[zaloguj się]
[pdf]

MINISTER (139) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl
N minister ministrowie
G ministra ministr(o)w
D ministrowi ministr(o)m
A ministra ministry
I ministr(e)m ministrami, ministry
L ministrach

sg N minister (21). ◊ G ministra (4). ◊ D ministrowi (3). ◊ A ministra (9). ◊ I ministr(e)m (10). ◊ pl N ministrowie (38). ◊ G ministr(o)w (20). ◊ D ministr(o)m (4). ◊ A ministry (16). ◊ I ministrami (8), ministry (3); -ami GrzegRóżn, SkarŻyw, MWilkHist, CzechEp, PowodPr, SkarKaz, -ami : -y WujJud (1:2), SkarKazSej (1:1). ◊ L ministrach (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Osoba uprawniona do pełnienia czynności związanych z kultem religijnym (138):
a. Duchowny protestancki, pastor, mistrz zboru reformacyjnego [ministri Evangelii ‒ kaznodzieje, doktorowie Mącz 222b] (121): iam [...] Plebaná ze wſzytkim Papieſtwem Dyabłom dał: y od Ewánielikow Miniſtrám ſobie wźiął. OrzRozm II3, F4v; Spowiedź Luterſka rozmowá z Miniſtrem. WujJud 84 marg [idem Nn4]; cżemuſz Miniſtrow kápłany zwáć niechcećie WujJud 148, 85v, 142v, Mm6v, Nn4; Kto dla tego Miniſtry lekce waży iż cudow nie cżynią ten ſie ná ſámego Bogá tárga. CzechRozm 187 marg [idem **], 186, 187, 204, **, **8; słuchaymy iáko [papież Leon I] vcżył: á ieſli ſię ſtemi nowemi dziſieyſzemi Kośćiołowi Rzymſkiemu przećiwnemi Miniſtrámi zgadzał. SkarŻyw 320, 520; NiemObr 23 [2 r.], 24, 25; PowodPr 35, 37; [heretycy] kápłany roſpędźili/ dochody kośćielne ná pożytki ſwoie obroćili. á drugie nieſpráwiedliwie y gwałtem Kátholikom odiąwſzy: miniſtrámi ſwemi oſádźili. SkarKaz 453b, 384a, 418b, 578b; [Miniſter. Miniſtrowie ſą ſługámi Chriſtuſowymi/ a ſzáfárzmi táiemnic Bożych. 1.Kor 4.1. CzechNT Vv v].

minister czego (1): Marćin Cżechowic Zborecżku máłego w Lublinie y około Miniſter: Láſki/ pokoiu/ y miłoſierdzia/ od Bogá Oycá [...] wiernie życży y winſzuie. CzechRozm A2.

minister czego [= służący czemu] (2): W.K.M. Wierny poddány Stániſław Sárnicki Miniſter Ewányeliey Páná Kriſtuſowey. SarnUzn A3v; ActReg 16.

W połączeniu określeniem przynależności wyznaniowej[w tym: minister aryjański (2), ewanjelicki, ewanjelijej (Pana Krystusowej) (2), kalwiński, luterski (3), mansfeldski, nowokrzczeński (2), saski, siedmigrodzki, tygurski, zwinglijański; minister + określenie (11), określenie + minister (5)] (16): SarnUzn A3v; że Luter troebę przed śmierćią przećiw Zwinglianom kśiążki nápiſał/ gdźie ich hániebnie fuka y gromi/ ktorym Miniſtrowie Tygurſcy záśię wnet odpowiedźieli. WujJud 11; SkarJedn 100; y ſpytałem go: gdzieſz ſię chceſz obroćić? do Luteryanow powiáda. y ták przyzwawſzy Miniſtrá Sáſkiego/ zginął ná duſzy y ná ćiele. SkarŻyw 369; dáie o ſobie ſpráwę przecż mnie Miniſtrá/ raz Arryáńſkiego/ drugi raz Nowokrzcżeńſkiego iáko I.M. zowie/ y z vcżniámi moimi/ Antychriſtem też po beſtyey názwał. CzechEp 324; Ochinus [...] chwaleł y zálecał/ iednego Luterſkiego Miniſtrá poſtępek ReszPrz 42; cżytay Wyznánie Miniſtrow Mansfeldſkich: odpowiedź Bákáłarzow Wittemberſkieh. ReszPrz 61, 42, 68 [2 r.]; ActReg 16, 18; (marg) Servetus lib. de erroribus Trinitatis. Miniſtri Tranſyluani [...] (‒) gdyż z tego tám Páńſtwá wyſzły [...] kśięgi Serwetá Hereſiárchy/ y inſzych Miniſtrow Siedmigrockich PowodPr 33; áby Aryáńſcy ábo Nowokrzcżeńcy Miniſtrowie mieyſcá tu w Koronie nie mieli. PowodPr 36.

W połączeniu z imieniem i (lub) nazwiskiem (2): SarnUzn A3v; niechay kto chce weyźrzy w ich właſne wyznánie/ ktore dał wydrukowáć Sebáſtyan Miniſter [errata zmienia: Munſter] CzechRozm 166v.

W połączeniach szeregowych (2): ktoby koscioły katolickie Zbory Ewangelickie. Cerkwie Ruskie [...] gwałtownie nachodziły [!] y tam osobom sługom Kapłanom Ministrom, Popom y inszem sługom Nabozenstwo odprawuiącym gwałt iaki, łupiestwo, albo Vsilstwo czynił. Tedy [...] Vrząd Starosci [...] powinien [...] takie [...] sądzić ynagardle karac ActReg 17; WujNT 201.

W przeciwstawieniu: »kapłan ... minister« (1): mowili Poſłowie/ iż my Kápłanow Rzymſkich od Biſkupow mieć niechcemy / mamy my Seniory ſwe/ od ktorych Miniſtry ſwe mamy. OrzRozm I2v.

W porównaniu (1): tedy iako Miniſtrowie konfeſią Augſpurſką ná wſzyſtkie choć przećiwne ſekty: ták Prokuratorowie náſzy práwo/ zwłaſzcżá nowe Conſtitucie/ ná wſzyſtkie choć przećiwne cauſi/ iáko woſkowego noſá naćiągną PowodPr 64.

Wyrażenia: »ministrowie duchowni« (1): Niechcemy być pod Kśiężą/ zwierzchnośći ich niewyznawamy [...] Miniſtry Duchowne ſwe oſobliwe mamy. OrzRozm C3v.

»usługowanie ministrow; ministrowie słowem usługujący« [szyk 2:1] (2:1): nie wiem iáko mam o Zborze tym rozumieć/ y o vſługowániu teráźnieyſzych Miniſtrow? CzechRozm 189v; iż Zbor iego [Chrystusa] niemoże być bes niego budowán przez Miniſtry ſłowem vſługuiące CzechRozm 204, 182v.

Szereg: »kapłani i ministrowie« (1): że Declaruiemy się iż słuzby y Małzenstwa Ktoreby Kaplani Katolicyi [!] Ministrowie Ewangelliey ktoreykolwiek religiey Chrzescianskiey Popiey Greczkiey tak Katholikowi iako Ewangelikowi albo Grekowi [...] dawali firma etlegitimo bydz rozumiely ActReg 16. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
Przen: O każdym wiernym słudze bożym (3): Nigdy nie winuie Zydow Kryſthus iż nie ználi Bogá Iſtnośći/ [...] áni pokazuie inſzey przycżyny złości y okrutnośći ich przećiwko iego Miniſtrom/ iedno tę iż nie znáią Oycá Kryſtuſá GrzegRóżn E3.
Wyrażenia: »minister Krystusowy« (1): Nam thedy ktorzykolwiek miniſtrámi ieſteſmy Kryſtuſowemi y cżłonkámi ćiáłá iego/ trzebá ſię pilnie ſtáráć GrzegRóżn F4v.

»wierni ministrowie« (1): Dawa znáć iż Kryſtus roſkázuie wſzythkim ſwoim sługam [...] áby wierni Miniſtrowie iáwnie á ſtátecżnie/ nie żárty [...] mowili przećiw Aniołom/ to ieſt tym fáłeſznym naucżyćielom BibRadz II 138b marg.

α. W pismach katolików: kapłan heretycki; także zwolennik herezji (często z odcieniem złośliwości i ironii) [minister heretycki, predykant, kaznodzieja kalwiński, luterański – magister falsorum de Deo dogmatum Cn] (71): Duchowny [urząd] kożdy idźie z Rzymu od Papieżá: Swiecki [...] idźie w Polſzce od Krolá. Otoż ſye vrodźił v nas w Polſzce iakiś Senior trzeći od Krolá/ y od Papieżá rozny/ ktory Miniſtry ſwe właſne ma OrzRozm I3; máią téż Kácérſtwá Miniſtrá ſwoiégo/ ále Ołtarzá nie máią/ któremuby ten to Miniſter ſłużył OrzQuin 12; Cżyli Kálwin/ Bezá/ y wáſzy Miniſtrowie Angiołowie á nie ludźie [...]? WujJud 32v, 30, 148 [2 r.], Mm6v; Luteranow/ Zwingliánow/ Nowokrzcżeńcow Synágogi/ prożno ſię Kośćiołęm Bożym pokrywá. [...] Przeto ſamoſłáńcy ſą ich Miniſtrowie/ [...] ſami ſobie moc Boſką do kazánia y cżynienia ſakrámentow przycżytáią SkarJedn 34, 20; Kácermiſtrzem ſą nie tylo Miniſtrowie/ ále y inni iády Heretyckie podáiący SkarŻyw 59; Stárośćie Anthyocheńſkiemu ktory był Márcyoniſtá Heretyk/ y wiele złego Kátholikom cżynił/ żona iego bárzo chorą będąc/ od ſwoich Miniſtrow pomocy ſzukáłá SkarŻyw 86, 59, 203, 213, 371, 372 [2 r.], 373; będąc kátem/ obacżywſzy ſię/ iż dáleko pocżćiwiey być v Lutheranow Miniſtrem [...] wźiął święcenie ná Luterſkie kazánie/ od ktoregoś Burmiſtrzá/ álbo Sołtyſá ReszPrz 42, 43 marg; ReszList 173; v haeretykow co głowá to rozum/ co Miniſter/ to też inſza wiárá. WujNT 676, 97, Vyyyy4v, Aaaaaav; PowodPr 42; SkarKaz 206a; W Węgrzech gdźie wſzytko heretycy w woyſku z miniſtry ſwemi ná Turki idą/ prędko przegrawáią. SkarKazSej 685b.

W przeciwstawieniach: »kapłan (4), papież (3), biskup (2), pasterz (2), prostak ... minister« (12): PAP. Thedy Krol winien pod ſwą Przyśięgą/ bronić tego Kośćiołá w ktorym Papież roſkázuie/ á nie tych pokątnych kośćiołow wáſzych/ wktorych wáſzy Miniſtrowie roźliczne błędy śieią? OrzRozm F3v, F3; Miniſtrowie nie ſą páſterze porządnie powołáni. bo im PIOtr nieotworzył do Owcżárniey. WujJud 30 marg [idem Mm6v]; wáſzy Miniſtrowie nie więcey mogą odpuſzcżáć grzechy/ iedno iáko ktory Szwiec ábo Kráwiec: poniewaſz nie ſą kápłani/ porządnie ná ten vrząd powołáni. WujJud 88; Lecż wáſzy Miniſtrowie nie ſą proſtacy/ ktorzy ſie gdy krzcżą groſzá wſtydzą/ ále tálar álbo cżerwony złoty bárzo rádźi wezmą. WujJud 161v, 85v, 148 marg, Mm6v [2 r.]; WujNT 736; SkarKaz 608b [2 r.].

Wyrażenia: obelż. »minister brogowy [= przymiotnik od „brog” ‘szopa, stodoła’]« (2): y tu teraz w Rzymie [...] zá mądrym ſpráwowánim tego to ſzterniká łodki Bożey/ táki pokoy/ táka opátrzność/ [...] iżby ſie wſzyſcy Miniſtrowie Brogowi/ choćia y z pomocą Tygurſkich/ Genewſkich/ y Wittemberſkich báłwanow zmowili/ iednegoby domu ſpokoynicy [...] ſpráwowáć nie mogli. ReszList 185, 183.

»minister heretycki« [szyk 3:1] (4): WujNT 44, 349, Dddddd; wnetże heretycy kośćioły wydźieráć/ Kátholikom imioná odeymowáć/ dźieśięćin bronić/ ná duchowne dobre náiezdżáć/ miniſtry heretyckie ſtáwić/ [...] poczęli. SkarKazSej 700b.

»minister kacerski« (1): A dziś Miniſtrowie kácerſcy biorą ſobie vrząd kazánia y ſzáfowánia Sákrámenty/ oprocz dozwolenia y potwierdzenia przełożonych kośćiołá powſzechnego. WujNT 452.

Szeregi: »biskupi i ministrowie« (1): widzę/ że wybieráią tu [w Polsce] ſobie niektorzy ſámi przes ſye Biſkupy y Miniſtry: á czemu też nie Krolá. OrzList hv.

»minister i dyjakon« (1): Miniſtrowie tylo v nich [u heretyków] y dyákonowie zoſtáli/ á kápłanow nie máią. SkarKaz 608b.

»kaznodzieje i ministrowie« (1): Przez ſmoká rozumiey ſzátáná [...] á przez fałſzywego proroká/ káznodzieie y miniſtry Antychriſtowe WujNT 875.

»lewitowie i ministrowie« (1): Komuż lewitowie y miniſtrowie ſłużą gdy biſkupow y kápłanow nie máſz? SkarKaz 608b.

»mistrz i (ani) minister« [szyk 1:1] (2): żadnego ieſzcże Miſtrzá áni Miniſtrá nie mieli [kacerze] [...] ktoryby to dźiś co wcżorá/ to ſiedząc co ſtoiąc piſał y vcżył. ReszPrz 54, 61.

»ofiarownik abo minister« (1): iż o Bozkich rzeczách zwyczáynymi ſłowy mowić mamy: [...] A ſtrzegąc ſie nowych od heretykow wymyſlonych: iákie ſą [...] ofiárownik ábo Miniſter (miáſto kápłaná) WujNT 736.

αα. W grze słów ze złośliwym przekręceniem (2):

»mnistyr [= minstrel ‘wędrowny śpiewak i poeta’] minister« (1): którzy [nowi prorocy] mniémáią/ że to wſzyſtko wtániec kiedy orgány ſłyſzą/ [...] iákoby muzyká nie dáley ſie nieśćiągáłá/ ieno iáko iey on był świádom/ poki ſie był z mniſtirá w miniſtrá nieprzewiérzgnął. KochWr 38.

»synister [= łac. sinister ‘szkodliwy, przeciwny’] ... minister« (1): Pytam ćię od kogo Koronowány Krol náſz Polſki ieſt? od wáſzychli Syniſtrow/ chćiałem rzecz Miniſtrow/ czyli od Papieżá Rzymſkiego/ ręką Arcybiſkupá Gnezneńſkiego? OrzRozm F3.

ββ. Zwolennik herezji jako sługa Szatana (17): Prawdá/ żeć to Szátan [...] przez was ſwe Miniſtry broi WujJud 4v, 231; ReszList 184; Gdyż y ſam Szátan przywodźi piſmo przećiw Chriſtuſowi: á coż zá dziw że ie tákież przywodzą Miniſtrowie iego przećiw Kośćiołowi? WujNT 208, 16.
Wyrażenia: »bezbożny minister« (1): zá chytrośćią á zdrádą bezbożnych Miniſtrow Szátáńſkich/ ktorzy z inąd wyświeceni/ do nas iáko do ſtoku iákiego beſpiecznie vćiekáią WujJud A8v.

»minister szatański, czártowski« [szyk 2:1] (2:1): WujJud A8v; ReszPrz 75; Właſny znák haeretykow/ odſzczepieńcow y oderwáńcow ieſt/ od Kátholickiey wiáry odſtępowáć/ y przyſtáwáć do náuk obłędnych/ miniſtrow czártowſkich. WujNT 728.

Szeregi:»minister i heretyk; minister i herezyja« (1;1): Náſtawáią Heretyctwá ále prętko giną/ á co Miniſter y Heretyk/ to nowiná. SkarJedn 23; heretycy [...] prześládowáć kośćioł Boży poczęli. y do tego czáſu przeklęte práwo/ duſze ludzkie miniſtrámi y herezyámi zábija. SkarKazSej 700b.

»nieprzyjaciel wiary abo heretycki minister« (1): Iáko y ten ktory nieprzyiaćielá wiáry/ ábo Haeretyckiego miniſtrá przyimuie/ sſtáie ſię też vcześnikiem niezbożnośći iego. WujNT 44.

»szatan i (albo) ministrowie; szatan z ministry« (4;2): Mſzą s. ſzátan z ſwemi Miniſtry gáni y pſuie. WujJud 231 marg [idem Mm6]; toć ſą twoie wykręty Szátánie/ y twoich Miniſtrow. WujJud 247, Mm6; y ktoż ſię ſzátáná albo iego Miniſtrow bać będźie? ReszPrz 6; WujNT 16, Aaaaaa4v.

b. Duchowny katolicki (12):
α. Najwyższy przełożony zakonu; tu generał a. prowincjał zakonu franciszkanów (10): Woyćiech Fontanus [...] ſtarſzym był vcżynion v S. Fránćiſzká w klaſztorze: potym od ſwey bráćiey/ [...] vdawion (marg) Miniſter zábit. (‒) BielKron 416v; teżem ſie tego wcżorá ſpowiedał przed Miniſtrem co ieſt v Fránćiſzkanow RejZwierc 27v; SkarŻyw 543 [2 r.]; ArtKanc 16v żp.

W połączeniu z G sb od nazwy prowincji (2): Vcżyniony [św. Bernardyn] Miniſtrem ziemie świętey/ to ieſt Hieruzálem/ y tám duſz miedzy pogáńſtwem ſzukał. SkarŻyw 462; y ſam [św. Antoni] był pierwſzym lektorem y ſtárſzym nád náuką Theologiey/ [...] ſpráwował y bráćią chwálebnie/ Miniſtrem będąc ziemie Emiliey. SkarŻyw 544.

Wyrażenie: »minister zakonu (mniejszego)« (2): SYxtus Albo Xyſtus cżwarty rodem Ligur/ Fráńćiſzek przed tym rzecżony/ Miniſter zakonu mnieyſzego/ na ſtolec Papieſki wybran BielKron 189v; SkarŻyw 463.
Szereg: »minister to jest jenerał [czyj]« (1): Tegoſz roku mieli Fránćiſzkanowie kápitułę Generálſką w Aſſyzu: o ktorey [św. Antoni] dowiedziawſzy ſię/ [...] tám ſzedł pytáiąc/ co mu [...] Miniſter/ to ieſt Generał ich naſtárſzy cżynić/ [...] każe. SkarŻyw 543.
β. W protestanckich pismach polemicznych (2): á z Kátholikow máło nie wſzyſcy/ mowi X.K. v nich ſą Miniſtrámi CzechEp 358.
αα. O papieżu (1): Iż też tego Miniſtrá y vcżnie iego zowę Antychriſtámi: cżynię to zá powodem iego CzechEp 323.
c. W odniesieniu do czasów biblijnych (4): Gdyż tedy Kriſtus ieſt głową wſzytkich Prorokow y Miniſtrow BibRadz I 120v marg [2 r.]; WujNT 841 [2 r.].
[Wyrażenie:»ministrowie Belowi« = sacerdotes Bel Vulg: Y przyſzedł król z Dánielem do zboru Bel. Y rzekli ministrowie Belowi [káplani Belowi Leop] WujBib Dan 14/10 (Linde).].
d. W odniesieniu do starożytnej gminy chrześcijańskiej (1):
Wyrażenie:»minister kościelny« (1): że to był ſtárodawny v Krześćian obycżay/ przy obierániu Miniſtrow Kośćielnych [in electionibus ministrorum Ecclesiae]/ iż ktory miał być obran/ tego imię wſzytkim iáwnie oznáymowano/ żeby w niem cżego niebyło/ coby go do posługowánia Zborowego niegodnym cżyniło ModrzBaz 46.
2. Włodarz, szafarz [minister ‒ służebnik BaerBydg; – sługa, pomocnik Mącz 222b; ‒ sługa Calep; sługa, służebnik, pachołek ‒ minister Cn] (1): [Cerberus do Lucypera] Będźiem wádźić/ mnichy/ popy W kárcżmie niewiáſty y chłopy. W Szpitalu báby z dźiádámi W dworzech pány z miniſtrámi. MWilkHist E4.

Synonimy: 1.a. mistrz, ofiarownik, predykant; b. kapłan; α. jenerał, przeor, prowincyjał; c. kapłan; 2. szafarz, włodarz.

Cf MINISTRANT

IM