Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: MNISTYR

Następne hasło: MNISZKA »

MNISZEK (15) sb m

e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	mniszek
D	Mniszkowi	Mniszk(o)m
A	Mniszka
I		mniszki
L	Mniszku	mniszkåch
V	mniszku

sg N mniszek (5). ◊ D Mniszkowi (1). ◊ A Mniszka (1). ◊ L Mniszku (1). ◊ V mniszku (4). ◊ pl D Mniszk(o)m (1). ◊ I mniszki (1). ◊ L mniszkåch (1).

Sł stp: mniszki, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.; poza tym XVIII w. w innym znaczeniu.

Znaczenia

1. Dem. od „mnich” ‘zakonnik’: peior. tylko w tekstach reformacyjnych (8)
2. [Zestawienia w funkcji nazw botanicznych]
3. n-pers (7)
- a. Przydomek księcia polskiego Kazimierza Odnowiciela (1)

1. Dem. od „mnich” ‘zakonnik’: peior. tylko w tekstach reformacyjnych (8): (did) Kryſtus powieda Mnichowj oyednem Zakonie (–) Nicz tu Mniſku Foſky twoye Wſſak wies przikazanie moye RejKup cc2, c8, t7v, V, x2; CzechEp 411.

mniszek czyj (1): Wiecz [lege: wie-ć] dobrze ſwięty Francziſſek Iżem ya był yego mniſſek A prziniemem w Ziwotie ſtał Teraz yakobymie nieznał RejKup z7v.

W połączeniu z imieniem (1): Ale woliſz ſlucháć o Fránćiſku/ Dominiku/ Benedyktu Mniſſkach/ Stániſláwie/ á nákoniec/ o Dijable/ Swiećie/ y roſkoſzach iego. KrowObr 66v.

2. [Zestawienia w funkcji nazw botanicznych:

»mniszek dobry« = Veratrum album L. (Rost); ciemiężyca biała, bylina z rodziny liliowatych (Liliaceae), lecznicza i trująca; antora, antitora, napellus Mosis Cn: Mniſzek dobry/ Antora, Antitora. Gifftheyl/ eylwurtz. mam zá to iż ten mniſzek ſtąd zową dobry/ iż mniſzká złego iad wygania/ y śilić muſie niedopuſzcża. SienHerb K4#, E#.

»mniszek zły« = Aconitum callibotryon Rchb.; tojad mocny, bylina z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), lecznicza i trująca; hageco, napellus, tora Cn: Mniſzek zły/ Napellus. mrderwurtz/ Erſenhutlen. Imię to ſtąd ma/ iż do godźiny śiodmey zábija/ ktoby go w śię wźiął. SienHerb K4#, E#.]

3. n-pers (7): MycPrz I B3; Bo te ſiedḿ pior iák widziſz przeto im nádano/ Ze y możne y mężne záwſze Mniſzki znano. PaprPan S.

W połączeniu z imieniem (4): Ierzy Mniſzek Stároſtá Sánocki. PaprPan Q3, S; SarnStat 414, 478.

a. Przydomek księcia polskiego Kazimierza Odnowiciela (1): Káźimirz s klaſztorá wzyęty K.P. [...] Ktemu ſpráwę y męſtwo tákie w onym Mniſzku / Bogday tácy Krolowie bywáli bráćiſzku. PaprPan Dd4.

Synonimy: 2. »mniszek zły«: mordownik, tojeść.