Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [MĘTNOŚĆ]

Następne hasło: MĘTWICKI »

MĘTNY (31) ai

Fleksja

sg
m	N	mętny	f	N	mętnå, mętn(a)	n	N	mętn(e)
	G			G	mętn(e)j		G	mętn(e)go
	A			A	mętną		A	mętn(e)
	I			I	mętną		I
	L			L	mętnéj		L

pl
N	subst	mętn(e)

sg m N mętny (8). ◊ f N mętnå (5), mętn(a) (3). ◊ G mętn(e)j (1). ◊ A mętną (2). ◊ I mętną (3). ◊ L mętnéj (1); [-éj], -(e)j (1). ◊ n N mętn(e) (2). ◊ G mętn(e)go (2). ◊ A mętn(e) (1). ◊ pl N subst mętn(e) (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Nieprzezroczysty, nieklarowny, zawierający zawiesinę, zanieczyszczony (o płynach) (30)
2. Niejasny, zawiły, może kłamliwy (o prawniczych wybiegach) (1)

1. Nieprzezroczysty, nieklarowny, zawierający zawiesinę, zanieczyszczony (o płynach); faecatus, turbidus Mącz, Cn; faeculentus, turbulentus Mącz; infuscatus Cn (30): Proch wyborny/ ktori [...] krew mętną cżyſci/ ſmutek oddala FalZioł V 90v, V 3, 4, 6, 64v; Feculentus, Pełny drożdży/ Mętny/ nie cziſty. Mącz 125c; Fecatum vinum, Mętne/ yeſzcze nie vſtałe wino. Mącz 125c, 469b [3 r.]; Mocz odedná śklenice iáſny/ áż do połowice/ á potym mętny á rzadki/ ćięſzkość w pierśiach známionuie. SienLek 27, 8v, 27, 27v [2 r.]; Gośćinna wodá/ tedy vchodźi: y ſpół/ która przychodźi/ mętna/ bróni Stáwu od ná mukenia [!]. Strum N; vyrzał bárzo byſtrą rzekę á mętną do ktorey ſię wſzytki ſmrody y pomyie ziemie wſzytkiey zbieżáły SkarŻyw 334; WerGośc 242.

mętny dla czego (1): Piwa mętnego dla drożdży [...] nie piy. FalZioł V 64v.

mętny od czego (2): Kthore [rzeki] bywáią mętne od lodu/ y od śniegu gdy ſię w nich roſtaią. BibRadz Iob 6/16; BudBib Iob 6/16.

mętny z czego (1): bo nigdy kácerſtwo tákiego ſtátku niema: ále iáko wodá z deżdżu mętna/ y plugáſtwá z miaſt/ z vlic/ y gor/ nioſąca/ byſtro wſtáie SkarŻyw 374.

W przeciwstawieniu: »mętny ... czysty« (1): Mieſzka [węgorz] w modzie [!] cżyſtey ciekączey/ w mętney nie może mieſzkać. FalZioł IV 29d.

W porównaniach (2): A ták wſzytkie rády y ſpráwy/ máią być odłożone do tąd/ áż ono zápalenie krwie opłonie/ á dymy we wnętrzne vćichną/ ábo znikną: nieinácżey iáko wodá mętna/ ktorey poſpolićie niepijáią áż śię vſtoi ModrzBaz 8; SkarŻyw 374.

W charakterystycznych połączeniach: krew mętna(-y, -e), mocz (4), piwo (2), rzeka, uryna (3), wino (3).

[Przysłowie: Iáwna to/ że w mętnéy wodźie prędzéy ſie piſkórze łowią MalaspJan F3v (Linde).]

Wyrażenie: »mętna woda« = alluvies, faeculenta aqua Mącz; aqua turbulenta Modrz [szyk 4 : 3] (7): Riby ktore żywią trawą/ lepſze ſą niżli ony kthore żywią wodą męthną FalZioł IV 45c; [żołnierz] Muśi cżáſem [...] Legſzy ná brzuch y mętney náchłyſnąć ſie wody. RejWiz 13; Mącz 125c, 199d; Strum O2; ModrzBaz 8; SkarŻyw 374.

W przen (1):

Wyrażenie: »mętna woda« (1): Nápawaſz ie mętną wodą ſproſnych wymyſłow á márnych przykłádow ſwych. RejPos 314v.

2. Niejasny, zawiły, może kłamliwy (o prawniczych wybiegach) (1): Themiſz [= Temidy] też krętne wártogłowe plemię/ Y dumy mętne iey nie prze mię [= nie dla mnie] RybGęśli C2.

Cf NIEMĘTNY