[zaloguj się]
[pdf]

NIEBOŻĄTKO (139) sb n

e oraz oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N niebożątko niebożątka
G niebożątka niebożątek
D niebożątku niebożątk(o)m
A niebożątko niebożątka
I niobożątki
L niebożątki(e)m niebożątkåch
V niebożątko niebożątka
inne pl A a. V - niebożątka

sg N niebożątko (25). ◊ G niebożątka (1). ◊ D niebożątku (3). ◊ A niebożątko (1). ◊ I niebożątki(e)m (2). ◊ V niebożątko (1). ◊ pl N niebożątka (59). ◊ G niebożątek (6). ◊ D niebożątk(o)m (4). ◊ A niebożątka (8). ◊ I niobożątki (1). ◊ L niebożątkåch (1). ◊ V niebożątka (26). ◊ A a. V niebożątka (1).

Składnia przydawki przy N i V sg, orzeczenia w sg oraz zaimka względnego typu (o mężczyznach i kobietach): ten, ta niebożątko byl(a), niebożątko ktory (m i f, rodzaj naturalny) (13), to niebożątko było (n, rodzaj gramatyczny) (4); to niebożątko bylo RejKup, KochPieś, ZbylPrzyg; niebożątko był: to niebożątko RejPos (1:1).

Składnia przydawki przy innych przypadkach sg (o kobiecie): owej niebożątku (f, rodzaj naturalny) (1); (o mężczyźnie): owemu niebożątku, nagim niebożątkiem (m, rodzaj naturalny a. n, rodzaj gramatyczny) (2); (o dziecku i zwierzęcia): tego niebożątka, nędzne niebożątko (n).

Składnia przydawki przy N i V pl, orzeczenia w pl oraz zaimka względnego lub orzeczenia w zdaniu zależnym typu (o mężczyznach): ci niebożątka byli, niebożątka ktorzy byli (rodzaj naturalny) (57), te niebożątka (rodzaj gramatyczny) (1) SarnUzn; (o kobietach): te niebożątka były (rodzaj naturalny lub gramatyczny) (3); (o zwierzętach): te niebożątka,

Sł stp notuje, Cn s.v. spracowany, Linde XVI w.

Dem. od „niebożę”; zwykle hipokor.; lassulus Cn [w tym: w wolaczu (27)] (139): (did) Sumnienie zaluie proſtoty kupczowey. (–) Niebozątko to niebaczy Iż nie zuczinku pan raczy. Grzechy odpuſczaċ człowieku RejKup 12; Záwżdy nyech ma Pan ná pyecży ty złe nyebożątká LubPs Zv, B3v, B6, R3, gg5, gg5v; ſlepi ſámi będąc/ ſlepe niebożątká zá ſobą do piekłá wiedziećie. KrowObr 194v, 13, 96v, 126; RejWiz 167v; dla cżego te niebożątká [tj. kacerze]/ [...] Kriſtuſowey bytnośći Perſoną zwáć nie chcą SarnUzn B7, E4; GórnDworz O4; Widzę niebożątká iż Duch Boży nie ieſt z wámi/ á wedle ſwiáthá chodzicie RejPos 144v; iż nie przyſzedł [Jezus] do zdrowych/ iedno do tych niebożątek chorych á tym trądem záráżonych. RejPos 213, 9v, 167, 179, 216, [226] (14); Záprawdę k wiecżney háńbie tákim niebożątkom/ Dał Bog to przyrodzenie ſnadź niemem źwierzątkom HistLan B2; GórnRozm H4v; GórnTroas 36.

W funkcji przy dawki orzekającej lub (w zbliżonej funkcji) z elipsą zaimka anaforycznego [w tym: w funkcji przydawki: określa podmiot (47), określa dopełnienie (8), w V (10); z elipsą zaimka: określa podmiot (40), określa dopełnienie (5)] (101): Ieſzczem ia was pirwſzą drogą niebożątka poznał RejJóz O7v; A oná [żona jego] niebożątko zá ſwe náśmiewánie/ Wzyęłá ſrogie nád ſobą od Páná ſkaránie. LubPs A6; A [Pan] z łáſki ſwey dáie pokarm niebożątkom łáknącym LubPs ff2, O3v, Rv, bb3v, ff; GroicPorzRej C3v; O wy prośći niebożątká/ ktorzy ſwoie Dziatki/ tym ſmrodliwym/ y záklętym Oleiem/ dopuſztzaćie ſmárowáć/ błoćić/ y ſolić KrowObr 83v; O wy niebożątká ludkowie vbodzy/ tho wy niewiećie/ co ſie ſwámi dzieie KrowObr 96v, 55, 72v, 79v, 107v, 125v, 159v, 194; A iákoż niebożątko zábłądzić nie muśi/ Ano ſie ze wſzytkich ſtron trudność o nię kuśi. RejWiz 171v, 72v, 86, 98, 123v, 140, 167v [2 r.], 178v; RejZwierz 126v; BielKron 288v; RejAp 114v; iż niebożątko chłopek/ zlękſzy ſie vmilkł/ y poſzedł precż GórnDworz R8, I7v, M8v [2 r.], X8, Z8, Bb3, Bh5v; Bo y nędznego onego Adámá nic inſzego nie w wiodło w vpadek iego [...]. Záchciáło ſie wnet było niebożąthku rządzić/ á podnioſł myſl ſwoię RejPos 200; iáka thám będzye ſrogość á okrutność nád nimi [...]/ gdy będzye krzyk/ płácż/ nárzekánie/ grom/ trzáſkáwicá/ ták iż niebożątká będą wołáć á biegáć/ vciekáiąc przed oną ſrogością ſtráchu thák okrutnego. RejPos 222v, 6, 101 [2 r.], 102, 102v, 180v (26); HistLan F3v; Oney niebożąthku záchciáło ſie być práktykarką á wiedzyeć przyſzłe rzecży RejZwierc 2, 2, 55v, [782]v, 80v, 104v, 154v; BielSjem 21; KochPieś 21; Tákać ieſt niebożątek złodźieiow zapłátá KlonWor 40, 45; Częſto ty rzewno płáczeſz ná ſwym łożu leżąc/ Niebożątko młodźiuchne przez niego ſię trwożąc. ZbylPrzyg B3.

~ W wypowiedzi osoby mówiącej o samej sobie (25): A czo my ſie niebożątka mamy w czym przećiwić Ty nas mozeſz y potraćić mozeſz y ożywić RejJóz O6, H8v, M5v; RejKup dd6v; Bo iż oni Páná Bogá ſobie zá nie máią/ Więc nas niebożątká ſobie lekce pokłádáią. LubPs gg5v, A4v, A5; RejWiz 105; RejAp 45; O wielkaſz ſie tho ſwiátłość zyáwiłá á wielka pociechá nam niebożątkom/ ktorzychmy chodzili w tym cieniu á w ciemnoſciach tego ſwiátá. RejPos 15v; Abowiem nie podobien był vpadek náſz ku vpadkowi onemu / y więzyenie náſze ku więzyeniu onemu/ w ktorechmy byli niebożątká wiecźnie vpádli RejPos 141v, 70, 71, 104v [2 r.], 116, 132v (15); PudłDydo B3v. ~

W charakterystycznych połączeniach: niebożątko(-ka) chore, łaknące (2), młodziuchne, nagie, prości (4), szaleni (szalone) (3), ślepi (2), złe.

Wyrażenia: »mdłe niebożątko« (1): ále im poſtánowił páſtherze [...] áby ſie nie vnośiły iáko mdłe niebożątká/ zá inemi páſtwiſki RejPos 122v.

»nędzny (a. nędzne) niebożątko; niebożątko nędznik« [szyk 9:2] (10;1): Litośćiwye záchowaſz tu káżde źwyerzątko/ W błogoſłáwyeńſtwye thwoim nędzne nyebożątko. LubPs ff, A5, ff3v; Iákoż ſie záſię vſtráſzyć nie máią ći nędzni niebożątká/ ktorzy iuż zácżętą á prawie iáſną á obiáſnioną wiárę ſwoię wſpák obrácáią RejPos 245; Iż my niebożątká nędznicy nigdichmy nie dufáli temu/ á mielichmy ſobie zá pośmiech żywoty ich RejPos Ooo3v, 116, 215, 240v, 251v, 316v, 342.

»ubodzy niebożątka« (1): A przeſto wy vbodzy á prośći niebożątká/ vćiekayćie od thych Mſzarzow/ y wilków co nadáley KrowObr 194.

Szereg: »niebożątko a nędzniczek« (1): Bo ácżći ſie ono niebożątko á on nędznicżek obronić nie może/ ále Pan opowieda ſie głośno/ iż ſie chce mśćić krzywdy iego. RejPos 253v.

AŻ