[zaloguj się]
[pdf]

NIEŁASKA (133) sb f

W pisowni łącznej (130), w rozłącznej (3).

e oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 3 r. błędne znakowanie).

sg N niełaska (9). ◊ G niełaski (39). ◊ D niełasce (4). ◊ A niełaskę (54). ◊ I niełaską (12). ◊ L niełasce (15).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Niechęć, nieprzychylność, nieżyczliwość; przejawy tych uczuć; odium Mącz, JanStat; invidia, ira, offensa Mącz; inclementia Calep; indignatio JanStat; mala a. male sarta gratia, malevolentia, simultas Cn [w tym czyja (77): pron poss (36), G sb i pron (21), ai poss (20)] (133):
a. Wobec osoby równej sobie [tu wliczono 11 użyć ze słowników bez kontekstu sytuacyjnego] (29): Inclementia – Niełaska. Calep 520b.

niełaska przeciw komu (1): Bo acz [bracia naszy] to znają, że trudno zarazem wszytko naprawić, co się długo traciło, ale iż nie widzą żadnego początku, to ich w wielkie podziwienie i ku niełasce przeciw nam przywodzi. DiarDop 106.

W połączeniu szeregowym (1): Aby [cesarz turecki] na tho pamyanthacz raczil a czorcze naſzey [tj. króla Zygmunta] y yey miloſczi szynowy synowczowy albo wnukowy naſzemv wpanysthwach ych zadney [...] nyelaſki any zadnego nyepokoyv albo vczyſku czynycz nyekazal. LibLeg 7/104.

Zwroty: [»być z sobą w niełasce« = być skłóconym: Tamże też w ten czas stało się pojednanie br. Jirzego Izraela z x. Jędrzejem z Radziejowa a z Wawrzyńcem z Brzezin, którzy byli z sobą w niełasce o to, że w Toruniu na Trzy Króle br. Jirzy [...] im o nieporządek przymawiał AktaSynod I 6.]

»niełaskę sobie jednać [u kogo]« (1): wielką ſobie nielaſkę iednam/ vtich ktorzi ſą głowny nieprziaciele ſlowu bożemu SeklKat Z3.

»mieć niełaskę [u kogo]« (1): oświadczamy, że my w tej mierze RP winni nie będziemy [...] i u braciej swej i niełaski i przygany za to mieć my nie możemy DiarDop 115.

»niełaskę odnosić [w tym: czyją (2), od kogo (1)]« = indignationem incurrere JanStat (3): SarnStat 647; NIe gniewayćieſz ſię proſzę moie miłe Pánie/ Ze ia te wáſze ſtroie w tych Xiążęczkách [!] gánię. [...] Niechay zá to niełáſki wáſzey nie odnoſzę. ZbylPrzyg B4 [idem] B4v.

»przyprawi(a)ć (a. wprawić) o niełaskę, w niełaskę, ku niełasce« = conflare a. facere invidiam, struere odium, vocare in odium Mącz [szyk zmienny] (2:2:1): Conflare invidiam alicui, Przipráwić kogo o niełáskę cziyę. Mącz 130d; Invidia [...] Aliquando pro odio, Miáſto nienáwisći/ nieżiczliwośći/ niechući przećiwko komu złą wolą/ wpráwić go w niełáskę ludzką. Mącz 494d, 422c, 494d, 504b.

»przyść w niełaskę [u kogo], ku niełasce [czyjej]« = suscipere a. subire offensam, venire in odium Mącz (1:1): Venire in odium omnibus, Prziść w niełáskę v wſziſtkich. Mącz 259d, 261a.

»w niełaskę się wprawi(a)ć« = derivare iram in se, irruere se in odium Mącz (2): Irruere se in odium alicuius, Przeſdźięki ſie w cziyę niełáskę [w]práwić. Mącz 361d, 356d.

»zasłużyć niełaskę« (1): Mereri offensam, Zásłużić niełáskę/ to yeſt wykroczić przęćiwko komu. Mącz 217d.

Wyrażenie: »wielka niełaska« (1): SeklKat Z3 cf »niełaskę sobie jednać«.
Szeregi: »gniew i (a) niełaska« (2): Derivare iram alicuius in se, W gniew á w niełáskę ſie cziyę wpráwiáć. Mącz 356d; zá to żadnégo gniewu y niełáſki od ránnégo/ y przyiaćiół iego odnośić nie ma [indignationem ... nullatenus incurrat JanStat 601]. SarnStat 647.

»łaska albo niełaska« (1): Polak Polakom piſał/ co być Polſzce zdrowégo widźiał: nie oglądáiąc ſye ná łáſkę álbo ná niełáſkę/ człowieká ná świećie żadnégo OrzQuin A2v.

»nienawiść i niełaska« (1): Res invidiosa, Rzecz pełna nienawiści y niełáski. Mącz 495a.

»nieprzyjaźń a niełaska« (1): Mącz 402d cf W przen.

»niełaska i nieżyczliwość« (1): Flagrare invidia, Okrutną niełáskę y nieżyczliwość ludzką k ſobie znáć Mącz 494d.

»niełaska i przygana« (1): DiarDop 115 cf »mieć niełaskę«.

Wyrażenie przyimkowe: »z niełaski« (1): Ieſłlbyś też z niełáſki/ ná lewo ſzácował/ Maſz pápir nápiſz lepiey/ ia będę dziękował. RejFig Ee4.
W przen (1): Odia alicuius sorbere por translationem Nieprziyaźń á niełáskę cziyę połknąć/ to yeſt nie dbáć o yego gniew Mącz 402d.
α. Brak uczuć i wzglądów wobec członka rodziny i osoby płci odmiennej (6): W cżym v Małżonká niełáſkęś pocżułá? WisznTr 16.

niełaska przeciw komu (1): Co w [...] Ariſtobuliuſie y Alexándrze było/ iż gdi okruthną niemiłosć a nyełáſkę przećiw ſobye oycá ſwego Herodá obacżyli/ [...] myſlili mu też źle GliczKsiąż Gv.

W przeciwstawieniu: »niełaska ... łaska« (4): ieſli niełáſká ták wiele ſłodkiego dáć im [zakochanym] mogłá/ coż łáſká? GórnDworz C5, C4v, Bb7v, Dd3.

Zwrot: »niełaskę pokazać [komu]« (1): To ieſt ich [białych głów] pokarm naiſmácżnieyſzy [...] iż [...] trzymáią ná ſłowie ſługi ſwe/ że áni láſki znácżney/ áni niełáſki widomey pokazáć im cbcą GórnDworz Dd3.
Szereg: »niemiłość a niełaska« (1): GliczKsiąż Gv cf niełaska przeciw komu.
Wyrażenie przyimkowe: »za niełaską« (1): kto by wirſz/ ábo rym piſał/ by nie dla tego/ iżby áſfekt ſwoy / ktory zá łáſką/ ábo niełáſką białeigłowy vroſcie/ nim wyráźił? GórnDworz Bb7v.
W przen (1): ábowiem chłubiąc ſie oni [...] s kilku łágodnych ſłow ſwoiey pánny/ nie telko przeſthawáli ná thym máłym pokazie łáſki/ ále theż y niełáſkę vmieli więc ſobie oſłodzić GórnDworz C4v.
b. Wobec osoby zależnej (104):
α. Wobec poddanych, podwładnych itp. (43): Kocyánder bacżąc niełáſkę v páná y v wſzech/ chciał do Turká przyſtáć. BielKron 191, 405v; GórnDworz M5v; ActReg 110; chcąc áby té Státutá w przerzeczonéy źiemi Polſkiéy/ od wſzyſtkich były chowáné/ ieſliże chcą vydź niełáſki náſzéy SarnStat 183.

niełaska przeciw(ko) komu (2): LibLeg 10/152; gdy ći co widzieli/ nie łáſkę krolewſką przećiw iemu/ krzywdy mu y poddánym iego rozlicżne cżynili. SkarŻyw 334.

W przeciwstawieniu: »łaska ... niełaska« (5): Diar 65; DiarDop 119; kiedy kąſzcżek w cżym niełáſkę [niektórzy dworzanie] bacżą/ ábo iż kogo inego przed ſobą/ widzą być w łáſce/ to ſie ták bárzo grizą/ iż żadną miárą oney zazdrośći pokryć nie mogą. GórnDworz K8, D4v; GosłCast 73.

W charakterystycznych połączeniach: niełaska cesarska (J. C. M.) (2), krolewska (J.K.M., W.M., W.K.M) (7), nowa; znak niełaski (2); dostać niełaski, uść; baczyć niełaskę (2), czynić, widzieć (2).

Zwroty: »być [u kogo] w niełasce« (1): Pánowie Litewſcy/ [...] nie chcąc być długo v krolá w niełáſce/ ná ſeymie w Rádomiu dopieráli ſie thego ná Michále Glińſkim co im zá winę miał dáwáć/ iáko powiedał przed krolem. BielKron 402v.

»niełaskę odnieść (a. odnosić)« (3): raczcie WM i sami tego nie mniemać, abyśmy nie powinnie mieli mieć opatrze od KJM, [...] i KJM o to prosić, abyśmy tej niełaski niewinnie na sobie nie odnosili. DiarDop 119, 119; GostGosp 94.

»przejednać niełaskę [u kogo]« (1): Ale Menelaus będąc práwem przekonány/ obiecał bárzo wiele pieniędzy Ptolomeuſzowi Dorymenowemu ſynowi/ áby mu przeiednał niełáſkę v Krolá [ad suadendum regi], BibRadz 2.Mach 4/45.

»niełaskę przynosić (a. (przy)nieść), zjednać [ = spowodować]« [w tym: od kogo (1), u kogo (1), czyją (1)] (3:1): Diar 65, 76; Coproszę niech mi niełaski nie niesie w, zem wtym tak tak [!] scrupulosus. ActReg 104; GostGosp 148.

»przyść o niełaskę, w niełaskę, do niełaski« = indignationem incurrere JanStat [szyk zmienny] (1:1:1): Rádźili tedy towárzyſze Kolumbowi/ áby iechał do Hiſzpániey [...]/ á wymierzył ſie s tego/ ieſliby ktho co nań powiadał/ by nie przyſzedł o nie łáſkę Krolewſką. BielKron 442v; SarnStat 1112; GosłCast 73.

»o niełaskę, w niełaskę [do kogo] przywodzić (a. przywieść)« [szyk zmienny] (1:1): BielKron 29; [Sieciech] vtziſſkal bratzia mlodſza ktorzi mu deferowac niechciełi/ onielaſke do Pana przijwodziel PaprUp B2v.

»wpaść (a. wpadać, a. upaść) w niełaskę« [w tym: czyją (4), u kogo (1)] = in iram indignationis incidere JanStat [szyk zmienny] (6): RejPos 335; Iáko pothym prze zazdrość wpadł był w niełáſkę v onego Saulá Krolá RejZwierc 204; SkarŻyw 151, 334; ActReg 107; SarnStat 701.

»w niełaskę wprawiać; o niełaskę przyprawion« (1;1): A zle gdzie ſie każą ſludzy Bo więcż ſobie to oddáią W zaiem w niełaskę wprawiaią. RejJóz G5; BielKron 443v.

Wyrażenia: »niełaski godny« (2): chciałbym/ áby wiedział/ iáko ſie ktory vrzędnik iego/ w thym/ czo mu porucżył ſpráwuie/ Ieſliby łáſki/ ábo nieláſki był godzien. GórnDworz Ii7, D4v.

»niełaska pańska, pana« (3:1): GórnDworz M6; RejPos 335; [kmieć] ná Vrzędniká á ná Włodárzá ſkárżyć/ może záwżdy nie pytáiąc: boby mu Włodarz nie iednał przyſtępu: y owſzem/ pod niełáſką Páńſką/ niema mu tego bronić GostGosp 34; gdyby ſie go [żyta] pierwey Kmieć vpominał niżli mu ie oddał/ niełáſkę Páńſką ma odnieść Włodarz álbo Vrzędnik. GostGosp 94.

»wielka niełaska« (6): LibLeg 9/51v, 10/152; Yáko theż ten ſlugá przełożony od páná ſwego ná yákyem vrzędzye/ yeſli go nye przypiluye/ poſpolicye od páná z nyedobrym á z wyelką nyełáſką bywa odkazan GliczKsiąż O5v; SkarŻyw 151; áby żaden [...] z Króleſtwá náſzégo wołów nie śmiał pędźić/ pod [...] wielką niełáſką náſzą [sub ... gravissima indignatione nostra JanStat 1042]. SarnStat 1228; GosłCast 73.

Szeregi: »łaska abo niełaska« (3): GórnDworz M6, Ii7; áni będę dbał ná łáſkę ábo niełáſkę czyię [neque favorem, neque odium JanStat 486]/ áni ná datek ábo przegrożki y karánie iákie SarnStat 554. [Ponadto w przeciwstawieniu 5 r.]

»niełaska i (albo) złe (a. niedobre) mni(e)manie« [szyk 2:1] (3): żal nam tego barzo, że takowe trawienie czasu i niełaskę i złe mnimanie u WKM czyni Diar 65, 65, 76.

Wyrażenia przyimkowe: »pod niełaską« = pod groźbą niełaski; sub indignatione JanStat (3): Winy [...] żadney nie ma táić/ Włodarz pod winą/ Vrzędnik pod niełáſką. GostGosp 152, 34; SarnStat 1228.

»za niełaską« (1): nie byśmy w tym nie wątpili, że za łaską staranie by pilne WKM czynić raczył, aby w rządźić, w dobrej sprawie i w sprawiedliwości wszytko w Rzeczypospolitej się sprawowało, za niełaską wszytko by to negligentius et remissius szło. Diar 65.

»w niełasce« (2): Aleć trudno w niedoſtátku być gotowym/ álbo wniełáſce chćiwym OrzRozm N3. Cf »być w niełasce«.

Przen: Nienawiść szatana [przećiwko komu] (1): A to ieſt przycżyná przećiwko nam tey niełáſki tego to Anyołá pyſznego z niebá ſtrąconego RejPos 200.
β. Boga wobec ludzi (61): záchoway ná ony niełáſkę twoię/ ktorzy ſie chłubliwie podnoſſą przećiwko ſwiętemu máieſtatowi twemu RejPs 22, 66, 111, 120v, 134v [2 r.], 148v, 149, 220; RejPos 30v, 42v; Będźie wżdam koniec kiedy téy niełáſce? KochPs 135; 65; KochTr 19; GórnTroas 19; To ſą/ ktorem ważył/ przyiaćiele moi/ To miſtrzowie wiodąc do niełáſki twoi. GrabowSet N3, B4, C2v, E4v, F.

W połączeniach szeregowych (3): A gdzie niemáſz pokoiu thám niemáſz weſela y żadney poćiechy/ ále ieſt niewiádomość/ niedowiárſtwo/ niełáſką Boża/ przeklęctwo/ gniew Boży/ wątpienie/ roſpátz/ piekło/ y wietzne męki y potępienie KrowObr 54; RejPos 119, 152v.

W przeciwstawieniach: »łaska (4), miłosierdzie, rozkosz, wesele i pociecha ... niełaska« (7): Iuż práẃie dókońcá odłożywſſy ná ſtronę niełáſkę ſwoię/ rácz przyiąć nas wmiłoſierdzie ſwoie RejPs 126v, 53; KrowObr 54; iáko maſz vżywáć nádánego dobrá ſwego od Páná twoiego/ á iáko ie maſz rozeznáć/ ieſli ie maſz z łáſki á z niełáſki iego. RejPos 165; WujJud 68; LatHar 22, 244.

W charakterystycznych połączeniach: jawna niełaska, mniejsza, sprawiedliwa, sroga; podobieństwo niełaski, srogość, strach; ukracać sobie niełaski, używać; odłożyć na stronę niełaskę, zachować [na kogo], zmazać, znać (2), zostawić; narzekać na niełaskę; nawiedzić niełaską, stać się (2).

Zwroty: »być w niełasce, pod niełaską« (4:1): O okrutneſz tho było iárzmo cięſzkośći náſzych / [...] iż ktoby mu był doſyć veżynić nie miał/ iż záwżdy miał być pod przeklęciem á pod niełáſką Páná ſwego. RejPos 15, 118v, 119, 152v; WysKaz 22.

»niełaskę [komu] okazować« (2): RejPos 5v; Teraześ ſye obruſzył/ pánie/ przećiw iemu/ Iáwną niełáſkę ſłudze okáznieſz ſwemu. KochPs 134.

»o niełaskę przyprawi(a)ć (się)« [w tym: do kogo (1), czyją (1)] (3): rodzicy máią ſie ſtáráć/ áby dzyeći zlą ſwą ſpráwą [...] do Bogá o nyełáſkę nie przypráwyáli. GliczKsiąż D7; KochPs 162; LatHar 244.

»przyść w niełaskę [u kogo]« (1): ocżby tákież iáko y on przyſzedł w niełáſkę á w omierzyenie v Páná ſwoiego RejPos 101.

»w niełaskę wdawać« (1): Duch zły walcży/ ten wygrawa/ A mnie w twą niełáſkę wdawa GrabowSet D4.

»zasługować niełaskę« (1): racz wzdy miloſciwy panie mnieyſſey ſrogoſci ſwey nadnami vzywac: acz przewyſtępki ſwoie zaſluguiemi ſobie nielaskę twoię RejPs 110v.

Wyrażenia: »niełaski godny« [szyk 1:1] (2): RejPos 74; A żaden niewie/ ieſli łáſki álbo niełáſki Bożey godźien. WujJud 68.

»niełaska Pana sw(oj)ego, pańska, boża« [szyk 14:1] (6:5:4): Wyliczáią wiákiey nędzy ſą ludzie położeni zniełáſki páńſkiey RejPs 65v, 123v, Ff3; KrowObr 54; rozżaliwſzy ſie tego/ iż ſą w niełáſce Páná ſwego/ [...] odmienia w ſobie ono ſerce ſwoie złe á ſwowolne RejPos 118v; poki kto doſyć tey powinnośći ſwey nie vcżyni/ pothy ieſt pogánin á niedowiárek/ á chodzi w onym pirworodnym grzechu ſwoim/ á w niełáſce Páńſkiey. RejPos 152v, 15, 49v, 119, 152v, 280; RejZwierc 173v; WujJud 68; LatHar 244; WysKaz 22.

»wielka niełaska« (2): RejPs 53; podobnochmy ſpráwiedliwie godnieyſzy więtſzey pomſty y więtſzey niełáſki/ niżli pogáni RejPos 74.

Szeregi: »gniew a (i, albo) niełaska« (5): Ktory gniew á kthora niełáſką/ przypada ná nas ſpráwiedliwie prze ono niepoſłuſzeńſtwo przodkow náſzych RejPos 152v, 26v, 280; RejZwierc 173v; z karániać ſię nie wymawiam moy Pánie/ tylko proſzę żeby nie było w gniewie y w niełáſce. WysKaz 28. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»niełaska a omierzienie« (1): RejPos 101 cf »przyśc w niełaskę«.

»pomsta i niełaska« (2): To pienie wyſláwia dobrodzieyſtwo á ſpráwiedliwoſć páńſką/ z ktorey dobrzy vżywáią wielkich roſkoſſy á zli pomſty y wielkiey niełáſki, RejPs 53; RejPos 74.

»niełaska i potępienie« (1): Bo ácżkolwiek mogłby ſię o niełáſkę Bożą/ y wiekuiſte potępienie/ táki cżłowiek nie przypráwić/ [...] wſzákoż iednák nowey łáſki BOżey poſpolićie nie bierze LatHar 244. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przeklęeie a (i) niełaska« [szyk 3 : 1] (4): iż kto tu vwierzy weń [...]/ prażeń iuż onego przeklęcia á oney niełáſki Páná ſwego. RejPos 49v, 15, 53, 56v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»srogość a niełaska« (1): A iáką też niewiernym ſrogość á niełáſkę okázowáć ma ktorzy go tu ná ſwiecie znáć niechcieli RejPos 5v.

Wyrażenia przyimkowe: »z niełaski« (8): Bo y powinowáći mogi ták mię ſobie ſnadz ſtwey niełáſki zmierzyli [lege: zmier-zili] żem ieſt práwie odnich opuſſczon RejPs 130, 42v, 65v, 98v, Ff3; RejPos 165, 309; RejZwierc 173v.

»za niełaską« (1): ſnadz y wyobrażenie oſob ich ná zacnych mieſtcach záwieſſone/ zá niełáſką twą pánie będzie wſſytkiem ludziem zmierzone [lege: zmierżone]. RejPs 107.

»w niełasce« = będąc w niełasce, z powodu niełaski (9): RejPos 26v; ták więdniemy/ Y w niełáſce twoiéy ſchniemy KochPs 137; SkarŻyw 262; Coż ieſt przycżyną żalów/ Boże możny? W niełáſce twoiey/ żywot nieoſtrożny. GrabowSet S3, P3. Cf »być w niełasce«.

W przen (2): Swieći nam iáſno krzeſt ſwięty/ ktory z nas zmázał niełáſkę á przeklęcie iego RejPos 56v; przy tym mu vroſcie gniew á niełáſká Páńſka RejPos 280.

Synonimy: gniew, nielubość, nieprzyjaźń, nieżyczliwość, omierzienie, pomsta, przygana, srogość; a.α. niemiłość.

Cf 1. ŁASKA

MM