[zaloguj się]
[pdf]

NIEPORZĄDEK (20) sb m

W pisowni łącznej (19), w rozłącznej (1).

Oba e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N nieporządek nieporządki
G nieporządku nieporządków
A nieporządek nieporządki
I nieporządkiem
L nieporządku

sg N nieporządek (1). ◊ G nieporządku (3). ◊ A nieporządek (6). ◊ I nieporządkiem (4); -em (2), -(e)m (2). ◊ L nieporządku (1). ◊ pl N nieporządki (1). ◊ G nieporządków (2); -ów (1), -(o)w (1). ◊ A nieporządki (2).

Sł stp brak, Cn s.v. nierząd, Linde XVII(XVIII) – XVIII w.

1. Brak porządku, chaos, nieład; inordinatio, perturbatio ordinis Cn (2):

nieporządek czego (1): ón [Bóg] dawnych ćiemnośći Nieporządek roſpráwił/ mocą ſwéy mądrości. KochPhaen 1.

W przeciwstawieniu: »nieporządek ... porządek« (1): Abowiém zácząwſzy o głowie piſáć/ wnet záś o nógách/ o brzuchu/ krzyżách/ miéſzáiąc iedno w drugié. Przeto dla tákowego nieporządku/ odwlokło ſye do ták długiégo czáſu/ iż ich [ksiąg] niechćiano imprymowáć/ áżby były ſłuſznym porządkiem opátrzóné SienLek a4.

2. Akt nieposzanowania prawa, przyjętych zwyczajów, norm moralnych (7): LeszczRzecz A3; Wierz mi lepſzy porządek onby ſpráwił w Ruśi/ Tylko że zá ſtárſzemi on iuż cżekáć muśi/ Od ktorych nieporządki nawiętſze ſie dzyeią PaprPan N2v; nad ſtatuta y wolnoſci naſze Koronne prawa [król] fam ábo ſamowtor vſtawial: Inſzich nieporzadkow ni wſpominam dla przedluzenia. PaprUp H; Iż my/ obaczywſzy niektóré nieporządki [consideratis ... disordinationibus JanStat 262]/ któré ſie w króleſtwie poczęły wzniécáć SarnStat 219.

nieporządek czyj (2): dwanaſcie Woiewod obrali/ ale dla nie porzadku ich predko ie wzgardzili. PaprUp A4; KlonWor 19.

W połączeniu szeregowym (1): abyśmy wszytki doległośći, wszytki krzywdy, wszytki nieporządki ze wszech kątow naszej Rzeczypospolitej przed WKM i przed Pany Radami Koronnemi opowiedali a przekładali DiarDop 106.

3. Stan wynikający z nieprzestrzegania prawa, przyjętych zwyczajów, norm moralnych (10): Diar 72; należy opatrzyć, aby to periculum, ktore z tego nieporządku imminet, na nas już się nie obaliło ostatecznie. DiarDop 109; Nigdy okrom oſobliwego griźienia/ ná ten nieporządek [perversitatem] pátrzyć niemogę/ gdy widzę/ áno miſtrze ſzkolne práwie zá nic máią ModrzBaz 134; [Miecisław] w wielkiem nieporzadku Kroleſtwa odvmral [!]. PaprUp B2, H2; [Petrus Rojsyjus Maureus] iáko z nieporządków náſzych [...] częſtè żárty ſtroił JanNKar D2.

nieporządek w czym (1): ukazowaliśmy wielki nieporządek w sprawach sług kościelnych Diar 70.

Wyrażenie przyimkowe: »za nieporządkiem« (3): SkarJedn 339; á żeby [obywatele] zá nieporządkiem vćiſki od rzemieſłników y kupców nie byli obćiążeni. SarnStat 286, 69.
4. Niestosowanie się do zasad zachowania zdrowia (1): przychodźi nań [na człowieka] pod czás nie z nagłá/ ále z lekká przez poſły ſwe/ to/ co go chce káráć zá Nieporządek iego SienLek 31v.

Synonimy: 1. pomieszanie, zamieszanie; 2. naruszenie, skażenie.

Cf NIEPORZĄDNOŚĆ, PORZĄDEK

MF