[zaloguj się]
[pdf]

NIEUŚMIERZONY (14) part praet pass pf

W pisowni łącznej (11), w rozłącznej (3); -ś- (8), -ſ- (6).

Pierwsze e jasne, drugie pochylone; -on- (4) Mącz, KochTr, KochPam, OstrEpit, -ón- (1) KochPieś.

Fleksja
sg
mNnieuśmiérzony
Anieuśmiérzony, nieuśmiérzon(e)go
Inieuśmiérzonym
pl
N m pers nieuśmiérzeni
subst nieuśmiérzóné

sg m N nieuśmiérzony (5). ◊ A nieuśmiérzony (4), nieuśmiérzon(e)go (1). ◊ I nieuśmiérzonym (2). ◊ pl N m pers nieuśmiérzeni (1). subst nieuśmiérzóné (1).

Sł stp brak, Cn s.v. nieuskromiony, Linde XVI(XVIII) w. s.v. uśmierzyć.

W funkcji przymiotnika (14):
1. Taki, którego nie można opanować, zniewolić, zmusić do uległości i posłuszeństwa (11):
a. Niedający się ujarzmić, pokonać, przezwyciężyć; hardy (o ludziach); indomitus HistAl; impotens, vehemens Cn (2): A Rzym/ którégo pożyć nie mógł Pyrrhus mężny/ [...] nie mogli śmieli Fráncuzowie/ Niemcy nie vśmiérzeni/ gwałtowni Cymbrowie. Vpadł prze dwu niezgody KochZg A2v.
Szeregi: »nieuśmierzony a barzo okrutny« (1): ábowiem Alexander ktory ták boiuie/ nieuſmierzony ma vmyſl á bárzo okrutny [indomitum habet animum et ferocem] HistAl F7.

[»nieuśmierzony i wolny«: iſz Sarmatſkie narody Sławánſkie/ záwżdy były nieuſmierzone y wolne StryjKron 107 (Linde).]

W przen (1): HistAl F7 cf »nieuśmierzony a barzo okrutny«.
b. Niedający się oswoić, okiełzać; nieujeżdzony, dziki (o koniach); indomitus HistAl, Mącz; effrenatus, ferox, ferus, immansuetus, incicur, indomabilis Cn (3): gdzie ſtał on koń nieuſmierzony [on kon nyeszvczony HistAl 1570 52] HistAl A8v; Mącz 94a.
Szereg: »nieuśmierzony, barzo okrutny« (1): Kxiążę s Kápádociey przywiodł iednego koniá nie vſmierzonego/ barzo okrutnego [konia nyevczonego HistAl 1510 50] HistAl A8.
c. Niedający się pohamować; gwałtowny, porywczy (o uczuciach); impacatus, non pacatus Calep; incohibilis, vehemens Cn (4): że tu opiſuię Gniew ſwoy nie vſmierzony ktory w ſobie czuię? Prot A3v; Calep 509b; GrochKal 23; Bo nie ták Greckie Woyſká co pod Troią były/ Gwałtem nie vśmierzonym dźieśięć lat ſię biły. [...] Iáko ći z Zoraẃmi ſię śieką Pigmeowie KmitaSpit A2.
d. Niedający się pohamować, rozpętany, wzburzony (o żywiołach): incohibilis, vehemens Cn (2): Ieſcze były wieczorné nie zágáſły zorze/ Kiedy nieuśmiérzony wicher wpadł ná morze. Szum powſtał/ y gwałtowna zwiérzchu niepogodá/ Wáły zá wáłmi pędźi poruſzona wodá KochPam 85; Z ludźmi poſpołu y miáſtá/ y grody/ Nieuśmiérzóne zátopiły wody KochPieś 31.
2. Niedający się ukoić, utulić; nieukojony, nieutulony (o uczuciach) (3): Ze mi moię namilſzą dźiéwkę ieſzcze wróći [Pluton]/ A ten nievśmiérzony we mnie żal vkróći. KochTr 14; GrochKal 12; Myśli [...] pohámował/ Kleynot mnie oddány/ Który zgoił rány/ Y ból nieuśmiérzony/ od ćiebie zádány. OstrEpit A3v.

Synonimy: 1. a. nieokrotły, niepohamowany, nieuhamowany, nieukrocony, nieuskromiony, niezwyciężony; b. bujny, dziki, nieuczony, nieugłaskany, nieujeżdżony, nieukrocony, niezuczony; c. gwałtowny, niepohamowany; d. burzliwy, gwałtowny, niespokojny, nieujęty, wzburzony; 2. nieukojny, nieupokojony, nieutolony.

Cf UŚMIERZONY

KK