[zaloguj się]
[pdf]

MOL (83) sb m

-1 (56), -ł (3).

mól, mol-.

Fleksja
sg pl
N mól mole
G molu, mola molow, moli
D molom
A mola mole
I mol(e)m

sg N mól (55). ◊ G molu (3) RejPs, RejKup, RejWiz, mola (1) LatHar. ◊ A mola (1). ◊ I mol(e)m (2). ◊ pl N mole (8). ◊ G molow (5), moli (1); -ów : -i FalZioł (1 : 1); ~ -ów (1), -(o)w (4). ◊ D molom (3); -om (1), -(o)m (2). ◊ A mole (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

Znaczenia
1. zool. Tinea L. i Tineola HS; mole, male motyle nocne z rodziny molowatych (Tineidae), których gąsienice są poważnymi szkodnikami futer, tkanin wełnianych, a także produktów spożywczych (ziarna, kaszy, mąki, grzybów itp.); tinea Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; blatta Mącz, Cn; teredo Cn (62): Tinea, eyn ſchab. Mol. Murm 102; Mymer1 28v; Tinea. [...] MOl ieft robacżek w ſzathach ſie lęgączy gdy długo wnieiakiey wilgothnoſci będą á na wietrze gich nie przeſuſzaią. A Gorzkich rzecży á woniaiączych Mole ſie wiaruią FalZioł IV 16b, +7, IV 16b [2 r.]; Nieſą tákie rękawy iáko kożuch cáły. Wſſubách roſkoſſnych rad bywa mol ſiłny. March3 Vv; RejJóz D6v; Ty ſuknye ktoremi opatrzaſz ſyná ſwego/ od molow pobucżnyeyą y zedrzeć ſie mogą GliczKsiąż F4- F4v; Nie zápátrzay ſie ná piękność káżdego cżłowieka/ á miedzy niewiáſtámi nie mieſzkay: ábowiem z odzienia wychodzi mol [de vestimentis enim procedit tinea; z ſzat mól pochodzi WujBib]/ á od niewiáſthy nieſluſſność męſka. Leop Eccli 42/13; Blatta [...] Mół [!] robak który ſzáty káźy Mącz 25d, 456b; Tinea – Mol. Tineosus – Pełni moliow. Calep 1069b; [Oſtátnie lekárſtwo ſzátam/ áby ich mole niepſowáły [...] á gdy vſchnie [sok oliwny]/ dopiero ſzáty do ſkrzynie włoż/ nieboy ſie więcey molow/ być mieli ſzkodzić. SienHerb 570a; Blatta, ein ſchabe/ wurm/ der die kleider vnd bcher zernaget. P. Moł [!]/ robak/ ktory ſzáty y kſięgi griźie. Volck 64; Moł [!]/ Blatta, tinea, caries. Volck L113v].

W połączeniu szeregowym (1): gdźie ná duſzę [...] przypadáią pokuſy y grzechy [...] ná máiętność ludzką/ ták rozlicżny nieprzyiaćiel/ y ſzkodźca/ rdzá/ mol/ y złodźiey LatHar 601.

W porównaniach (7): RejPs 59v, 149v; BibRadz Iob 13/28; Iáko mol ſzátę ták ſumnienie gryzie Swą wolą/ gdy iuż roſpuśći ſwe bryże. RejZwierc 223v; KochPs 58; A iáko mol ſzátę/ ták one żal káźi GrabowSet B2v; Co nabożeńſtwo zebráło: to pychá roſproſzy/ y iáko mol w ſzáćiech dobrych wſzytko zepſuie SkarKaz 352a.

Przysłowie: bibl. [Matth 6/19]: A iáko Pan nie każe ſobie ſkárbić tu gdzie mol á rdzá wſzytko pogryzie RejZwierc 48v.
Frazy: bibl. »mol (po-, z)gryzie« (10): A iż mol gryzie ſkarb ziemſki Kazał gi bog kłáſć niebieſki RejRozpr B4v; ábowiem ty [wymysły ludzkie] iáko ſtárą ſzátę cżyrẃ zniſzcży/ á iáko wełnę mol pogryzie ie RejPos 30, 146v; RejZwierc 48v, 67, 122v, 133, 168v, 223v; Oto wſzytcy ći iáko ſzatá zwiotſzeią/ mol ie zgryzie [tinea comedet eos]. BudBib Is 50/9.

bibl. »mol kazi, psuje; może popsować, zepsować« = tinea corrumpit Vulg, PolAnt; tinea demolitur Vulg, PolAnt (3 : 6; 1 : 1): MurzNT Luc 12/33; Nie ſkarbćie ſobie ſkárbow ná ziemi/ gdzie mol y rdzá kázi/ y gdzie złodźieie wykopywáią y krádną. BibRadz Matth 6/19; RejPos C4v, 312v, 326; SkarŻyw 101; ArtKanc L2v; GrabowSet B2v; ſkarb nie vſtawáiący w niebieśiech: gdźie złodźiey nie dochodźi/ áni mol pſuie WujNT Luc 12/33, Matth 6/19, 20.

»poje mol, pojadły mole« (2): trząſąc zá ſobole/ Co ie ſzpetnie poiádły ony ſtáre mole. RejWiz 191v; RejPos 189v.

»mole strzygą« (1): á gdy wodą z nich ſzaty kropi, nietak rychło Mole ſtrzygą. FalZioł IV 16b.

bibl. »szata przed molem niszczeje; szata od molu skażona, ktorą mol zje; mol w szaciech wszystko zepsuje; szaty molom się pokarmem stały; szaty mole pogryzły« = vestimenta vestra a tineis comesta sunt Vulg [szyk zmienny] (1; 1 : 1; 1; 1; 1): RejPs 59v, 149v; Gdyżem ieſt iáko co ſprochniáłego od ſtároſći/ á iáko ſzáthá ktorą mol zie [vestimentum quod comedit tinea]. BibRadz Iob 13/28; Bogactwo wáſze zágniło/ á ſzáty wáſze molom ſię pokármem ſtały. CzechEp 50; WujNT Iac 5/2; SkarKaz 352.

Wyrażenie: »mol tajemny, skryty« (1 : 1): Kogo prze grzéch záfráſuieſz/ Ták go niewidomie pſuieſz/ Iáko ſzátę mól táiemny KochPs 58; Ták ledá co cżłowieká trapi y bez zbroie/ Iuż mol ſkryty/ iuż lotnych liſzek rodne gnoie. KmitaSpit A3v.
[Zestawienie: »mol szatny«: Molow ſzátnych obroná SienHerb B#v.]
Szeregi: bibl. »(ani) mol (i, a, ani, żadna) rdza« = aerugo et tinea Vulg [szyk 10 : 7] (17): BibRadz Matth 6/19; Otworzcie ony ſkárby kroleſtwá wiecżnego/ Co ich mol rdzá nie pſuie RejPos C4v, 146v, 264, 312, 312v, 326; RejZwierc 122v, 48v, 67, 133, 168v; SkarŻyw 101; Kędy [w niebie] áni mol, áni rdzá/ áni theż iuż żadna nędzá/ nie będźie tám áni żáłość/ iedno wielka miłość ArtKanc O14v, L2v; Nie ſkarbćie ſobie ſkárbow ná źiemi: gdźie rdzá y mol pſuie/ y gdźie złodźieie wykopywáią y krádną. Ale ſkarbćie ſobie ſkárby w niebie: gdzie áni rdzá/ áni mol nie pſuie WujNT Matth 6/19-20. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

bibl. [Is 51/8] »robak abo mol« (1): iż tho wſzythko ieſt plewy á ſmieć iv niego/ á iż to wſzytko poie robak ábo mol/ iáko poiada á w niwecż obráca wełnę ábo ſtháre odzyenie z niey vcżynione. RejPos 189v.

W przen (3): Ale ią [Rzeczpospolitą] w pewny zamek do ſercá podamy: Gdźie iéy áni mól ruſzy/ áni pleśń dośiężé KochProp 15; JanNKar D3; ſzáty wáſze od molow (włáſniey proznych páchołkow) wytrawione ſą. PowodPr 69.
Przen: Wyrzut sumienia, zgryzota, zmartwienie, kłopot, troska, smutek; manes Mącz, Cn; afflictatio, calamitas, cruciatus animi Cn (9): Vźrzyſz iż tego nigdy żáłowáć nie będzyeſz/ Kiedy tego márnego molu s ſercá zbędzyeſz. RejWiz 192v; Korzeń złośći ſktorym wy nic cżynić nie maćie/ á niemoc y mol [infirmitas et tinea] odięt ieſt od was BudBib 4.Esdr 8/52.
Przysłowia: RejRozpr E4; Kazdy ma ſnaċ ſwego molu Výzrzemy ſię wſytſtcy [!] ſpolu RejKup x4; Quisque patimur suos manes. Káżdy ma ſwego molá co go gryzie. Mącz 207d; KochPieś 3.
Fraza: »mol gryzie, gryzący [kogo]« [szyk zmienny] (4 : 1): Ták y ty pánie mądrze gol Boć káżdego gryzie ſwoy mol RejRozpr E4; Mącz 207d; RejPos A2; KochPieś 3; Co zá mol ieſt? ták ſrodze nam Pánnę gryżący. PaxLiz Bv.
Wyrażenia: »serdeczny mol« (1): Dawid zacny Prorok y Krol/ Gdy go gryzł on ſerdecżny mol/ Tę iego młodość wſpomina RejPos A2.

»mol zakryty« (1): Ale kogo gryźie mól zákryty/ Nie idźie mu w ſmák obiad obifty KochPieś 3.

Szereg: »mol i gryzienie sumnienia« (1): molá y gryźienia ſumnienia nábawia [grzech]/ cżáſem też nie iednego gorſzy/ á nákoniec do piekielnego onego táráſu/ y odchłáni/ ſzeroką drogę toruie LatHar 581.
2. Grzyby mikroskopijne z rodzaju Trichophyton i Acharion, należące do rzędu kropidlakowców (Eurotiales), pasożytujące we włosach ssaków i człowieka, wywołujące choroby zwane grzybicami (7): Częſto pod białym czepcem [Wſſubách roſkoſſnych March3 Vv] bywa mol niemały [ſiłny March3 Vv]. March1 A3v; woda s Trzebuly poranu pitha [...] theż mole ktorzy włoſi ſieką ſpądza FalZioł I 36b, ‡2c, I 1c, 2a, 44c; [Włoſow áby mole nie śiekly. SienHerb 348b; Włoſow molom bronienie 348. SienHerb C3#v].
Zestawienie: lek. »włośny mol« = tinea capitis a. capillitii; grzybica strzygąca głowy, choroba objawiająca się m.in. łamaniem i kruszeniem się włosów (1): Gdy ſye włoſy śieką/ zową to włośnym molem SienLek 48.
3. Atropos pulsatorium L.; psotnik książkowy, drobny owad z rzędu psotników (Fsocoptera), rodziny zakamarnikowatych (Atropidae), niszczący dotkliwie księgozbiory i zielniki (4): dobrze ieſth w ſkrzynie miedzy ſzaty kłaſć Chmiel/ piołyn bobkowy liſt, Cidrowy albo czypreſowy/ y inſze rzecży thakowe ktore nie telko ſzat/ ale y kxiąg od Moli bronią. FalZioł IV 16b; A ſpleśniáłą Biblią ſtrzygą w kąćie mole. KochZg A3v; KochCzJan A2v.
Zwrot: »zostać molom na pokarm« (1): ſpodziewałem ſie/ że zá tymi cżáſow odwłokámi y mey trágedyey ſie odwlec miało/ álbo rácżey że ták zemną zoſtáć miáłá [„Odprawa posłów greckich”] molom ná pokarm álbo ná trąbki do ápteki. KochOdpr A2.
4. W swobodnym przekładzie biblijnym rodzaj owadów niszczących ziemię (1): IOel Prorok [...] mowiąc iż wáſzę zyemię ziedzą Kobyłki/ Chrząſcże/ mole/ rdzá y ina nędzá [Residuum erucae comedit locusta et residuum locustae comedit bruchus, et residuum bruchi comedit rubigo. Vulg Ioel 1/4; Oſtátek gąśienice ziádła ſzáráńcza/ á oſtátek ſzáráńczéy/ ziadł chrząſcz/ á oſtátek chrząſczá/ ziádłá rdzá. WujBib]. BielKron 92v.
5. zool. Calandra granaria L. (Rost); wołek zbożowy, chrząszcz z rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae), groźny szkodnik ziarna w magazynach i spichrzach (2):
Zestawienie: »żytny mol« = gurgulio Mącz; curculio Calep, Cn [szyk 1 : 1] (2): Gurgulio, Zytny mól który żyto káźi. Mącz 150c; Curculio Animal parvum, frumentum corrodens ‒ Robąk kaſzczi [lege: każący] zijto, mol zitnij. Calep 279b.
~ [Szereg: »czerw(ie) albo mole żytne«: A wſzákże to ieſt nie podleyſze Cżerwiow/ álbo Molow żytnych przegnánie [...] od tego dymu wyzdycha Cżerw zbożny. SienHerb 580a, B#v.] ~
6. zool. Galleria mellonella L. a. Achroia grisella F.; barciak większy a. barciak mniejszy, zwane potocznie motylicą woskową; motyle z rodziny omacnicowatych (Pyralidae), których gąsienice niszczą plastry woszczyny w magazynach i w ulach (1):
Zestawienie: »mol woskowy« = acarus Calep, Cn; tinea alveos et ceras infestans Cn (1): Acarus, tineae genus in cera nascens, quod omnium animalium minimum esse existimatur. [...] German. Ein Milw die im Wachs wechſt [...] Polon. weſzka, Mol woſkowij. Calep 12a.
7. zool. Trichodes apiarius L.; barciel pszczeli a. pszczołowiec, chrząszcz z rodziny przekraskowatych (Cleridae); larwy jego żerują na dnach uli, zjadając opadłe pszczoły, a także żywy czerw pszczoł (2):
Zestawienie: »mol ulowy« (2): Blatta, Vermis qui alvearia laedit ‒ Mol vlowij, motil. Calep 133b; Clerus, Vermiculus est, teste Aristotele, in alveorum pavimentis nascens ‒ Mol vlowi. Calep 206b.
8. zool. Anobium F.; kołatek, chrząszcz z rodziny kołatkowatych (Anobiidae); larwy jego żerują w drewnie; teredo Mącz, Cn; cossus, galba, pityocampe, rauca, termes, tinea lignorum, trips Cn (1):
Zestawienie: »drzewny mol« (1): Teredo, Prochnowy robak/ álbo drzewny mół [!], który drzewo grizie á ták prochnieye. Mącz 449d.
9. zool. Tenebrio molitor L.; mącznik młynarek; chrząszcz z rodziny czarnuchowatych (Tenebrionidae), którego larwa zwana „robakiem mącznym” jest groźnym szkodnikiem młynów, piekarni i magazynów zbożowych; myloceos Mącz, Cn; molles, vermis molarum Cn (1): Mylecos seu Mylechos, Nieyáki rodzay molów we młiniech ſie zápleniáyących Mącz 240a.
10. n-pers (2): yſch za poradą molewą ſtoll [...] poczall vilupovacz ſzwyderkyem, kthori mv thenze moll kupill LibMal 1547/125v.
Zestawienie (1): Choma Mol de Starodub Moscus die dominica Sexagesime Anno Domini 1547 ultro recognovit LibMal 1547/125v.

Synonimy: 1. czerw; 5. robak, zest.: »czerw zbożny«; 6. weszka; 7. motyl; 8. zest.: »prochnowy robak«.

AKtt