Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NIEDOBYTNOŚĆ]

Następne hasło: NIEDOCHCIPNOŚĆ »

NIEDOBYTY (48) part praet pass pf

W pisowni łącznej (39), w rozłącznej (9).

e oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	niedobyty	f	N		n	N	niedobyt(e)
	G	niedobyt(e)go		G	niedobytéj, niedobyty		G
	D			D	niedobytéj		D
	A	niedobyty		A	niedobytą		A	niedobyté
	I	niedobytym		I	niedobytą		I
	L	niodobytyni		L	niedobyt(e)j		L	niedobytym

pl
N	subst	niedobyt(e)
G		niedobytych
A	m pers	niedobyt(e)
A	subst	niedobyté
L		niedobytych
V	subst	niedobyté

sg m N niedobyty (10). ◊ G niedobyt(e)go (1). ◊ A niedobyty (4). ◊ I niedobytym (1). ◊ L niodobytyni (1). ◊ f G niedobytéj (1) OrzQuin, niedobyty (1) LibMal. ◊ D niedobytéj (1). ◊ A niedobytą (2). ◊ I niedobytą (1). ◊ L niedobyt(e)j (1). ◊ n N niedobyt(e) (9). ◊ A niedobyté (3). ◊ L niedobytym (1). ◊ pl N subst niedobyt(e) (1). ◊ G niedobytych (1). ◊ A m pers niedobyt(e) (1). subst niedobyté (4); -é (2), -(e) (2). ◊ L niedobytych (1). ◊ V subst niedobyté (3); -e (2), -(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. dobyć,

Znaczenia

I. W funkcji właściwej: Do którego wnętrza się nie dostano (1)
II. W funkcji przymiotnika (47)
- 1. Nie do zdobycia, nie do pokonania przemocą, w walce (42)
  - Przen (8)
    - a) Niezachwiany (2)
    - b) Nieczuły (1)
- 2. Niedostępny (5)

I. W funkcji właściwej: Do którego wnętrza się nie dostano (1): thamze nad goplem thak nyedobithy [skrzynki złodzieje] odbyegli LibMal 1547/ 127.

II. W funkcji przymiotnika (47):

1. Nie do zdobycia, nie do pokonania przemocą, w walce; inexpugnabilis Vulg, Mącz, Cn; firmus, robustus, validus Mącz (42): Firmus, Stáły/ Mocny/ Twárdy/ Niedobyty/ Nievżyty. Mącz 128c; Otworzćie ſye wyſokié niedobyté brony/ Krol wiecżny ſye przybliża KochPs 34 [idem] 34; KochPieś 6; Gdańſk niedobyty/ zdrádą otrzymáli. KochProp 8; GrochKal 26.

W porównaniu (1): ieſt podobné to Króleſtwo niedobytéy onéy Wieży/ która ze wſzech ſtron ſwoich/ obrónna ieſt przećiwko wſzyſtkim Nieprzyiaćielom ſwoim OrzQuin Iv.

Wyrażenia: »miasto, grod niedobyty(-e)« = valida urbs muris Mącz [w tym: niedobyte miasta i grody (1)] [szyk 11:2] (10: 3): BielKron 267, 282v, 289, 293, 433; Mącz 474b; HistRzym 7v; Toſmy oczymá ſwémi oglądáli: Oglądáliſmy w mieśćie páńſkim niedobytym KochPs 71; Kto mi do ręku poda miáſto niedobyté? KochPs 87, 70, 167; Swiádome [męża] drugie niedobyte Grody/ Ktorych dochodźił bez wielkiey ſwych ſzkody GrochKal 19.

»miejsce (jest) niedobyte« (2): odesłał [niewi]áſty y z dziećmi [...] na zamek ktory zwano Kárnium/ iſz mieyſce ono było niedobyte/ á trudnj był przyſtęp do nie^go [erat enim difficile obsessu, et accessu difficile castellum] BudBib 2.Mach 12/21; KochPs 98.

»oboz niedobyty« (1): Wkoło bogoboynych páńſki Anyół ſtáwi Obóz nie dobyty KochPs 47.

»niedobytą wieża« [szyk 1:1] (2): Któréy Wieże nigdy nie dobytéy/ twarz álbo wzor tą Figurą wam wyſtáwię OrzQuin Iv, Iv.

»zame(cze)k (jest) niedobyty« = praesidium inexpugnabile Vulg; firmissima a. robusta arx Mącz [szyk 6:3] (9): Leop 2.Mach 12/21; [Ziemia Szwabska] Miaſth wielkich y mocnych pełná/ y zamkow niedobytych. BielKron 287; Od tego cżáſu Smoleńſká nie mamy zamku nie dobytego BielKron 410v, 275, 277v; Mącz 128c, 357b; KochWr 32; Pokłoniły ſie Iflanty obfite/ Oddáiąc mu w moc zamki niedobyte GrochKal 19.

Szeregi: »mocny, (a) niedobyty« (2): od zachodu miáſtá [Edimburga] wzgorę leży zamek ná wyſokich ſkáłách/ zową Dziewką grod/ mocny nie dobythy. BielKron 277v, 289.

»niedobyty i niezwojowny« (1): ten teraz iáwnie powiedział/ iż Zydowie máią Bogá obrońcą/ á przetoż być niedobythe y niezwoiowne [invulnerabiles esse] Leop 2.Mach 8/36.

»twardy, (a) niedobyty, (dobrze obronny)« (4): Mącz 357b [2 r.], 474b; Filip Król Mácedóńſki/ kiedy mu o dźiwnie twárdym á niedobytym zamku powiádano/ pytał/ ieſliby tám ośieł z ſkrzynią złotá doléść nie mógł KochWr 32.

Przen (8): Nie ieſt też potrzeba wyſokich grodow ſtawiać [...]. Bo też ſamo niedobyte ogrodzenie ieſtci ſtwornoſć mieſzcżan. BielŻyw 144.

Wyrażenia: »niedobyty mur« [w tymi czyj (1), czego (1), przeciw komu (1)] [szyk 2:1] (3): ten [krzyż] ieſt práwowiernych mur niedobyty. SkarŻyw 399, 56, 392.

»niedobyty zamek [czyj]« (1): Oratio inexpugnabilis arx Christianorum, Modlitwá [...]/ niedobyty zamek yeſt wſzego Krześćiańſtwá. Mącz [269]d.

Szereg: »mocny a niedobyty« (1): znák krzyżá S. á wiárá w Páná náſzego Iezuſa Chryſtuſa/ mocnym mi á nie dobytym przećiw wam murem ieſt. SkarŻyw 56.

a) Niezachwiany (2): Gdy bacżył Sędzia niedobyty ſtatek iego y ćierpliwość mocną bárzo: do iney ſię męki vćiekł. SkarŻyw 441.

niedobyty czym (1): máiąc [...] nigdy kácerſtwem żadnym niedobytą wiarę SkarŻyw 114.

b) Nieczuły (1):

Wyrażenie: »niedobyte serce« (1): A oná myśl wſpániałą znoſząc z vkłádnośćią/ Y niedobité ſercá zwyćięża miłośćią. KochFrag 26.

2. Niedostępny; inacessus Mącz (5): IDę ia z ſwych páłaców y ćieniów zákrytych/ Gdźie mieſzkamy w przepáśćiách źiemſkich niedobytych. GosłCast 13.

Wyrażenia: »niedobyte miejsce« (1): Inaecssus locus, Niedoſtępnę [!]/ Niedobytę [!] mieyſce. Mącz 43c.

»jako skała niedobyta; stanąć za niedobytą skałę« (2;1): ſtánąłeśmi zá niedobytą ſkáłę pánie moy RejPs 23v; SkarŻyw 151; ábyſmy ſię ná nim [Bogu]/ iáko ná nápewnieyſzym fundámenćie y ſkále niedobytey záwżdy budowáli CzechEp 271.

Szereg: »mocny a niedobyty« (1): Wołał ná nię Stároſtá: vpámiętay ſię Iuliáno [...]: Ale [ona] iáko ſkáłą mocną á niedobytą zoſtáłá. SkarŻyw 151.

Synonimy: 1. niezwojowny, niezwyciężony; 2. niedochodny, niedostępny, niedościgły, nieprzebyty, nieprzebrniony, nieprzeszły.

Cf DOBYTY