Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAROŻNIK

Następne hasło: NARRACYJA »

NAROŻNY (16) ai

a pochylone, o jasne.

Fleksja

sg
m	N	nårożny	f	N
	G	nårożnégo		G
	A	nårożny		A
	I	nårożnym		I
	L	nårożnym		L	nårożn(e)j

pl
N	m an	nårożni
G		narożnych
D		nårożnym

sg m N nårożny (1). ◊ G nårożnégo (7); -égo (1), -(e)go (6). ◊ A nårożny (1). ◊ I nårożnym (2). ◊ L nårożnym (3). ◊ f L nårożn(e)j (1). ◊ pl [N m an nårożni [cum sb charci]. ◊ G narożnych.] ◊ D nårożnym (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) ‒ XVIII w.

Znaczenia

1. Przymiotnik od „rog” ‘kąt między dwoma stykającymi się ścianami lub płaszczyznami’; umieszczony, położony w rogu (14)
- Przen: Najważniejszy, główny (4)
2. n-pers (2)

1. Przymiotnik od „rog” ‘kąt między dwoma stykającymi się ścianami lub płaszczyznami’; umieszczony, położony w rogu; angularis Vulg, Cn (14):

Wyrażenia: »brona narożna« (1): Pobudował też Ozyaſz wieże w Ieruſálem ná bronie narożney [super portam anguli]. Leop 2.Par 26/9.

[»narożny chart«: To iedne śieć zatrzyma/ prawie im dobito/ Drugie chárći narożni zwalcżyli ſowito. BielawMyśl D2.]

»dom narożny« (2): Po pogrzebie Káźimierzowym/ wyſzedł był ogień w Krakowie/ od Świeckiey brony z domu narożnego Mikoſzá BielKron 397v; ZapKościer 1580/6v.

»narożny kopiec« = acialis scopulus JanStat [szyk 4:3] (7): A gdy powod z vrzędem prziydzye do narożnego kopcá/ tám ma powod przyſiądz s świádki iż ſpráwiedliwie wiodł UstPraw I, I, Iv [2 r.]; SarnStat 465, 467, 471; [Przez tę drogę ciągną się granice do pustej dziedziny ku Gnoynu należącej [..,] aż do trzech kopców narożnych, które dzielą dziedziny czelińską, komorowską i brzezińską nobilium. LustrWpol II 266].

»znak narożny« (1): Gdyby kto kopce rozſypał albo iakie inſze znáki graniczne pokáził/ táki temu ktoby go pozwał przepada od káżdego kopcá álbo znáku narożnego trzy grzywny UstPraw Iv.

Przen: Najważniejszy, główny (4):

Wyrażenie: »narożny kamień« = angularis lapis Vulg [szyk 2:2] (4): Zbuduyćie ſię w Kośćioł Boży kámieniem narożnym Kryſtuſem przez Duchá. GrzegRóżn Mv; Przeto w piśmie ſtoi: Oto kłádę w Syonie kámień przednieyſzy węgielny (marg) narożny. (‒) wybrány/ koſztowny [lapidem summum, angularem, electum, pretiosum]/ á kto weń vwierzy/ nie będźie záwſtydzon. WujNT 1.Petr 2/6, Eph 2/20, Yyyyy.

Szereg: »węgielny (a. węgłowy), (abo) narożny« (3): Chriſtus węgielny ábo narożny kámień. WujNT Yyyyy, Eph 2/20, 1.Petr 2/6.

2. n-pers (2): Iakom ya przes mąza swego Iacuba Pylychowskyego nyesbyla mykolaya naroznego stharczyna ZapWar 1520 nr 2254; LibMal 1546/115.

Synonimy: 1. kątowy, węgielny, węgłowy.

Cf NAROŻNICZY