[zaloguj się]
[pdf]

ROSNĄĆ (21) vb impf

o prawdopodobnie jasne (tak w rostący).

Fleksja
inf rosnąć
indicativus
praes
sg pl
1 rosnę
3 rośnie rosną
fut
pl
3 subst będą rosnąć
imperativus
sg pl
2 rośnicie
3 niechåj rośnie
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy rosnęli
2 m m pers byście rosnęli
3 m m pers by rosnęli
n by rosnęło subst

inf rosnąć (1). ◊ praes 1 sg rosnę (7). ◊ 3 sg rośnie (6). ◊ 3 pl rosną (2). ◊ fut 3 pl subst będą rosnąć (1). ◊ imp 3 sg niechåj rośnie (1). ◊ 2 pl rośnicie (1). ◊ [con 3 sg n by rosnęło. ◊ 1 pl m pers bysmy rosnęli. ◊ 2 pl m pers byście rosnęli. ◊ 3 pl m pers by rosnęli.] ◊ part praes act rosnąc (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Powiększać się, wzrastać; crescere, grandescere Calep, Cn; succrescere Vulg; alescere, excrescere Calep; augescere, gliscere, increscere Cn (14): Alesco, idem quod cresco – Roſnę, przibiwąmnie. Calep 51a; Grandesco, Cresco, grandis fio – Rozraſtam sie, rosne. Calep 462b, 240b.
a. O wzrastaniu jako procesie stopniowego rozwoju organizmów żywych aż do osiągnięcia przez nie określonej wielkości i postaci (2):
α. O roślinach (1):

rosnąć w co [= rozwijać jakąś część] (1): Caulesco, in caulem excresco, caulem produco – W głab [= w łodygę, w pęd] roſne. Calep 174b.

β. O ludziach (1):

rosnąć jak (1): Bo iako ſie drżewkam przydawa: iakie z ziemie wyroſthą krzywe albo proſte/ tęż poſtawę gdy gich nie oprawią: y ſtare miewaią. Takieſz dzieci ieſtli proſto á ſluſznie będą powijane/ tedy też proſto będą roſnąć. FalZioł V 35; [TerentMatKęt R2v].

[Przen:
Fraza: »ciało rośnie«: W ktorym [w Chrystusie] wſzytko ciáło (tho ieſt/ Zbor ſwięty) thák niech bywa zyednocżone y ſpoione [...] ku zbudowániu ſámego ſiebie przez miłość. To ieſt/ tá głowá Pan Kryſtus to ſpráwuie/ y do tego vſługuie/ iákoby w miłośći ciáło wſzytko [tj. Kościół] roſnęło. GilPos 289v.]
b. Zyskiwać na znaczeniu, zdobywać wpływy, wzrastać w potęgę, wzmacniać się, rozszerzać się (8): Vigeo, Floreo, polleo, sive potens aut in vigore sum, et viriditatem quandam habeo – Ieſtem przimoci roznę, ktnę. Calep 1123a, 794b.
α. O Kościele (4): Kośćioł y náuká Páná Chriſtuſowá (choć my śpiemy ábo czuiemy) záwſze rośnie zá ſpráwą y opátrznośćią Bożą WujNT 139; Zwłaſzczá że ten ieſt kośćioł Chriſtuſow prawdziwy/ ktory począwſzy ſię widomie od Ieruzálem/ odięt był od Zydow/ y przenieśion do Pogánow (á miánowićie do Rzymu) y ták ſię widomie roznioſł y roſkrzewił nigdy nie vſtáiąc/ ále záwżdy roſnąc/ ták długo áż wnidzie zupełność Pogánow WujNT 393, 139 marg, Zzzzz2v.
β. O władcy (2):
Szereg: »mnożyć się i rosnąć« (1): Y mieſſkał Dawid ná zamku Syon [...]. Y chodził mnożąc ſie y roſnąc [proficiens atque succrescens]/ A Pan Bog zaſtępow był zniem. Leop 2.Reg 5/10.
W przen (1): [do przybywającego do Polski Zygmunta III:] Zyi nam Pánie te godźiny Ták iáko Phenix iedyny/ Z tobą niechay Krolu drogi Rośnie ieleń/ wiátronogi. KmitaPsal A3v.
c. [Rozwijać, pomnażać coś w sobie, doskonalić się, utwierdzać się w czymś:

rosnąć w kogo: GilPos 180v cf Szereg.

rosnąć czym: [wypisuje św. Piotr] ſkąd ſie rodzą Krześćiánie w Syny Boże/ iże z Bogá przez ſłowo iego ſwięthe/ [...] gdy iemu ſerdecżnie á ſtátecżnie ludzie wierzą. Otoż ieſli ſie Krześćiánie rodzą ze ſłowá Bożego/ ſłuſzna też áby ſie chowáli á roſnęli ſłowem Bożym GilPos 83v.

rosnąć w czym: GilPos 180v cf Szereg.

W porównaniu: Otoż w tym [w czynieniu pobożnych uczynków] pomnażaycie ſie im dáley tym więcey żebyſmy thák záwſze nie byli dziećinnymi/ ále ábyſmy roſnęli iáko drzewo máłe pocżąwſzy dobre owoce potroſze rodzić/ im dáley roſcie tym więcey owocow też rodzi. GilPos 53.

Szereg: »mnożyć się a rosnąć«: żebyſcie w tákich y we wſzech pokuſach nie vſtawáli/ ále thák ſie mnożyli á roſnęli we wnętrznego cżłowieká/ w dobrey wierze/ w życiu ſpráwiedliwym/ iákoby w nich Pan Kryſtus mieſzkał dáry ſwoimi y łáſką ſwoią ſwiętą. GilPos 180v.]
d. Wzrastać liczebnie przez rozmnażanie się (1):

rosnąć gdzie (1): Tedy mu [Noemu] P. Bog wyniść/ z ſynmi y z żonámi ich y wypuśćić wſzytki zwierzętá kazał: y dał im błogoſłáwieńſtwo mowiąc: Rośnićie á mnoſzćie ſię ná ziemi. SkarŻyw 270.

Szereg: »rosnąć a mnożyć się« (1): SkarŻyw 270; [Stworzył też cżłowieká z ziemie Adámá ku podobieńſtwu ſwemu/ Stworzył mu też towárzyſzkę kraſną Ewę wyiąwſzy koſc z boku iego/ rzekąc. Roſnićie á mnożcie ſie [crescite et multiplicamini Vulg Gen 1/28] BielKron 1551 1].
2. Wyrastać, ukazywać się gdzieś (4):
a. O roślinach i ich częściach; germinare, pullulare Calep (3): Wyćiśni ſok z korzenia przeſtępowego/ poki mu iágody nieroſną/ álbo niżli doſtáią: tym ſokiem lice pomázuy/ dźiwney mu głádkośći przydaſz. SienLek 80; Germino, Pullulo et germen emitto – Roſnę, puſzcząm ſie. Calep 453a; SzarzRyt D2.
b. O włosach (1): Krew Nietoperzowa, włoſom roſnąć nie dopuſzcża: gdy ią gdzie pomaże FalZioł IV 27b.
3. Żyć, rozwijać się; znajdować się gdzieś, występować; o roślinach [gdzie] (3): Roſnie w tey ziemi ziele ktore v nas Tatarſkim zową, bowiem nie daleko ieſt od Tatarow. MiechGlab 41; Buxetum – Mieſce gdze bukſpan roſznię. Calep 143b, 419a.

Synonimy: 1. pomnażać się, przybywać; b. ktnąć, mnożyć się, rozmagać się, rozszerzać się, wzmacniać się; c. mnożyć się, pomnażać się; d. rozmnażać się; 2.a. krzewić się, pukać się, puszczać się; 3. żyć.

Formacje współrdzenne cf ROŚĆ.

Cf ROSNĄCY, ROŚNIENIE

AĆ