[zaloguj się]
[pdf]

ROWNO (437) av

-ó- (62), -o- (5); -o- OpecŻyw, Oczko; -ó- : -o- Mącz (6:3); końcowe o jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia
I. Odnosi się do właściwości pojedynczego obiektu lub zbioru traktowanego jako całość (64):
A. Bez odchyleń od linii prostej a. płaszczyzny (63):
1. Prosto, w linii prostej, bez odchyleń (4): Linea proſta ieſt/ która od Punktá/ od którégo ſye poczyna/ idźie równo do drugiégo Punktá/ w który ſye kóńczy GrzepGeom Cv; Y kiedy obaczyſz że ſznurek równo bije/ od dźiurki do dźiurki/ y zákrywa Rézę/ o tym wiédz/ że iuż pewna wagá Strum C.
a. O nastawianiu złamanej kości (2): wſzákże pierwey kość záś rowno ſtul/ á w łupki zwięż SienLek 150, 174.
2. Gładko, niechropawo (1): TEż niéktórzy proſtacy ważą Wodę/ tym obyczáiem Zalepi ná kóńcoch góntá albo wśćiánká woſkiem/ y náléwa wónę fugę góntową wody [...]. A tego nie baczy ieſli gónt proſty álbo ieſli go równo vſtrugano. Strum C2.
3. Płasko, bez nierówności terenu (4): W pośrzodku tey gory było rowno trochę BielKron 274; á pilnuy tego áby wſzyſcy równo w ſtáwie źiemię bráli. Strum E4v, E4, E4v.
4. Nie wysuwając się w żadną stronę, jedno (jeden) przy drugim, w należytym, równym porządku, układzie (11): tedy iuż tak niechay gidzie [rodzące się dziecko] noſzkami/ [...] iuż thak związawſzy noſzki rowno chuſtecżką miękką FalZioł V 21b; [lekarz ma] położyć mu ná ſerdeczney żyle lekko/ brzuſzce czterech pálcow ſwey ręki práwey/ położywſzy pálec ſwoy namnieyſzy/ podle Stáwu dłoni iego: á ták porząd rowno wſzyſtki czterzy SienLek 24, 116.
a. W równym szeregu (stojąc lub się przemieszczając) (8): rozwieść ich [wojsko] połowicę ná práwą ſtronę/ á drugą połowicę ná lewą ſtronę/ ták iákoby rowno wſzyſcy ſzli poſkokiem BielSpr 72.

W porównaniach (2): á według wielkośći ludźi rząd pirwſzy/ co zowiemy Cżoło: ſtáwić/ áby rowno ſtáli w nim konie głowámi iáko Woły w Iárzmie BielSpr 9v; thedy ſpráwili vffy ná cżterzy gráni [...] ſtoiąc rowno w ſpráwie iáko w iárzmie BielSpr 20.

Zwrot: »stać rowno« [w tym: z kim (2)] [szyk zmienny] (7): Chłopi piechotą poydą/ żeńſka płeć ná koniu. W ſzykowániu rządnie ſtać/ rowno z drugą ciáſno BielSat L3v [idem BielSjem]; y ćwicżyli ſie [Rzymianie] z nowu iáko ſie w nie [zbroje] prędko vbierać/ iáko w niey wſiádáć ná koń/ [...] iáko ſtać rowno BielSpr 5v; będźie iuż káżdy wiedźiał [...] iáko ma Tarcż ná ſie włożyć/ iáko drzewce nieść/ iáko rowno ſthać w ſwym Ordynku. BielSpr 72, 8v, 9v, 20; BielSjem 26v.
5. Na tym samym poziomie, wysokości, nie wyżej ani niżej, na równi; też na równi z jakimś punktem odniesienia, np. brzegiem naczynia; aequaliter JanStat (43): á kiedy mu iuż wodá w ónym gónćie równo ſtánie/ tedy powiáda że iuż dobrze. Strum C2; Kiedy go [instrument mierniczy] będźie robił Szloſarz/ niechay vpiłuie kráie ná wiérzchu równo Strum C3v; á vkłáday miąſzſzé kóńce [chrustu] zá káżdy kół ná łokieć/ á pátrz żećby kóńce ſzły równo. Strum H2v; Zrąbiwſzy then Vpuſt [...]/ pátrz równoli zrąbiony ieſt. Strum L3v, C3, I2v, I3, Mv; W mieśćie záśię ácż rowne kámienice wſtáią/ Rzekłbyś że tám iáſkołki/ lub kreći mieſzkáią. Kſztałtem Americkich bud rowno ſię złącżyli KmitaSpit C3v.

rowno z czym (8): Bo mam wygę łáguzą ták záwieśiſtego/ Ze vſzy rowno z gębą wiſáią v niego. RejFig Bb4v; Końce [dębiny] odwieść dáleko od muru v dołu/ Ale wierzchy máią ſtać/ rowno z murem ſpołu. BielSat N3v [idem BielSjem]; Stárzy ludzie walecżni opátrzni gdzie ſie z woyſkiem położyli [...] okopáli ſie wálem iż wał był rowno z namioty BielSpr 7v; Drugié tákże Przéćieśi/ záłóż ná dole równo stymi przednimi Strum L2v, B3v, C3v, D2; BielSjem 40.

W połączeniu szeregowym (1): á ták vſtáwiamy/ áby w ratuſzach korce były ſpráwiedliwéy miáry: [...] któré równo bez káżdégo wiérzchu mierzyć máią/ to ieſt pod ſtrych SarnStat 282.

W przeciwstawieniu: »rowno ... nierowno« (1): pátrzayże ieſli po ónéy Linijéy wodá równo ſtoi/ vźrzyſzli/ ieſli nie równo/ káż podnośić kóńcá áże wodá ſtánie w miárę. Strum C2v.

Zwrot: »siedzieć rowno« [jako zewnętrzny przejaw zrównania osób pod względem ich znaczenia, statusu] (1): potym ona z vcżliwoſcią podnioſla ią [Elżbieta Maryję] a tako ſiedzialy ſpolu rowno OpecŻyw 11v.
a. W wyrażeniu: »rowno (by) z ziemią, z prochem« (19:2):
α. W odniesieniu do ludzi oznacza ich pokonanie, unicestwienie, również pognębienie, poniżenie; w przen (16):
~ Zwroty: »rowno z ziemią podeptować, potłoczyć, zniszczyć, potłoczony« = lineatim conculcatus PolAnt (1:1:1:3): A ták też tem záćmili [sprzeciwnicy moi] ſtolec zacny przodkow ſwoich/ á rowno gi z ziemią zniſſczyli RejPs 133v; Bo ſprzećiwnik [...] żywot moy rowno z zyemyą ná wſſem podeptował LubPs ee4v, A4v, T5v; Cżáſu onego będźie przynieſiony zá dar Pánu zaſtępow [...] lud rowno z źiemią położony y potłocżony BibRadz Is 18/7, Is 18/2.

»rowno z ziemią (a. prochem) położyć (a. złożyć), pokładać położon(y) (a. złożon)« = lineatim conculcatus PolAnt [szyk zmienny] (2:1:5): Bo ty [...] niewierne rowno z ziemią pokłádaſz. RejPs 161v; LubPs M2, S6; BibRadz Is 18/2, 7; Otho iuż położon ná ten cżás rowno z zyemią on okrutny mocarz RejPos 305v; KochPs 22; Duſzá moiá rowno z prochem złożoná ieſt LatHar 612.

[»roznieść rowno z ziemią«: Cf β. »roznieść rowno z ziemią«.]

»rowno z ziemią uniżyć, czynić uniżone« (2:1): A bywáłi [!] ty czáſy iż ſie pokuſſáli o mię chcąc mie rowno z ziemią vniżyć RejPs 181v, 211; A grzeſzniki rowno z zyemią cżyni thák vniżone. LubPs ff2v.

Wyrażenie: »porzucony rowno z ziemią« (1): Porzucenichmy rowno z ziemią náwſſech ſpráwách náſſych RejPs 67. ~
β. W odniesieniu do budowli oznacza zburzenie, zniszczenie, zrównanie czegoś z ziemią (5):
~ Zwroty: »położyć rowno (by) z ziemią« = pervenire facere in terram, in planitiem facere PolAnt [szyk zmienny] (3): á ſnadz y ogniem ſie pokuſſáią zburzyć przybytki á rowno by zziemią rádzi położyli mieſcá poſwięcone tobie RejPs 108v; BibRadz Is 25/12; tedy ia ten Dom Boży położę rowno z ziemią BudBib 2.Mach 14/33.

»roznieść rowno z ziemią« (1): Abowiem przydą ony dni obyecáne tobie/ iż cie nieprzyiaciele twoi okrążą [...] y roznioſą rowno z zyemią grunty twoie/ y ſyny twoye kthorzy w thobye ſą. RejPos 195.

»zmieszać rowno z ziemią« (1): Lecz mu [Sokołowi] przedśię Mielecki ſzpetnie podárł ſkórę. Zmiéſzał go równo z źiemią PudłFr 43. ~

b. W poziomie, nie unosząc wyżej ani niżej żadnego końca (2): A do ważenia potrzebá trzech Oſób: dwu coby Synwagę dźiérżeli ná Nożach przy laſkách: które laſki máią być chędogo vſtrugáné/ áby po nich nie były guzy. A to dla tego/ áby równo trzymáli Synwagę Strum B2v.
α. Płasko, na wznak (1):
Wyrażenie: »rowno na wznak« (1): Potym niechay rowno ná wznák lęże [rodząca kobieta] SienLek 116.
B. Dokładnie, ściśle (1): MIecżyk ieſt ziele tziepłe y ſuche rowno wtorim ſlopniu FalZioł I 3c.
II. Odnosi się do relacji między co najmniej dwoma obiektami (372):
AA. Z elementem znaczeniowym wskazującym na porównywalność: identyczność lub rzadziej podobieństwo (362):
1. Jednakowo, tak samo, też: podobnie; na równi, w równym stopniu, porównywalnie; aequaliter Modrz, Calag, Cn; pariter PolAnt, Cn; aeque Calag; aequabiliter, aequiter, ex aequo Cn (352):
A. Pod względem cech niemierzalnych lub miary niekonkretnej (109): Iáko ludzye [...] ſłonecżney ſwiátłośći rowno vżywáią. RejWiz 10v; RejZwierz 137v; Iusto praelio per quatuor pugnatum est, Mężnie ſobie z obu ſtroń [!] przes cztery godzini poczynáli/ álbo równo ym było. Mącz 179b; Calag 247b; Rowno máią robić [robotnicy] y ćiągnąć/ bo tym doſtátecżnego ſkáźi/ á łotrá nie nápráwi. GostGosp 36, 164; Wſzák mu y ći wielekroć obrzydli bywáią/ Którzy równo boleiąc płákáć pomagáią. GórnTroas 60.

rowno czym [= pod względem czego] (1): Nie rowno láty/ ále wiárą rowno żyli [św. Babilas i troje dziatek oraz św. Juwentyn i Maxim] SkarŻyw 129.

rowno z kim, z czym (22): Niechay ſie náucży pośćić/ Albo rowno z námi robić BierEz R2; ábowiem mie rowno zſmierćią dręczi pámięć przeſlych czáſow mych RejPs 113, 207; bo przed tym [przed soborem nicejskim] święcono ią [Wielkanoc] pod pełnią tegoż mieſiącá rowno z Zydy BielKron 150v; RejAp 199v; RejPos 60v, 61; Będzyeć ſie łgarz zdał by Anyoł ſwiátłośći/ Lecż z dyabłem rowno ſtan iego miłośći. RejZwierc 217; Iże żywą [Brzozowscy] ſpokoynie wſzák rowno z drugimi/ Namniey wolnośći bronić żaden ſie nie leni PaprPan F, I4, T3, Z2, Z2v, Aa2v; SkarJedn 286; Komu dowćipu równo z wymową doſtáie/ Niech ſczépi miedzy ludźmi dobré obyczáie KochPieś 51; GostGosp 42; OrzJan 56; To ypſylon/ iáko pochodźi od /v/ Greckiégo/ tákby tèż kłáść ſie nie miáło równo z literą /i JanNKar F4v; A ćiáło iáko/ ktore w tákiey zgubie y prochu y nieczći zoſtáie z bydłem y z ſzkápámi rowno? SkarKaz 384b; CzahTr przedm A2v. Cf »ciągnąć się rowno«.

W połączeniu współrzędnym elementów porównywanych: »tak kto jako i kto rowno« (1): [Polak] ma wołu ſpólnégo z Królem Pánem ſwym/ to ieſt/ Práwo poſpolité/ któré ták iemu/ iáko y Królowi iego w Polſzce iáko wół równo ſłuży. OrzQuin P4.

W połączeniu z przymiotnikiem (1): á záchowánie thrudno ſkąd inąd ſnádnie ma pánu przypáść/ iedno gdy pan wſzem dobrotliwy/ wſzem rowno ſpráwiedliwy RejZwierc 45.

W połączeniu z „wszyscy” (a. „wszytki”, a. „wszem”), „każdy” (4): Niech rowno wſzyſtkim ſwiecą [promienie słońca, tj. przełożeni]/ iáſnemi cnotámi RejZwierz 130; BibRadz Rom 14/5; á przyſzłe cżáſy wſzytki rzecży rowno zákryią zápomnienim. BielKron 79v; RejZwierc 45.

W przeciwstawieniach: »nierowno, rozno, więcej ... rowno« (3): Drugi záſię więcey ſobie waży ieden dźień niż drugi/ á drugi rowno ſobie każdy dźień pocżyta BibRadz Rom 14/5; SkarŻyw 129; CI [Paceńscy] nie tu ſie rodzili y rozno mieſzkáią/ Ale rowno z drugiemi o to ſie ſtáráią/ By ſławę ná wſzem dobrą ſobie rozmnażáli PaprPan I4.

Zwroty: »ciągnąć się rowno [z kim]« = ponosić jednakowe ciężary na rzecz państwa (1): Tknićie ſie teſz iedno ſámi A ćiągnyćie ſie rowno ſnámi RejRozpr G2.

»rowno sobie poczytać, ważyć« (1:1): BibRadz Rom 14/5; áno to dziwny Pan/ rowno ſobie waży káżde przeſtąpyenie przećiwko ſobye. RejPos 33.

»rowno [czym] podzielić« (1): Ieden Polak drugi Grek [Wilżyński i Dziedoszycki]/ ále ſie zgodzili/ Bo ie rowno cnotámi/ ná wſzem podzyelili. RejZwierz 85.

Szereg: »rowno, nierowno« (1): Tho rozum zacny czo wſzytko v niego/ Rowno nierowno RejZwierc 214. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]
a. O traktowaniu lub znaczeniu osób: stawiając, oceniając siebie na równi z kimś lub traktując, oceniając kogoś tak samo jak kogoś (coś) innego, z jednakową czcią; będąc na tym samym poziomie [w tym: w połączeniu z „wszytcy” (a. „wszem”, a. „wszytko”), „każdy” (21)] (47): Iſz pan bog rowno kazdy ſtan ma na pieczy RejPs 49 marg; Takież ty teraz ná náſz ſtan Oborzyłeś ſie ſrodze ſam A rowwo [!] wſſytko ſſácuieſz Nic nikomu niefolguieſz RejRozpr C2v, F3v; RejJóz B4; RejZwierz 130; Słuchayże iáką thu rowną zapłátę ten dobrotliwy Pan/ á ten tey Winnice Krol/ káżdemu rowno obiecáć racżył RejPos 60, 60 marg, 61v; tákże y mieſiąc/ thákże y ziemiá rowno wſzem dobrodzieyſtwá ſwoie ſzáfuie. RejZwierc 132, 45, 57v, 97v [3 r.], 147v, Bbb2; KochMon 35; WujJud 87; RejPosRozpr cv; rychley kres zámierzony/ nie będźie odłożony/ rowno młodemu, ſtáremu/ każą ſię ſpieſzyć k temu ArtKanc R19.

rowno z kim, z czym (22): RejWiz 44v; z tym Orłem w Słóńce tá ſowá [tj. księstwo z polskim królestwem] nigdy równo pátrzyć nie będźie OrzQuin Q4v; Słuchayże ieſzcże iż cie zowie ſynacżkiem Bogá Oycá ſwego niebieſkiego/ á dzyedzicem rowno s ſobą kroleſtwá ſwoiego ſwiętego RejPos 262; iż ktorzi niechcą być z drugiemi rowno/ ći bywáią poniżeni. ModrzBaz 69; KochPieś 12; DEputaći Pruſcy równo z innémi Koronnémi máią pro forte ſua do Sálária bydź przypuſczeni. SarnStat 866; PowodPr 53; SkarKazSej 33. Cf Zwroty, Wyrażenie, W przen.

W połączeniu współrzędnym elementów porównywanych: »rowno tak kto jak(o) i kto« (2): BibRadz Iob 34/19; Abowiem pátrz moy miły brácie iáko ſłońce z dobrodziejſtwá Páńſkiego rowno ták złym iáko y dobrym ſwiátłośći ſwey vżycża RejZwierc 132.

Przysłowie: Czás łákomy nas pożrze/ y zágubi/ Pan ábo ſługá równo wſzytkié lubi. GórnTroas 31.
Zwroty: »rowno [z kim, z czym] chodzić, iść« [szyk zmienny] (4:1): Każeſz ty mnię rowno s chłopem chodzić/ A on mi będzye iáko pies ſmrodzić BielKom F6; Aby pánná nie miáłá poſagu żadnego. By ſie też nie ſtroiły iedny przed drugimi/ Iedno by ſzłá vboga rowno z bogátemi. RejZwierz 40v; Vporne ſerce rowno z dyabłem chodzi RejZwierc 215, 222v; IAko Fenix ieden ptak ná ſwiecie ſie rodzi/ Ták z nim rowno ten to náſz zacny Hálká chodzi PaprPan D3v.

»rowno [z kim, z czym] kłaść (się), położyć« [szyk zmienny] (3:1): Nie kłádę ſie ia s tymi [którzy potrafią wszystko dobrze opisać] tám rowno/ wielkie tho głowy były GórnDworz K5v; KochDryas A2; Niechćiał nas Bóg położyć równo zbeſtyámi/ Dał nam rozum/ dał mowę/ á nikomu z námi. KochPieś 51; poty człowiek człowiekowi prżyiáćielem ieſt/ poki zna/ że go rowno kłádźie z ſobą/ y tak wiele iemu/ iáko ſobie życzy GórnRozm Kv.

»rowno sobie ważyć« (1): [Rzeczesz li] temu ktory nie ma bácznoſći ná oſoby Kſiążąt/ á rowno ſobie waży [et non agnitus est] ták Bogaczá iák y vbogiego BibRadz Iob 34/19.

Wyrażenie: »rowno [z kim] poczytany« (2): z ſwymi towarzyſzmi rowno w tey mierze pocżytány ieſt [Jan św.]: iſz w Rzymie ná męcżeńſtwo dány y ná śmierć dla Chryſtuſa ſkazány był SkarŻyw [407]; ActReg 140.
W przen (6):
Zwroty: »postawić rowno [z kim]« (1): A poſtaw rowno zſoba Herb Krolewſki iaki PaprUp Av.

»rowno sadzić (a. sadzać), sieść« [w tym: z kim (2)] [szyk zmienny] (2:1): Semną rowno káżdy ſiędzye/ Gdzyekolwiek moy ſtolec będzie BielKom F3v; SkarŻyw 398; Bo nas równo śmierć ſadza KochPieś 27.

»rowno sta(ną)ć« [w tym: z kim (1)] [szyk zmienny] (2): Ale Bog [...]/ mnie y Krolá/ przed ktorym rowno ſtániewá/ w tey ſpráwie kiedy rozſądzi StryjKron 692; KochPieś 12.

b. Sprawiedliwie, jak należy, według tych samych zasad; stosownie do czegoś; według zasług [w tym: w połączeniu z „wszyscy” (a. „wszy(s)tko”), „każdy” (6)] (12): Ná wielkiey tám bácżnośći tá ſwięta krolowa/ Spráwiedliwość/ co wſzytki ſtany rowno chowa. RejZwierc 242, 252v; OrzJan 123; Tedy téż wſzyſcy równo tymże iednákim práwem ich/ którym ſie ſądzą [...] v Tribunału ſądźić ſie máią. SarnStat 868.
Fraza: »rowno [komu] się oddawa, się płaci; rowno oddawać« (2:2;1): RejZwierz 12v; A nie tylko rowno nam to Pan oddawáć racży/ ále miárą hoyną á ze wſząd opływáiącą. RejPos 266; ále ia powiedam iżby [...] ſie dobremu wedle cnoty iego rowno płáćiłá dobroć iego/ á złemu wedle niecnoty iego áby ſie też rowno płáćiłá niecnotá iego. RejZwierc 55, 55.
Zwroty: »[komu] rowno odmierzyć« (1): żeby wiedzyeli [wierni i niewierni] á byli tego pewni/ iż ſie to y tym y owym ſowicie wedle zaſługi á godnośći wſzytko rowno odmierzyć muśi RejAp 125v.

»rozdzielić [kogo] rowno« (1): Sen mara dobra wiara rozdzieli nas rowno Mnię przedſię ten kos z chlebem a ſędziemu gowno RejJóz K.

Wyrażenie: »rowno za rowne« = stosownie, odpowiednio (1): á iżby [Bóg] rowno zá rowne nágrodźił popędliwoſćią nieprzyiaćiołom ſwym BibRadz Is 59/18.
c. Wszystko jedno, obojętnie, bez różnicy, bez znaczenia [w tym: komu, czemu (= komu) (9)] (12): Iákie niebeſpiecżeńſtwá á iákie kłopoty Miewa/ komu iuż we łbie grzebą więc ty koty, Iuż mu rowno y ná moſt/ wolno y we błoto/ By więc miał też ná ſobie Hátłaſy y Złoto. RejWiz 42; RejZwierc 68; Było nam rowno źle y dobrze cżynić ArtKanc 17v; Ktemu równo mi ſye zdáło/ Ták wielé/ iáko y máło. PudłFr 22.

rowno u kogo (1): Wſzytko rowno v pana Boga RejJóz B4 marg.

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem wſzytko mu rowno/ wſzytko mu zielono/ á wſzytko mu záiedno czo mu kolwiek od ſzcżęſcia przypádnie/ thák złego iáko dobrego. RejZwierc 143v.

Wyrażenia: »wszędy rowno« (2): Smiáłému wſzędy równo KochPieś 51; Ty [Fortuno] płochymi koły cżáſy iák chceſz mykaſz/ [...] Wſzyſtkoć wſzędy rowno/ więc też śmiele brykaſz. RybGęśli Bv.

»wszy(s)tko rowno« (7): RejJóz B4 marg; Stałemu ſercu wſzytko rowno. RejZwierc B, 87, 143v, 144; KochPij C2; RybGęśli Bv.

B. Pod względem cech mierzalnych lub tak pojmowanych (243):
a. Pod względem ilości, liczby, wielkości: po tyle samo, w jednakowych częściach; w tej samej ilości, wielkości, liczbie (216): Gdy frakta żadnym obycżaiem nie może rowno zeydz [tj. ułamek nie może się uprościć] przez ktorąkolwiek licżbę/ tedi ią tak zoſtaw za łąmaną licżbę KłosAlg F2, A2; Ale by ták vdziáłano Iżby rowno nálewano Iſćie w każdey krotochwili Weſelſſyby goſćie byli RejRozpr G2; Dobrze by thedy áby to práwo w poſpolitoſći ták ſtało/ áby mężczyzná z białą głową ſpadek wſzytkich rzeczy rowno po przyiaćielu bráli. GroicPorz gg2v, gg3; AEquilibrium facere, Odważić/ rowno vczinić. Mącz 192c; tedy możeſz drzewo przyſtoſowáć/ vćioſawſzy iákoby klin/ á mocno przybić/ ná przednich Progo ch [!]/ á to dla tego żeby wodá wſzędy równo ſzłá/ po wſzyſtkiéy Vpuśćie. Strum L3v.

rowno z kim [= tyle samo co ktoś] (1): ieſli rowno ſtobą [miał nieprzyjaciel wojsko]/ thedy ſpráwili vffy ná cżterzy gráni BielSpr 20.

rowno z kim [= tyle samo, co komuś] (1): A Dochód Sędźióm tych Woiewództw równo z Deputaty Koronnymi [...] płáćić máią. SarnStat 873.

W połączeniu z „wszytcy”, „wszystki” (3): RejWiz 19; iuż wſzytkim rowno náleway RejZwierc 31; máią to [cegły i gonty] ták w ſtoſy vkłádáć: Cegłę tyśiącámi/ Gonty kopámi: po kilku kop w ſtośie iednym á rowno wſzyſtki GostGosp 162.

Bez nadrzędnej formy czasownikowej lub imiesłowowej, do której formalnie nawiązuje przysłówek „rowno” (1): ty rzecży [nasienie włoskiego kopru, pietruszki, anyżu, lukrecji] przetłukſzy trochę warz w wodzie á w winie rowno/ wina poł kwarty á wody poł kwarty FalZioł I 17c.

Zwrot: »rowno się dzielić (a. rozdzielić (się), a. podzielić), rozdzielony« = pariter dividere PolAnt [szyk zmienny] (7:1): LibMal 1545/94; y wiele ich naydźie/ ktorzy bes tego brákowánia Gierady rowno ſye wſzythkim co kolwiek ieſt dźielą ćicho GroicPorz gg3; owſzem iáki dźiał prziydźie tym co chodźili ná woynę/ táki też będźie y tym co zoſtháli przy oboźie/ á rowno ſie dźielić będą. BibRadz 1.Reg 30/24; Dispensare aequa portione, Równo podźielić. Mącz 289a; GostGosp 44; który [ustanowiony wybieracz] vczyniwſzy przyśięgę/ pieniądze któré zbierze w Niedźielę w ręce oboim niech odda: któré máią bydź równo rozdźieloné [aequali portione dividendas JanStat 851] SarnStat 1075; po śmierći oycowéy do dźiału oyczyzny nie mogą przyśdź [córki], áżby piérwéy wróćiły poſági ſwé: to wprzód równo rozdźieliwſzy: dopiéro oyczyzná im w równy dźiał przychodźi SarnStat 1266; co ia zárobię/ á ty wyſłużyſz: dźielić ſię rowno będźiewá. SkarKaz 637a.
Szereg: »jednako i rowno« (2): Nákoniec ábyś tego był pewien/ żeniemniey [!] bierzeſz pod iedną oſobą/ niżli pode dwiemá. iáko y mánnę/ iednáko zbierano y rowno/ w nacżynia wielkie y máłe. LatHar 189; SarnStat 434.
Przen (1):
Zwrot: »rowno odmierzyć« = zrównoważyć (1): [Chrystus do Kupca postawionego na wadze na sądzie bożym] Toċ ſię teraz okazało Iż daleko niedoſtáło Zebych miał rowno od mierzicz RejKup Cc.
α. Każdego w tej samej ilości [w tym: w połączeniu z „wszy(s)tki”, „każdy” (82)] (190): Wezmi ſoku tego zyela/ oleiku włoſkiego kop:ru [!]: rowno każdego zmieſzay FalZioł I 2a; NAprzod wezmi wodki Rucianey/ Fiołkowej Rożaney/ Swiecżkowey, wſzythkich rowno/ zley ie wſzytki w ſkleniczę [...] FalZioł II 15d; Wezmi Macierzey duſzki/ piotruſzki/ oboyga rowno/ vſuſzyć tho y zetrzeć FalZioł V 92v, I 82b, 106d, 123a, II 16a, b (25); Kiedy żyłá zápuchnie po puſzczeniu: weźmi Ruty/ Piołynu á Ięczmieniu rowno/ ſtłucz poſpołu/ á vczyniwſzy plaſtr/ przyłoż ná mieyſtce Opuchłe SienLek [363]v; nátrzyſz máthki bożey włoſkow/ z náśienim Koźiorożcowym/ z kwiećiem Lubſzczykowym y rumnowym/ kożdego rowno SienLek 47v; Albo Rutę/ máćierzą duſzkę/ Cząbr/ cybulę/ rowno wźiąwſzy ſtłucz/ á zrumnowym oleiem y z miodem zmieſzay SienLek 54, 40v, 55v, 56v, 58, 58v (20); obſzyć płotnem ſurowym mocnym/ około ſzypu/ v wierzchu ná piędźi/ áby też grotu żeláznego było widáć nieco/ náſypawſzy tą prochu/ ſmoły/ ſiárki/ Sáletry/ potroſze: wſzyſtkiego rowno/ obćięgni to nićiami mocnemi około ſzypu BielSpr 74.

Bez nadrzędnej formy czasownikowej lub imiesłowowej, do której formalnie nawiązuje przysłówek „rowno” (7): Też wino/ w ktorym warzono korzenie tego kokornaku/ y też kopytnik y opich/ każdego rowno warzyć w winie albo w wodzie FalZioł I 10d; Albo wezmi rożanego oleyku/ zmieſzay rowno z ſokiem Lactucżanym FalZioł V 42, III 3a, V 87v; Albo popioł z ćielęcych łáien pal/ á on popioł zmiéſzay z vtłuczonym korzenim przeſtępowym/ oboygá rowno/ á tho day z winem choremu pić SienLek 132, 73v, 157.

αα. Z dodatkowym określeniem ilości (w niektórych wystąpieniach być może dodatkowo współwystępuje lub nawet dominuje znacz. I.B.) (137):
ααα. W postaci konkretnej jednostki miary (125):

rowno po ile czego (58):

~ cum L (lub może D) (37): wezmi byłicze y zielenich ięzykow rowno po garſci FalZioł I 9a; Wezmi maſſi piłułek de Reubarbaro, [...] Maſſy piłuł de meſereon, kożdych rowno po ſcrupule iednem FalZioł I 11b; Wezmi [...] naſienia włoſkiego kopru/ naſienia opichowego y hanyżowego, rowno iakoby po dwu dragmu FalZioł I 42b; Wezmi [...] lakricijey/ omanu/ każdego rowno po vncijey FalZioł I 66c; Wezmi ocztu winnego/ wodki rożaney/ kwiecia bzowego/ rowno każdego po kielku łyżek FalZioł V 73; Wezmi conſerua violarum. Boraginis, rowno po łotu. FalZioł V 104, I 13b, 17c, 57b, 66c, 72c [2 r.] (37).

cum A [tylko z liczebnikiem, zwłaszcza „poł” itp. lub „dwa”] (21): Wezmi Maſſi piłuł de meſereon Maſſi piłuł ſmierdzącich. Rowno po poł dragmy FalZioł I 16a; Wezmi ſoku thego tho ziela namienionego/ ſoku mleczowego/ każdego rowno/ mniey niż po poł kwarty FalZioł I 21c; NAprzod/ wezmi wodki rucianey. 12. łotow, piołynkowey/ miętczaney rowno po ſzeſć łothow FalZioł II 17b; Wezmi [...] cucumeris aſinini/ orzecha cipreſowego/ tego dwoyga też rowno iakoby po poł tey wagi. FalZioł V 102v, I 16a, 17c, 32a, 48a, 72c (21). ~

rowno w czym (1): ti wſzithki rzecży przetłukſzy warz ie w winie á w wodzie ſzałwijowey rowno w kwarcie, to ieſt iſzby wina była kwarta á wody ſzałwijowey druga kwarta FalZioł I 75c.

W połączeniu z liczebnikiem głównym (lub ułamkowym) i/lub rzeczownikiem określającym miarę (66): Wezmi [...] haleny brunatney tucigi każdego rowno trzetzia cżeſtz lota FalZioł I 3d; Wezmi ſoku Ziela wątrobnego/ mlecżowego/ lactucżanego/ każdego rowno połkwarty FalZioł I 45a; Wezmi hałunu/ koperwaſeru, rowno dwie dragmie FalZioł II 20d; Wezmi [...] kwiatkow wołowego ięzyka/ fijołkowych/ grzybieniowych/ rowno poł garzſci FalZioł II 21c; NAprzod/ wezmi wodki Izopowey, wodki poleiowey, wodki matkibożey [!] włoſkow, wſzytkich rowno poł funta FalZioł II 77c; Wezmi [...] Opium z apteki/ naſienia bielonowego/ każdego znich rowno pięć ziarnek FalZioł V 80; Wezmi moſku/ gloriert/ blaywaſu/ żywicze ſoſnowey/ wſzythkiego rowno funt FalZioł V 106, I 6c, 8b, 29c, II 15c, 16c (60); Weźmi bobrowych ſtroiow/ náśienia polney ruty/ piretru/ mieczykowego korzenia rowno poł ſzkrupułá SienLek 61v; Weźmi korzenia ślazowego/ barſzczowego/ ślazu liśćia/ powoiu/ piołynu/ rowno garść iednę/ álbo kożdego po gárśći SienLek 117v; weźmi żywice z ſześć/ álbo co chceſz/ woſku thego połowice/ kádźidłá/ tártégo/ koźiorożcu tártego rowno ieden łoth SienLek 146, 117v [2 r.], 146.

Bez nadrzędnej formy czasownikowej, do której formalnie nawiązuje przysłówek „rowno” (1): FalZioł I 75c cf rowno w czym.

βββ. W postaci miary niekonkretnej, funkcjonującej na zasadzie porównań lub odwołań (12): Wezmi ſkocżku mnieyſzego/ coloquitidi/ ſoku romanowego ziela/ rowno pięć takich. FalZioł V 104v, V 104v.

rowno z czym (1): á tak ſie ſtanie woda z onych gliſt/ potym ią wyymi á wezmi k temu wodki z mnieyſzey pokrzywy: obudwu rowno z tą drugą ktora z chrobakow FalZioł V 117.

Ze zdaniem okolicznikowym miary wprowadzanym przez „co” ‘ile’ (6): Wezmi bożego drzewka/ ſlukſzy [!] ie drobno na proch: a prochu gliſt zyemnych każdego rowno/ tzo trzi złote zaważa FalZioł I 2a; Wezmi ſoku z ziela wołowego ięzyka/ ſoli białey/ oboyga rowno czo ſie może włożyć w poł ſkorupy iaia kokoſzego FalZioł II 20d; Wezmi Apoponacis/ Caſtorei/ Sanguinis draconis Antimonij/ każdego z nich rowno czo złoty zaważy FalZioł V 78v, I 42d, V 24, 25.

Połączenie: »rowno tak wiele (jako)« = tyle samo (3): Albo weźmi źielonych kobyłek/ y rowno ták wiele pſzczoł SienLek 47v; Weźmi iednę część woſku/ á żywice tyle troie/ káćidłá/ y náśienia Koźiorożcowego tártego/ rowno ták wiele iáko żywice z woſkiem SienLek 48v, 40v.

β. Na równe części (2): Diameter – Linia ktorą rowno przecziną circuły wſzwerze. Calep 318a.
Wyrażenie: »rowno dzielący« (1): Diameter, vel diametrus, Latine, Dimeciens, Proſta á rowno dzieląca lynia/ którą yáki cyrkiel okoliczność/ álbo ynſzi xtałt bywa w práwą miarę dzielón Mącz 84d.
b. Pod względem długości (1): Drwá wymiarem wożone bydź máią. á wymiar drwom ták ma bydź: Ná dłuż drewno vmierzywſzy/ ták rowno máią wſzyſcy iednáko woźić [tj. wszyscy mają wozić po tyle samo drew tej samej długości]/ ták łupne/ iáko kłodźinę GostGosp 86.
c. Pod względem odległości, dystansu: w jednakowej odległości (4): poſtáwiwſzy Cérkiel ná dole ná dłuſzym kóńcu Bláſzki/ miérzże wzgórę do obudwu vſzek áże ſye zgodzą równo vſzká v Bláſzki. Strum B4v.

rowno od czego (1): á nawięcey tego pilnowáć [przy szukaniu siedziby dla sędziów]/ żeby to mieyſce/ ile może być/ od wſzytkich powiátow rowno leżáło ModrzBaz 93.

α. Równolegle (1):
Wyrażenie: »rowno od siebie idący« (1): Niech będźie Kwádrat a.b.c.d. y Romboides b.c.d.e. oboie o iednym dnie b.c. y między iednymi Liniámi równo od śiebie idącymi GrzepGeom F4v.
β. Równomiernie (o rozmieszczeniu elementów w obrębie większej całości) (1): Ordinare vineam paribus intervallis, Równo rozſádźić winnicę. Mącz 268b.
d. Pod względem długości trwania: nie dłużej ani krócej, trwając jednakowo długo (3):
Wyrażenia: »rowno dzień z nocą« (1): [Kastylliani] záiechawſzy vltra equatorem/ tho ieſth/ gdźie rowno dźień z nocą áż gdźie gwiazdá Polus Antártykus ná południe ſwieći/ przyſzli też do tey Moluki BielKron 445v.

»rowno z słońcem« = na wieki (1): Y będźie trwáło imię iego [Boga] rowno z ſłońcem LatHar 399.

»rowno z wichrem« = bardzo szybko (1): Nie żądam ia co równo z ſkrzętnym wichrem ſchodźi GosłCast 9.

e. Pod względem szybkości: z jednakową szybkością, miarowo (tu dodatkowo współistnieje zakres znaczeniowy znacz. I.A.4. wyrażający układ poruszających się obiektów względem siebie) (6): Suopte nutu et suo pondere ad pares angulos in terram feruntur, Z ſámego właſnego pochilienia y cięſzkośćy rowno ſie ſpuſzczáyą ku ziemi. Mącz 255a.
Przysłowie: rownoć ſie ſwiát tocży/ A co wiedzyeć kto pirwey ná ſtronę wyſkocży. RejZwierz 8v.
Zwrot: »iść, płynąć rowno z wodą« = płynąć, unosząc się z prądem wody (1:1): Możeſz zbudowáć y Konięgę zá tym. Płyń rowno z wodą KlonFlis E; Idź rowno z wodą/ ſámá ćię ná grzbiećie Ponieśie Wiſłá KlonFlis E3.
Wyrażenie: »rowno z strzałą« = jak strzała (1): Ták był prętki [Jugurta] iż rowno biegał s ſtrzałą z ręku álbo z łuku wypuſzcżoną BielKron 129v.
Szereg: »rowno i zgodnie« (1): W ktorym woźie gdyby rowno y zgodnie wſzytkie kołá nie biegáły/ nie byłby woz dobry. CzechEp 306.
f. Pod względem lokalizacji w czasie: jednocześnie, w tym samym czasie; pariter Cn [z kim, z czym] (13): BielKron 358v; Niemcy záś do Prus y do Liflant ná ich [Żmudzinów] mieyſcá przyſzli rowno z Krzyżaki z Niemieckich kráin. StryjKron 46; [mowa o konstelacjach] To co był Rák ná morze wegnał wielonogi: Wſzytko znika do kóńcá/ Orzeł równo z nimi KochPhaen 21, 23; LatHar 514; téż ich [Niemców] ięzyk nie poſzedł áni z Láćińſkiégo, áni z Włoſkiégo, áni z żadnégo tych pomięnionych, ále ieſt ich właſny y z nimi ſie równo rodźił. JanNKar D, C2v.
α. Wraz z początkiem czegoś, punktualnie z nastaniem czegoś (6):
Wyrażenia: »rowno ze dniem« = o świcie (1): cum lucu abiit, Równo ſe dniem wyyechał. Mącz 201a.

»rowno z słońcem« = wraz z zachodem słońca [szyk 2:1] (3): bo [człowiek] ieſt nie inácżey iedno iáko cień ſwiátá tego/ kthory rowno s ſłońcem przemija RejPos 39; Kto ſie pychą dmie zápomniał iż cżłowiek/ Ktorego s ſłońcem rowno záchodzi wiek. RejZwierc 218v, 226.

»rowno z słońca wschodem (a. zachodem)« (2): Abowiem tu ſſczęſćie ich bárzo ieſt podobno ku [...] kwiatkowi zielonemu/ ktory rowno z zachodem ſlońca vſycha RejPs 54v; rowno z Słońcá wſchodem/ álbo trochę rániéy/ w wánnę wolno ćiepłą wśieść. Oczko 26v.

2. W funkcji wskaźnika zespolenia łączy (samodzielnie lub częściej z innym składnikiem) człony zdania, wskazując na stosunek porównawczy (9):
A. Wprowadza człon, do którego się porównuje (comparandum); z dodatkowym wskaźnikiem porównania: »rowno (...) jako(by) (a. jak) (i)« [szyk 5:2] (7): Poniucháiu áż śmierdzić iák lichoie rowno/ Pokuſzáiu áż pánie miłoſtiwſzy gowno. RejFig Cc5; RejZwierz 136v; Prawdáć ieſt/ iż Pan idąc do niebá ſwego rowno złym iáko y dobrym pokoy ſwoy zoſtáwić rácżył RejZwierc 132v; prózna moiá praca: Równo iáko y piérwéy/ w nic mi ſie obraca. GosłCast 28.

Połączenia: »rowno ... jak(o) (i) ... tak« [szyk 1:1] (2): Kto da złému przyczynę/ winienli zoſtawa? (–) Równo téż iáko y ów/ ták ſie dobry sſtawa. GosłCast 29; Bo to iednákóż ſtawa w bezecnéy miłośći/ Ták temu iák owému równo ſuſzy kośći. GosłCast 62.

»rowno (...) też« (2): Ale by ſie miał ná wſzythki práwym á ſierdzitym gniewem gniewáć/ rowno iákoby też práwym oſzáleniem oſzáleć muſiał. RejZwierc 78; GosłCast 29.

B. Wprowadza człon stanowiący podstawę porównania (tertium comparationis) (2): Płákáć śmierći/ toćby teſz płákáć národzenia/ Bo to oboie mamy rowno z przyrodzenia. KołakCath C.

Połączenie: »rowno tak ... jako« (1): Pewnie dziećinnym gniewem [rozgniewa się człowiek gniewliwy]/ ktore ſie rowno ták rozgniewa kiedy mu ſuknią wezmą iáko kiedy gałkę. RejZwierc 77.

** Bez wystarczającego kontekstu (1): AEquabiliter, Równo/ równie/ aequaliter, fere idem. Mącz 4c.
BB. Razem, wspólnie, obok [w tym: z kim, z czym (7)] (10): Zyẃże ſie tą niecnotą [pochlebco]/ by Bocian żábámi/ Lecż rádzęć nie doſiaday/ cżáſem rowno z námi. RejZwierz 123; á vmárli tákże ożywieni mocą Boſką rowno z żywemi będą ná powietrzu poſtáwieni RejPos 7; Przecż rowno z Helenuſem ná toś nie wotował/ Aby ná zad okręty záś Parys kierował. PaprPan Ff2v; Vrząd Grodzki zupełny/ záśiádáć powinien będźie/ y ſądy niżéy opiſáné równo z nimi odpráwowáć. SarnStat 418; SiebRozmyśl K3; CzahTr przedm A2v.
Zwrot: »ciągnąć rowno« [szyk zmienny] (3): Mącz [176]d; PRzyłącżmy k ſobie w iedność/ Litwę dźikie Pruſy. Powiedzieć im iż máią/ przed ſobą dwá muſy. Albo ćiągnimy rowno/ álbo day pobory BielSat L4v [idem] BielSjem 28.
Szereg: »rowno i zgodnie« (1): dam ſie ná towárzyſze y bráćią wáſzę Trideity/ y Anábáptyſty/ ktorzj rowno y zgodnie z wámi przećiw Kośćiołowi niezbożną woynę podniowſzy/ was przedśię zá odſzcżepieńce obłędliwe máią. WujJud 3.
[W znaczeniu tym wyraźnie współwystępuje element znaczeniowy wskazujący na identyczność; dodatkowo między tym znacz. a znacz. II.AA.1.B.f. istnieje duża płynność granic.]
III. W funkcji partykuły: także, też, również (1): iáko wiele złego im y wſzey Niemieckiey ziemi/ ten Luter ſwą náuką nádzyáłał y wyęcey nádzyáła á nietrzebá ſobie tego lekce ważyć/ bacżąc ktemu rowno iż ten vpadek dziſieyſzy krześćiańſkie/ tákieſz ſie ſtał przez iednego álbo dwu ſtráconych BielKron 199v.

Synonimy: I.A.1. prosto; 2. gładko, ślisko; 3. płasko; 4. rządnie; II.AA.1. jednako, jednostajnie, podobno, zgodnie; A.b. dobrze, prosto, właśnie; BB. razem; III. także, też.

Cf NIEROWNO, 2. ROWNIE, ROWNOKRĘT, ROWNOMYŚLNIE, ROWNORODNY, ROWNOWAŻNOŚĆ, ROWNOWAŻNY

ALKa