[zaloguj się]
[pdf]

NAGRODA (222) sb f

Pierwsze a pochylone, o oraz drugie a jasne (w tym w pierwszym a 8 r., w drugim 3 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N någroda någrody
G någrody någrod
D någrodzie
A någrodę någrody
I någrodą nagrodami
L någrodzie nagrodach

sg N någroda (45). ◊ G någrody (56). ◊ D någrodzie (1). ◊ A någrodę (78). ◊ I någrodą (11). ◊ L någrodzie (8). ◊ pl N någrody (7). ◊ G någrod (5); någród (1), någr(o)d (4). ◊ A någrody (8). ◊ I nagrodami (2). ◊ L nagrodach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Zapłata za pracę, za zasługi, za uczynki dobre lub złe (w sferze materialnej i niematerialnej); merces Vulg; praemium, solutio Modrz (161): BibRadz Ex 1 arg, 4.Esdr 3/33, 1.Cor 3/15; Bo daſz ubogiemu kęs chlebá ábo pieniądz] poprawdzie mały koſzt/ ále owo ſłowko Bog miły zápłáć/ wielka tho nagrodá RejZwierc 95, 140; BudBib Ruth 2/12, Is 35/4 [2 r.], Thren 3/63; winni áby byli karáni/ á dobrzi nagrodámi poćieſzáni [boni praemis officerentur]. ModrzBaz 136, 139v; SkarJedn ktv; KochOdpr Cv; KochPs 27; ZapKościer 1595/89; Cnotá (ták ieſt bogáta) nie może wźiąć ſzkody/ Ani ſye téż ogląda na ludzkié nagrody KochPieś 44; ZawJeft 43; ActReg 80, 100; Gratuito – Darmo, bez nágrody. Calep 464a; Nie trzebá twému oycu o nagrodę prośić. Sławá głośna po świećie doſyć to nagrody GórnTroas 25, 19 [2 r.]; GrabowSet G4; LatHar +8v, [+10]; Idź dobrze gdźie ćię cnotá twoiá powoływa/ Bo tám wielką nagrodá ćiebie ocżekiwa. KołakSzczęśl C4; SarnStat 2, 78, 79, 347, 449 (9); Y wedle zaſług twoich/ ſłuſzna ábyć káżdy/ W tym twoim Regimenćie/ był nagrodą záwżdy. GosłCast 18; Kruſzec ważnieyſze/ y rzadkie kleynoty/ Przeto ich w ſercu ſwym ſługá twoy Pánie Słuſznie pilnować nigdy nie vſtánie/ Wiedząc nagrodę/ którąś ty zgotował SzarzRyt A3v.

nagroda za co (31): LubPs L, Z6v; BibRadz Iob 20/29, 2.Mach 8/33; Kwártałów nie liczyli/ ále páńſtwá wzięte/ Co im były nagrodą zá prace podięte, Prot D2; GórnDworz Hh7; HistLan E2v; Weźmieſz zá to ſwą nagrodę/ ſławy dobrey ſzaniec. BielSpr b2; KochMon 29; PaprPan ktv, D2, M2v; ModrzBaz 58v; KochPs 65; SkarŻyw 480; CzechEp 59; Wiele bich miał wilitzac ludzi godnich ktorzi zaſluzbi ſwe nagrodi niemeli PaprUp G3v; ActReg 6; LatHar 249, 271; WujNT 81, Mar 8/37; GrabowSet Y2v; SarnStat 21, 136, 908, 1051; KlonKr C3; CzahTr I2v; PaxLiz C2v, D2v.

nagroda od kogo (6): BibRadz Iob 20/29; SkarŻyw 480; LatHar 271; WujNT 217; SarnStat 136; Nagrodá od vmárłych. SkarKaz 383a marg.

nagroda czego [=za co] (14): GórnDworz Bb7; BiałKat 371; wielce pomagáią zasługi ludźi Slácheckiego ſtanu przećiwko tey Rzecżypoſpolitey/ ktora zá nieiáką nagrodę zasług vſtáwiłá im to Práwo [quae hanc praemii loco legem eis fixerit] ModrzBaz 27v; Piotr S. przy wyznániu y nagrodzie troiákiego záprzenia wziął Páſterſtwo wſzytkiego świátá. SkarJedn d8v; Nágrodá zły[ch] przykłádów d[zi]śieyſzych. SkarŻyw A4 marg; StryjKron 421; ZawJeft 42; GrabowSet N; WujNT 641, 693; SarnStat 79; Porzućił miecz ſwoy, y wſzyſtkie kłopoty, Vfáiąc, ze miał mieć nagrodę cnoty. KlonKr Bv; o ludzie mężne y ſerdeczne nietrudno, bo pewni ſą nagrody pracey ſwey VotSzl C2v, C2v.

nagroda czemu [= za co] (1): NAydówánié obyczáiu/ którymby poczćiwie záſłużeni ludźie nagrodę przyſtoyną ſłużbóm ſwym mieli SarnStat 79.

nagroda komu (11): LubPs Z6v; BibRadz Ez 29/19, Sap 2/22; Prot D2; BudBib Sap 2/22; zwyćiężcy żadna nagrodá/ zwyćiężonému záśię pewna nędzá. OrzJan 43; SarnStat 136; SkarKaz 4. Cf »stała się nagroda«.

W przeciwstawieniach: »nagroda ... kara (1), karanie (2), kaźń (3), nagabanie, niewdzięczność, obowiązek« (9): ModrzBaz 9, 99; StryjKron A6; CzechEp 32, 59; PaprUp G4v, wſzyſtko to/ choćiaż ſą rzecży zacné y wielkié/ nie ſą nagrody cnoty/ ále obowiązki niewoléy. OrzJan 44; Bo tyło ná duſzy ieſt zapłátá/ á ćiáło/ ktore to co duſzá kazáłá wykonywáło/ bez nagrody y karánia w źiemi y prochu zoſtáie. SkarKaz 3b; CzahTr B4.

W charakterystycznych połączeniach: nagroda okazuje się; pewien nagrody; pojśc w nagrodę; tracić na nagrodzie; nagrodę czuć, folgować, obiecować, potkać, wrocić, zgotować, zostawić; nagrodą pocieszać; nagrody czekać, pragnąć, szukać, nie tracić; nagroda boża, doskonała, dostateczna, godna (2), ludzka, niejaka, obfita, obiecana, przystojna (6), słuszna (6), sowita, sroga, trojaka, uczciwa (2), wielka (4), większa, wszelaka (3), zacna, znaczna, żadna.

Fraza: »[komu] stała się nagroda« = fiat retributio Vulg (3): A ieſli będzieſz Bogá chwalił/ tedyć ſię teſz ſtanie nagrodá [et si servieris Deo, reddetur tibi]. BudBib Tob 4/15, Eccle 44/17[18]; WujNT Luc 14/12.
Zwroty: »cierpieć nagrodę« (1): Zá co nagrodę o zły Boleſłáwie, Cierpiſz po śmierći KlonKr C3.

»(od-, po)da(wa)ć nagrodę, za, w nagrodę, miasto nagrody; nagroda oddana będzie« [szyk zmienny] (8:3:1:1;1): Pan mi dał miáſto nagrody ięzyk/ ktorym go będę chwalił [Dedit Dominus linguam mercedem meam, et in ipsa laudabo eum]. BudBib Eccli 51/29; GórnDworz Ii4; BudBib Ps 28/4, 137[136]/8; StryjKron 457; kiedy ſtániemy wſzyſcy przed ſtolicą Chriſtuſową/ tám ſkrytośći wſzytkie ſerdecżne obiáwione będą/ y o káżdego nabożeńſtwie/ ſpráwiedliwy rozſądek/ y nagrodá przyſtoyna káżdemv oddána będźie. NiemObr 17; WisznTr 2; PaprUp G4v; OrzJan 44; WujNT 154, 641; W Ten czás ſczęśliwé panowánie Królewſkié/ nietylko moc bierze/ ále [...] przyſtoyné nagrody [collata digna remunerationis JanStat 22] ſwoim wiernym poddánym oddáie. SarnStat 80; PaxLiz C2v; SkarKazSej 670b.

»mieć nagrodę« [szyk zmienny] (12): HistLan E2v; PaprPan tv; Vcżyćielowie godnych y słuſznych nagrod/ á vcżniowie żadnych niemáią [non satis digna praemio]. ModrzBaz 135v; SkarŻyw 480; PaprUp G3v, H; od żebraká inſzey nagrody cżłowiek hoyny á bogoboyny nie ma/ iedno że mu rżecże: Bog zápłáć GrabowSet A2v, H2; WujNT 2.Cor 6/13; SarnStat 79 [2 r.]; CiekPotr 63.

»nagradzać nagrodę« (2): Nie co máło záiedzie sługá twoy zá Iordan z królem/ á przecż mi nágradza krol nagrodę táką [et ut quid retribuet mihi rex retributionem istam]? BudBib 2.Reg 19/36, Ps 137/8.

»nawrocić nagrodę« (1): Day im wedle vcżynku ich y wedle złośći ſkutkow ich/ wedle dziełá rąk ich/ day im/ náwróć im nagrodę (marg) wł: oddánie. (–) ich. [redde retributionem eorum eis]. BudBib Ps 27/4.

»odnieść nagrodę« = ferre mercedem Pol Ani [szyk zmienny] (3): BibRadz 2.Mach 8/33; Nád to ſtyſkowánie onych/ ktorzi ſię ztobą w towárzyſtwo wdáli ná woynę: ieſli od ćiebie tákiey nagrody nieodnoſzą iákiey cżekáli ModrzBaz 107v; PaxLiz D2v.

»o nagrodę prosić« (1): Nie trzebá twému oycu o nagrodę prośić. Sławá głośna po świećie doſyć to nagrody GórnTroas 25.

»przywrócić nagrodę« (1): Oto ia wzbudę ie od mieyſcá tego do kthoregośćie ie byli záprzedali/ á przywrocę nágrodę [reddam retributionem vestram] wáſzę ná głowy wáſze. BibRadz Ioel 3/7.

»nagrody spodziewać się« [szyk zmienny] (2): [Apostoł] páſł owiecżki páńſkie/ ná onego iednego przednieyſzego páſtyrzá pogłądáiąc/ y od niego ſię nagrody ſpodźiewáiąc. NiemObr 43; WujNT 217.

»stanąć za nagrodę« = wystarczyć (1): A nákoniec gdy náſzą pracą porátowáni do widzenia ſię twarzy Bożej vmárli podnioſą; vmieią nam záś oddać modlitwámi ſwoiemi zá námi/ ſtánie nam zá nagrodę. SkarKaz 383b.

»(u)czynić nagrodę« [szyk zmienny] (8): [Chrystus] ná ſwym cyele doſyć ſłuſzną nagrodę vcżynić racżył zá wyſtępki náſze. LubPs L; Nawyżſzy ſtwarza wizytko/ á czyni nagrodę ſzalonemu y przeſtępcy. BibRadz Prov 26/10; KochOdpr B4; KochPs 39; SkarŻyw 484; KochMRot B3v; WujNT 635 marg; SarnStat 21.

»wziąć nagrodę, za nagrodę, brać nagrodę, za nagrodę« [szyk zmienny] (5:1:1:1): Prot D3v; BielSpr b2; BudBib 4.Esdr 4/34[35]; BiałKaz M2v; Záprzedałeś nas lud ſwóy práwie nie bogáto/ Abowiemeś nagrody żadnéy nie wźiął zá to. KochPs 65; SkarŻyw 102; PaprUp G3v; LatHar 271.

Wyrażenia: »godny (a. godzien) nagrody« [szyk 3:1] (1): Ieſt káżdy wierny ſługá nagrody ſwey godny. Prot D3; PaprPan D2; Przed ludźmi rycerſkimi: ten który popełni Co naywiętſze łotrostwo, zá godnego nagród, Doſtoieńſtw, vdáie ſię. CiekPotr 78; CzahTr I2v.

»nadzieja nagrody« = spes praemiorum Modrz (3): Bo to ná dobrego ſzołtyſá należy/ ſędźić ſwoie obywátele/ á wſzytkich boiáźnią karania/ y nádźieią vcżćiwey nagrody w powinnośći ich zátrzymáwáć ModrzBaz 99, 119, 134.

»w obyczaj nagrody« = jako nagrodę (1): á to ſnadź w obyczay nágrody przerzeczonych Powiátów. SarnStat 1044.

Szeregi: »nagroda (i) cześć« [szyk 2:1] (3): A Ták odpráwiwſzy to/ mowmy iáką nagrodą y cżćią [praemis ac honoribus]/ ták Miſtrzowie/ iáko vcżniowie w náukách máią być zatrzymáni. ModrzBaz 131; OrzJan 44; SkarKaz 244a.

»nagroda (i) dostojeństwo (a. dostojność)« = praemiis et honoribus Modrz (2:1) (3): co ma być więcey ważono niż wſzytkie nagrody y doſtoieńſtwá/ ktore iedno cżłowieká ná świećie potkáć mogą. ModrzBaz 135v, 134; CiekPotr 78.

»obietnica i nagroda« (1): y co zá różnica ták między docżeſnymi ćieleſnymi kaźniámi zakonnymi á kaźniámi Ewánielitſkimi duchownymi wiecżnymi: iáko też y między obietnicámi y nagrodámi ták onego/ iáko y tego przymierza CzechEp 32.

»nagroda albo oddawanie« (1): Bog który oddawa Iehowa/ (marg) Wł: Bog nagród/ álbo oddáwań. etc. (‒) bo oddawáiąc odda [quia Deus retributionum Dominus reddendo reddet]. BudBib Ier 51/56.

»nagroda i (a) płaca« [szyk 1:1] (2): Cnotá [...] Sámá oná nagrodą/ y płacą ieſt ſobie KochPieś 44; GrabowSet N.

»nagroda i pociechy« (1): Oto ia/ którym twego niedawno litował Nieſczęsćia/ y ná ſrogą Párkę ſię fráſował/ Teraz/ nagrodę ſłyſząc/ y poćiechy twoie/ O zacny Rádźiwile/ y ſam pióro ſwoie Tobie gwóli odmieniam KochEpit A2.

»nagroda i wdzięczność« (1): Nagroda Rycérzkim ludźióm od Królá Iego M. y wdźięczność zá ich poſługi SarnStat 136.

»zapłata, (i, abo) nagroda« [szyk 4:4] (8): Cżemuſz cnotliwi ſłudzy iego/ niemáią wźiąć nagrody y zapłáty. BiałKaz M2v; SkarŻyw 103; ActReg 76; Praemium – Zapłata, nagroda. Calep 835b; WujNT 217, 218, 641; VotSzl B4v.

»zasługa i nagroda« (1): to mógł Bog vcżynić: ták zgołá procż wſzelákiey záſługi cżyiey/ y wſzelkiey nagrody CzechRozm 218v.

»nagroda ani zysk« (1): ták rozumieć masz [...] ábyś pożycżał/ nie ſpodziewáiąc ſię żadney nagrody/ áni zyſku dla onego pożyczku WujNT 217.

W przen (5): BibRadz Gen 15/1; KochPs 20; SkarŻyw 284; Ieden ieſt Pan ſmutku/ y nagrody. KochTr 25; Miedzy dobrym á złym roznice żadney: wſzytkie nagrody cnot ámbicia pośiádłá. PowodPr 78.
2. Odpłata, odszkodowanie, rekompensata, wyrównanie strat, szkód; compensatio Calep, Cn; solutio Modrz; pensatio Cn (61): ZapKościer 1587/70v; GórnRozm C4v; Przetosz za odeściem tych Prowincyi y zavmnieyszeniem Prouentow Skarbu W.X.Litewskiego nagrody potrzebuięmy. ActReg 41; Compensatio ‒ Nągroda, zarownanię. Calep 226b.

nagroda czego [= za co] (7): KochOdpr C3v; ModrzBaz 80 [2 r.], 96v; SkarŻyw 261; A ná nagrodę wſzelkiego niedbálſtwá y niedoſtátkow moich/ y záraz ná podźiękowánie zá wſzelkie dobrodźieyſtwá twoie/ ofiáruię tobie tegoż Syná LatHar 92; SkarKaz 5b.

nagroda za co (9): HistLan B; WujJud 93; CzechRozm 218, 219; ſza vtratyę ych dal yem nagrodyę poi trzeczy m.lyczby pruſzky ZapKościer 1582/35; KochFr 86; LatHar 8, 351; SarnStat 612.

W połączeniu szeregowym (1): zá podięćiem iákiey ná woynie ſzkody/ w koniech ábo w ryſztunku/ mógł mieć przyſtoyne y pewne praemium, opátrzenie ábo nagrodę. VotSzl C2.

W przeciwstawieniach: »nagroda ... karanie, krzywda, szkoda (8), utrata (2)« (12): BielKron 254; Bo poſpolićie to bywa/ iż wcżem kto ſzkodę podiął/ w temże záśię ſzuka nagrody. ModrzBaz 74v, 119; SkarŻyw 257; ZapKościer 1582/35; KochFr 86; ActReg 12; Olbráchtá vbieżawſzy ſtánął Bóg zá ſzkodę Y temu/ wźiął oyczyſté páńſtwo zá nagrodę. KochFrag 43; SarnStat 303, 936; gdyż naipierwſza krzywdá ſtanowi Duchownemu sſtáłá ſie [...] tedy Rzecżpoſpolitá trudno ſie do cżego dobrego vkołyſáć ma/ poki ſie w tym ſłuſzna nagrodá nie pokaże. PowodPr 26; KlonWor 25.

Fraza: »nagroda się stać ma [komu]« (2): nagrodá ma ſie sſtáć vkrzywdzonému według ſłuſzności SarnStat 612; SkarKaz 3b.
Zwroty: »nagrodę (u)czynić« [szyk zmienny] (16): HistLan B; Nadto Grekom nagrodę przystojną Trojanie Uczynią KochMon 29, 35; A iáko troiáko Páná Bogá obrażamy/ ſercem/ ięzykiem/ y vcżynkiem/ ták też troiáko Bogu zá to nieiáką nagrodę cżynimy WujJud 93; BiałKaz M2v; CzechRozm 218, 219; Záś z máiętnośći wywołánego/ niechby vcżyniono nagrodę vkrzywdzonemu [solutio fieret iniuriam passo] ModrzBaz 122; Cożeśćie w ten cżás cżynili kochánkowie náuk/ ktorzi maćie zwierzchność? cośćie zá nagrodę cżynili miſtrzom wáſzym [Quam referebatis gratiam praeceptoribus]/ ktorym zacnośći vwłacżano ModrzBaz 132v, 119; KochOdpr C2v; LatHar +8, 112, 351; SarnStat 897; A kiedy dwoie bydlę vcżyni w cżym ſzkodę/ Muśiſz ie wydáć: ábo vcżynić nagrodę. KlonWor 25.

»nagrodę mieć« (1): Kroi Stéphan darmo gwałtem wziął y zktorego prawa aczby condescenſią vczynił ale nagrody obiecaney niemiał. ActReg 9.

Wyrażenia: »nagroda ukrzywdzonemu, uszkodzonemu, uszkodzonego« [szyk 5:1] (3:2:1): Z máiętnośći iego/ niechby byłá nagrodá vkrzywdzonemu [solutio fieret iniuriam passo] ModrzBaz 139v, 122; tedy y tym od nieprzyiaćielá vſzkodzonym/ y tym którzy dla gwałtownéy R.P. potrzeby/ ſzkody popádli/ de bonis rebellium, qu cauſam damni dederunt, ma bydź z práwá nagrodá SarnStat 1226, 612, 1225 [2 r.].

»nagroda szkód, za szkody« [szyk 2:2] (3:1): ActReg 75; powinien będźie ſam Sąd [...] ſzkód nagrodę nákazáć wedle liquidáciiéy ſtrony vkrzywdzonéy przez iuráment. SarnStat 847, 1274 [2 r.].

Szeregi: »nagroda i dosyćuczynienie« (4): z krzywd y z ſzkód vczynionych y z iáwnéy obrázy ſłuſznéy nagrody y doſyćuczynienia [emendam et satisfacionem JanStat 244] nie vczynił SarnStat 897.

»nagroda i wetowanie« (1): [przodkowie] nam przykład do nagrody y wetowania ich vtrat vkazáli SkarŻyw 261.

W przen (2): Ná nagrodę vpadku Anielſkiego ſtworzony cżłowiek. SkarŻyw 258 marg, 258.
a. teol. Zadośćuczynienie (warunek sakramentu pokuty) (10): Przetoż do Pokuty prawdźiwey y nagrodá y poiednánie bliźniego/ potrzebnie należą/ tákże miłośierne ycżynk y iáłmużny. WujJudConf 90v; CzechRozm 218 [2 r.]; Nagrodá wpokućie. SkarŻyw 140 marg; LatHar 146; WysKaz 28; SkarKazSej 707b.

W charakterystycznych połączeniach: nagroda dostateczna, przystojna, słaba, słuszna, trojaka, wszelaka (2); nagroda w pokucie; dzieje się nagroda.

nagroda czego (1): oblecż na ſię nowego Adámá/ á nagrodę przyſtoyną tego coś komu winien/ iáko być może/ vcżyniwſzy/ ćwicż y obieray ſię w modlitwách/ pośćiech/ y iáłmużnách LatHar 112.

nagroda za co (1): Troiáka zá grzechy nagrodá. LatHar 112 marg.

Zwrot: »uczynić nagrodę« (1): Rácż mię omyć przenacżyſtſzą krwią twoią: odpowiáday (Oycu niebieſkiemu) y vcżyń doſtátecżną nagrodę zá mię. LatHar 71.

Synonimy: 1., 2. oddawanie, odpłata, zapłata; a. »dosyć uczynienie«, dosyćuczynność, wetowanie.

Cf NAGRODZENIE

ES