Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RODZIŁY

Następne hasło: RODZINKA »

RODZINA (68) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	rodzina	rodziny
G	rodziny	rodzin
D	rodzinie
A	rodzinę	rodziny
I	rodziną
L	rodzinie	rodzinach

sg N rodzina (9). ◊ G rodziny (32). ◊ D rodzinie (2). ◊ A rodzinę (5). ◊ I rodziną (6). ◊ L rodzinie (1). ◊ pl N rodziny (1). ◊ G rodzin (7). ◊ A rodziny (1). ◊ L rodzinach (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Osoby blisko ze sobą spokrewnione; krewni (33)
- Przen (1)
- a. [Rodzice]
2. Ród; pokolenie (31)
3. Miejsce urodzenia, strony rodzinne (2)
4. Współmieszkańcy (1)
5. Jednostka w systematyce (1)

1. Osoby blisko ze sobą spokrewnione; krewni; cognatio BartBydg, Vulg, PolAnt, Cn; cognati Vulg; familia PolAnt; gentilitas, propinquitas Cn (33): Wten cżas ſtála teże tamo [pod krzyżem] rodzina zmatuchną iego [Jezusa]/ wielmi cięſſko żaluiątz plakali tego. OpecŻyw 133v; BartBydg 29b; BielKom A4v, G3v; Leop Ier 3/14; BielKron 161v; PaprPan Ff3v; Iuż teraz mátki/ y miłéy rodźiny/ Iuż zápámiętay oyczyſtéy kráiny KochPs 68; pokój lubię: ten [...] Zelázá źiemię rzniącé ná chléb poleruie: [...] Y kmiotek ſie w nim kocha/ gdy żonkę z rodziną Wieźie z tárgu GosłCast 9; KlonFlis D3v, D4v.

rodzina czyja [w tym: pron poss (13), G sb i pron (5)] (18): OpecŻyw 63v, 147v; PatKaz II 86; A mowił im Iezus: Iż nie ieſt Prorok bes vććiwośći/ chybá w oycżyznie ſwoiey/ y wdomu ſwoim/ y miedzy rodźiną ſwoią. Leop Mar 6/4, Gen 46/8, Num 27/4; BibRadz Gen 12/1, 24/41; [Łokietek prosił Wincentego] áby pámiętáiąc ná gniazdo ſwoie w ktorym ſie wylągł y wychował/ ſmiłował ſie nád ſwoią oyczyzną/ gdzie ieſt ieſzcże więcey rodziny iego niźli on ſam BielKron 372; Potym poſłał po rodźinę żony ſwey rzekł im: [...] HistRzym 56; BudBib Gen 32/9, Num 10/30; chudzinek belo wiele rodzini yego/ ktore mial znedze podnieſc vola PaprUp G3v; WujNT Act 7/3, 14; Muſzę ſię ia tám przymknąć á rozgádáć z nimi/ A zwłaſzcżá ſwą rodźiną z śioſtrámi ſwoimi ZbylPrzyg A2v, A2v, B2v.

W połączeniach szeregowych (2): Gdzie mie chcecie powiéſtz/ domutz niemám anij rodziny/ anij ſyna/ anij ktorégo przyiáciela/ bom wſſytko dobreé ſtracila dziſieyſſé^go dnia. OpecŻyw 157v; RejWiz 104v.

Szereg: »przyjaciele, (i) rodzina« [szyk 1:1] (2): O będącz poruſzona vyeſyelem obyauyla przyaczyelom y rodzynye ſwey poczyechą ſwoyą PatKaz II 86; Siedziſz ty zámknąwſzy ſie/ iż nie widziſz ſwiátá/ A myſl przedſię od duſze po powietrzu lata. Widziſz Słońce y Mieſiąc/ niebo/ wſzytki gwiazdy/ Iákoćby tuż nád głową práwie ſtały záwżdy. [...] Widziſz wſzytkę rodzinę/ wſzytki przyiacioły. RejWiz 120v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Przen (1): Dwá bráćia z śioſtrą wdrogę ſię wybráli/ Z Litwy Niemen/ Bug z Wołyniá zuchwáły/ Y Narew byſtra/ iáko śioſtrá ſtárſza/ Przyſzłá z Podláſza. Wźiąwſzy przymierze/ bez gniewu y trwogi/ Záżyłá ſobie przyiaćielſkiey drogi/ W máłym orſzaku/ co więc nie nowiná/ Zgodna rodźiná. KlonFlis G4.

a. [Rodzice:

Wyrażenie: »pierwa rodzina« = Adam i Ewa: A thako, yssbichom od grzechv lakomstwa pierwey rodziny byly wybawieny y odkvpieny, potrzebyssna byla, aby Iesuchrist czierpiał SprChęd 5, 3.]

2. Ród; pokolenie; familia, generatio Vulg, PolAnt; cognatio Vulg; nativitas PolAnt (31): Ryś z liſzką niegdy ſie gadał/ Sláchectwem ſie iey przekłádał: Iákom ia cudney rodziny/ Vkázuią me pſtroćiny. BierEz I2v; Wyſtroy ſie ty iáko chceſz/ ále ieſliś świniá/ Nie ozdobi cie ſzátá iście ni rodziná. RejWiz 100v; Leop Ios 7/14; PaprPan Xv; (did) STARY FRANT [tj. Czart] (–) [...] Gdźie obaczę płód męſki grzeczny miedzy nimi [Żydami]/ Ten zábiię/ lub ſkrzywię/ z ták miłéy rodźiny. Y iuż w dźiádách w prádźiádách mi ſie ſzáńcowáło/ By ná złość/ ná tym iednym [tj. Józefie]/ ták ſie nie nádáłó. GosłCast 15.

rodzina czyja [w tym: pron poss (11), G sb i pron (11)] (22): Gdy Anacharſowi ieden przymowił iż był z krainy ludu grubego, [...] tak na to odpowiedział. Prawda ieſt iż mnie lekkoſć cżyni moia kraina gdziem ſie rodził, ale ty krainie y rodzinie ſwey lekkoſć cżyniſz. BielŻyw 23; wroć ſie do ziemie oycow twoich/ y do rodziny twoiey/ á będę stobą Leop Gen 31/3; Z ſynow BENIAMIN po narodziech/ fámiliach/ y domach rodziny ſwoiey/ náliczono każdego ſwym imieniem od dwudzieſtu lat y wyſſey/ [...] trzydzieśći y pięć tyſięcy/ y czterzy ſtá. Leop Num 1/36, Lev 25/10, Num 1/30, 26/47, 1.Par 5/24; BielKron 95; po śmierći mężá twego/ żeś opuśćiłá oycá twego y mátkę twoię y ziemię rodziny twey/ y poſzłáś do ludu/ ktoregoś nie znáłá wcżorá (y) onegdy. Nágrodzći Iehowo vcżynek twoy BudBib Ruth 2/11; V Chewrońcżykow Iedviah przednieyſzy/ v Chewrońcżykow v rodziny ſwey wedle oycow. BudBib 1.Par 26/31; [SprChęd 7; WujBib Num 1/40 (Linde)]. Cf Wyrażenia przyimkowe.

[W połączeniu szeregowym: y národziło ſie Narodow y pokolenia/ y ludzi/ y rodzin ták wiele że im licżby niemáſz. Leop 4.Esdr 3/7 (Linde).]

Wyrażenia: »rodzina dawna« = przodkowie (1): Męſtwo y obycżáie y wſzytki cne ſpráwy/ Y Wacław dziś w młodośći ná tym ſwoy wiek tráwi/ Nie wyda oycá w ſpráwach y rodziny dawney. PaprPan H3.

»szeroka rodzina« (1): DAlekoć tym to tzáſem ten zacny Dom ſłynie/ Práwie ſie krzewiąc dobrze w ſzerokiey rodźińie WierKróc Av.

Szeregi: »dom a rodzina« (1): Ale poydźieſz do domu oycá mego/ á do rodźiny moiey [ad domum patris mei ... et ad familiam meam]/ á weźmieſz z támtąd żonę ſynowi moiemu. BibRadz Gen 24/38.

»plemię albo rodzina« (1): nie było ſták wiele plemion (álbo rodzin) wpokoleniu Szymehonowym iáko w Iehudzinym. BudBib I 221c marg.

Wyrażenia przyimkowe: »według (a. podług) rodzin [czyich]« = iuxta a. per cognationes Vulg (7): A ſynowie Effráimowi według rodzin ſwoich/ ći byli: [...] Leop Num 26/35; Y te ſą mieſſkánia ich po wſiach/ y kráinách/ ſynow/ mowię/ Aaronowych podług rodzin Káathithow: bo im byli loſem przypádli. Leop 1.Par 6/54, Ios 19/1, 8, 16, 17, 24.

»po rodzinach [czyich]« = per cognationes Vulg (4): The ſą tedy imioná kxiąząth Ezau po rodzinach/ y po mieſcách y przezwiſkách ich: [...] Leop Gen 36/40, Num 26/44, Ios 19/23.

~ Szereg: »po rodzinach a familijach« (1): A przyſtąpićie poránu wſſyſtcy według pokolenia wáſſych/ á ná kthore kolwiek pokolenie los pádnie/ przyſtąpi po rodzinách (á fámiliách) ſwoich Leop Ios 7/24. ~

»przez rodziny [czyje]« = per cognationes Vulg (1): Trzeći los padł ná ſyny Zábulonowe przez rodziny ich Leop Ios 19/10.

3. Miejsce urodzenia, strony rodzinne (2): [Secundus wygnany przez matkę] poſzedł w cudze ſtrony, á tamże mieſzkał aże doroſł. Potim ſie lepak po kilkunaſcie lath do rodziny wrocił BielŻyw 132; Siedzyał pátrząc ná miáſto gdzye ſie był vrodził/ By pożegnał rodzinę ná to z myſlą godził. RejWiz 132.

4. Współmieszkańcy (1): Kryſtus będąc w niewinnośći/ [...] dobrowolnie śmierć podſtąpił/ [...] Wiśiał w mękách trzy godźiny/ pośmiech ćirpiał od rodźiny ArtKanc E4.

5. Jednostka w systematyce (1): Cognatio, rodzyna, rodzay BartBydg 253.

Synonimy: 1., 2. dom, plemię; 3. ojczyzna.