[zaloguj się]
[pdf]

LOD (100) sb m

lód, lod-.

Fleksja
sg pl
N lód lody
G lodu
D lodowi lod(o)m
A lod lody
I lodem lody
L ledzie, lodu

sg N lód (25). ◊ G lodu (12). ◊ D lodowi (1). ◊ A lod (12). ◊ I lodem (10); -em (4), -(e)m (6). ◊ L ledzie (20), lodu (5); lodu RejFig; ledzie : lodu RejWiz (1:1), RejZwierc (4:3). ◊ pl N lody (9). ◊ D lod(o)m (1). ◊ A lody (4). ◊ I lody (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

Zamarznięta woda; kra; glacies Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; concreta in flumine crusta, crystallum, aqua gelu concreta Cn (100): Murm 17; Mymer1 4; gdi prziſchedl do Wody na lyod za yey [Zofii] namowka prawye rozſkazanym thamże na lyedzye czudzoloſthwo ſnya popelnyl LibMal 1554/186v; HistAl F4v; A [młody] grzebłby ſie do tego [do rozkoszy] by ſnadź y pod lodem RejWiz 22v, 127v; DZiewká práłá ná lodu RejFig Aa4v; RejZwierz 37 [2 r.]; BielKron 177, 286, 294, 335, 361v [2 r.] 433, 434; Mącz 140a, 146a, 180c; GórnDworz B3; RejPos 71; A ná Wioſnę ſkoro lody zginą/ y pogody náſtáną/ Spuść/ rozſadźże Piątniki do Stáwow Strum P2v, N2, N4 [2 r.]; CzechRozm 85 [3 r.]; Oczko 10v; KochPs 213; StryjKron 320 [2 r.]; boś muśiał iść morzem/ [...] któré dźiś mrozy lodem vgruntuią KochPam 83, 87; KochPieś 3, 45; Calep 456a; Ieden [...] ich [flisów] doglądáć ma/ áby nigdy burtá ná źiemi nie leżáłá/ áni ſie lodu bałá. GostGosp 88, 56, 60, 70, 80, 104; GrabowSet V4v; [zima] Słońce pędźi ná ſtronę/ w l[e]dźie wſzyſtká ſtoij RybGęśli B4; JanNKarKoch F; CiekPotr 23; KlonFlis C3v.

W połączeniach szeregowych (5): Ignis, grando, nix, glacies [...] Ogień/ grad/ ſnieg/ lod WróbŻołt 148/8; LubPs ff3v [2 r.]; RejWiz 141v; GrabowSet V4v.

W porównaniach (19):

Jako comparatum (16): FalZioł IV 7a; Wtora [wilkość] lodowata na wzraz lodu przezrzyſtego. GlabGad B5; RejWiz 40; nádzyeiá niewdzięcżnym práwie iák lod ginie HistLan F4; RejZwierc 62, 137v, 164v, 166v; ia tego zá rzecż pewną [...] mieć nie mogę/ áni ſie ná tákim mniemániu/ ktore ſłábſze bacżę być nád ieſienny lod/ budowáć niechcę. CzechRozm 162; Oczko 9; KochPieś 15; GrabowSet C2v, 14; VotSzl Fv; CzahTr I4v. Cf »zimny jako lod«.

Jako comparandum (3): RejPs 216v; Wypuſzcża lod iáko Kryſztał ſztukámi niemáłemi LubPs ff3; A śrzéż po źiemi/ iáko popiół/ rozśiéwa. Lód z niebá miecé/ iáko bláchy łupáné KochPs 213.

W przeciwstawieniach: »lod ... skała (2), ogień (1)« (3): nie ná ledźie ále ná ſkále śiedzimy/ nie vczynićie nam nic OrzRozm F4; Prot C2v; chwalćie zgodnie Pána/ co gdy chce w lod obrácá ognie GrabowSet X2v.

W charakterystycznych połączeniach: lody tają, zeszły; po lodzie jeździć, przejść; lodem jechać; lody łamać (2); lod jesienny [= cienki], miąższy, miękki, rozciekły, słaby, śliski, twardy; lodu kawalec, sztuka (2).

Przysłowia: RejWiz 80v; Prot C2v; Kto ma ſtáránie o ſławie Ten poććiwy hándel wiedzie/ A nie buduie ná ledzie. RejZwierc [233].

OrzRozm F4; KochPieś 15; bráćia náſzy iáko ná ledzie w támtych kráiách [przygranicznych] śiedzieć/ y poſtáremu wſrogich cymborzech Tátárſkich wodzeni będą. VotSzl Fv.

RejWiz 40; Więc mu ſje záchce w thanek/ áliśći ſie ſliza iáko kozieł po ledzie. RejZwierc 62, 137v, 164v, 166v, 180, 238v; Ale ią [sławę] dźiś wiele ich kłádźie pod ſwe nogi. Ná ktoreyby ná ledźie poſliznąć ſię muſzą CzahTr I4v. [Ogółem 8 r.].

Zwrot: »lodem umarznąć« (1): A gdy zimie [jezioro] lodem vmárzło/ zebráli ſię do niego ſąſiedźi/ z proceſſią Kápłanow StryjKron 350.
Wyrażenia: »wieczne lody« (1): nigdy látá nieuználi/ Y ogniów palić ludźie nieprzeſtáli/ Prze mróz gwaltowny/ y prze wieczné lody. KochFr 88.

»zimny (jako) lod« (2): Miluchnym ſobie płyńćie ſzumem wody/ Niech was nie przykrywáią źimné śliſkié lody. PudłFr 67; Calep 449a.

Szeregi: »lod i (a) mroz« [szyk 1:1] (2): z cżyiegoż żywothá wyſzedł lod [glacies]? á mroz [gelu] z niebá kto zrodził? Leop Iob 38/29; KochFr 88.

»lod, (i, albo) śnieg« = gelu, nix PolAnt [szyk 3:3] (6): BibRadz Iob 6/16, Sap 16/22; záwżdy śnieg y lod bliſko morzá lodowátego BielKron 434; źimie ná Nartach ſie wożą po ledzye álbo po śniegu BielKron 434; BudBib Iob 6/16; KochFr 57. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

W przen (5): KochPam 83; Przecz y ia proſzę przydź w me wpułzmartwione Smyſły: á zápal w lody obrocone. GrabowSet Xv.
Zwroty: »rozpłynąć się jako lod« (1): a grzechy twoie roſpłyną ſię iáko lod od iáſnośći słonecżney [sicut in sereno glacies solventur peccata tua]. BudBib Eccle 3/16[17].

»roztajać jako lod« (1): rozſtáiem iáko lod y śnieg źiemſki/ zwiędniem iáko plod niedonoſzony LatHar 638.

Wyrażenie: »zimny jako lod« (1): przed ktorą [odpowiedzią] ſie wywody ich źimne iáko lod/ przed letnią ſłoneczną gorącośćią roſpłynąc muſzą. CzechRozm 115v.
Szereg; »lod i śnieg« (1): LatHar 638 cf »roztajać jako lod«.
Przen: Obojętność, nieczułość (4): Day áby cżułá twoy ogień grzeiący/ Co lodem obtocżona Duſzá wyſtępna GrabowSet G; Lod z Dyámentu stoṕ y zátwárdźiáły Z záſtárzáłych nałogow/ Co ták ſerce ziął GrabowSet G; Przećiw tym lodom/ doday mi pomocy/ Co mą duſzę obięły GrabowSet H4.
Wyrażenia »zimny lod« (1): [mężczyzna wszystko uczyni] áby zamku tego gdzie pocżćiwość mieſzka dobył/ te ták twárde Diámenty ſkruſzył/ á zágrzał ow źimny lod/ ktorym cnotliwe białegłowy obłożone ſercá máią. GórnDworz Bb5.

Cf GOŁOLEDŹ

HJ