[zaloguj się]
[pdf]

MAK (70) sb m

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
N mak
G maku
A mak
I maki(e)m
L maku

sg N mak (23). ◊ G maku (33). ◊ A mak (10). ◊ I maki(e)m (3). ◊ L maku (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. bot. Papaver somniferum L. (Rost); roślina z rodziny makowatych (Papaveraceae) i jej jadalne nasienie (zwykle coll.) używane w lecznictwie; papaver Murm, Mymer1, FalZioł, Mącz, Calep, Cn (68): Murm 115; Mymer1 17; Spanie cżyni Mak gdy vcżyniſz ſniego plaſtr z mlekiem niewieſciem FalZioł I 103d; abowiem ieden mak ma biały kwiath á drugi cżarny á drugi cżyrwony/ drugi rogaty kthory ma kwiath zołty FalZioł I 104a, +4b, I 103c, d, 104a [5 r.], 104 żp (14); BielŻyw 151, 152; HistAl C7v [2 r.], C8v; RejWiz 103; DArius mu Perſki Krol poſłał miſę máku/ Iż ma ták wiele ludzi/ dawáiąc ná znáku. RejZwierz 5v; kazał mu dáć máku korzeć. OrzRozm Rv; BielKron 104; Mák má w ſobie tę moc/ że ſie rádo po nim wiele ſni/ márzi. Mącz 402a, 238d, 276b; Máku náwierćiawſzy roſtwarzáiąc miodem práżnym/ vdźiáłay plácek s niego SienLek 102v, 56v, 84v; RejZwierc 21; Calep [752]b; GostGosp 122, 167; Dźieśięćiná zupełnie ma bydź dawáná/ wyiąwſzy Rzepę/ mák/ kápuſtę/ cebulę/ czoſnek/ y iné rzeczy tym podobné ná ogrodźie ſie rodzącé. SarnStat 185; CzahTr F3v [2 r.].

W porównaniach (4): na ſamym wirzchu tego ziela głowecżki roſthą okrągłe po dwu y po cżterzech, w ktorych ieſt naſienie cżarne á twarde iako mak wielkie FalZioł I 111c; A młodego narychley by ná lepie ptaká/ Ná ſwą wolą by ná mák z wabi nieboraká. RejWiz 22; PaprPan Bb3v; SkarKaz 84a.

W charakterystycznych połączeniach: mak pożywany, utłuczony, warzony, zamorski (2); dragma maku, korzec (3), misa (2), wor (2); mieszek z makiem; nawiercieć maku, wziąć(3); z maku czynié (uczyniony) (2).

Przysłowie: niewiem/ ieſliby ſie korcem máku [...] dolicżyć kto vmiał potomſtwá Iudźinego CzechRozm 166v; że w niey [konstytucji] iedney rzeczy iáko perły w korcu máku przychodźi ſzukáć. SarnStat *7.
Zwrot: »drobniej maku zetrzeć« (1): Byſmy tákowych Cżazkich mogli tu mieć wiele/ Drobniey máku ſtárlibym to Tárárſkie [!] zyele. PaprPan Bb3v.
Wyrażenia: »głowka (a. głowica), makowica maku« [szyk 2 : 1] (2 : 1): FalZioł I 95a; SienLek 52v; oſtátek prędzey ſię rozlázło, Niſz gdybyś głodnym mrowkom głowkę máku ciſnął. CiekPotr 32.

»nasienie maku« (2): Wezmi [...] naſienia maku białego FalZioł V 99, I 103d.

»sok, syropek z maku« (2 : 1): FalZioł I 104a, V 42; Opium, succus ex papavere, Suk z máku. Mącz 266a.

»wodka maku« [szyk 2 : 1] (3): BIałego maku wodka drzemanie y ſpanie cżyni FalZioł II 8d, +5c, II 14a.

»ziarno maku« (1): Máły robaczek iedwábnicá/y naśienie iey mnieyſze niżli źiárno máku SkarKaz 84a.

Zestawienia: »mak biały« [szyk 11 : 6] (17): każdi mak wypuſzcza s ſiebie naſienie cżarne oprocż Maku białego ktory białe naſienie wypuſzcża. FalZioł I 104a, +5c, I 78c, 92c, 95a, 103c (13); SienLek 52v, 56v, 105; Oczko 31v.

»czarny mak« (4): Opium bywa z ſoku cżarnego maku zamorſkigo. FalZioł I 104a, I 95a, 103c, d.

2. bot. Zestawienie: »polny mak« = Papaver Rhoeas L (Rost: wilczy mak); roślina z rodziny makowatych (Papaveraceae) (2): Zér/ ſzukay Polny mák. SienLek X4v, X2v.
3. [bot. Zestawienie: »mak długi« = Glaucium corniculatum Curt. (Rost: mak rogaty); siwiec pomarańczowy, roślina z rodziny makowatych (Papaveraceae): Mak długi/ ma ſtrącże miáſto mákowic/ Papauer cornutum. SienHerb K3#, D4#v.]

Synonim: 2. żer.

Cf MAKOSKRZYDŁY

AL