Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NIEZASŁONIONY]

Następne hasło: (NIEZASROMANY) »

NIEZASŁUŻONY (16) part praet pass pf

W pisowni łącznej (10), w rozłącznej (6).

e, a oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	niezasłużony	f	N	niezasłużonå	n	N
	G			G	niezasłużon(e)j		G
	A	niezasłużonégo		A	niezasłużoną		A	niezasłużon(e)

pl
N	m pers	niezasłużeni
N	subst	niezasłużon(e)
G		niezasłużonych
D		niezasłużonym
A	m pers	niezasłużon(e)
I	n	niezasłużonymi

sg m N niezasłużony (2). ◊ A niezasłużonégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ f N niezasłużonå (1). ◊ G niezasłużon(e)j (1). ◊ A niezasłużoną (1). ◊ n A niezasłużon(e) (1). ◊ pl N m pers niezasłużeni (2). subst niezasłużon(e) (1). ◊ G niezasłużonych (1). ◊ D niezasłużonym (2). ◊ A m pers niezasłużon(e) (1). ◊ I n niezasłużonymi (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: niezasłużony od kogo (1), komu (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde brak.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej: Nie otrzymany w zamian za jakieś wyrządzone dobro, który się nie należy (6)
II. W funkcji czynnej: Który nie zasłużył na otrzymane dobro lub zło (10)
- 1. Który nie ma zasług uprawniających go do nagrody (5)
  - a. W funkcji rzeczownika (2)
- 2. Który nie popełnił nic, co by zasługiwało na karę (5)
  - a. W funkcji rzeczownika (1)

I. W funkcji właściwej: Nie otrzymany w zamian za jakieś wyrządzone dobro, który się nie należy (6): POznałem cżaſu przygody ſwoiey wielką á mnie nigdy nie zaſłużoną krom żadnych przicżyn y zaſług moich, z moimi przijacioły iawną laſkę [!] którą VM. racżył ku mnie okazać BielŻyw nlb 3, nlb 4; Giezá Pánu Bogu ſtych dárow niezáſłużonych záwżdy dziękował BielKron 299v; Boże moy [...] przynieś mi on pożądány pokoy pierwſzy ku mnie/ nie záſłużoney przyiázni twey. SkarŻyw 599; niechayże ćię błogoſłáwią/ o namiłośćiwſzy IEzu/ [...] Anyołowie/ [...] za to nigdy odemnie nie záſłużone vracżenie twoie. LatHar 229, 261.

W charakterystycznych połączeniach: niezasłużony(-a, -e) dar, dobrodziejstwo, łaska (2), przyjaźń, uraczenie.

II. W funkcji czynnej: Który nie zasłużył na otrzymane dobro lub zło; immeritus Mącz, Calep, Cn; male meritus Modrz (10):

1. Który nie ma zasług uprawniających go do nagrody (5): Immeritus, Niegodny/ Niedoſtoyny/ Niezásłużony. Mącz 217d; SarnStat 1206.

W przeciwstawieniu: »zasłużony ... niezasłużony« (1): Zá kthoreby [lege: ktorego by] Páná wſze ſtany/ ták Páńſkie iáko y Rycerſkie dobrze záſłużone Rzeczy poſpolitey/ opátrżone być mogły/ á snadz y te choć ſą nie záſłużone MycPrz II Dv.

a. W funkcji rzeczownika (2): Ty [Fortuno] niezásłużone zdobiſz doſtoynośćią/ Ty ludżie niewinne vgrążaſz ćięſzkośćią RybGęśli Bv.

W przeciwstawieniu: »zasłużony ... niezasłużony« (1): máią też być poſtánowione zapłáty dobrze záſłużonym: á nikcżemnym y nie záſłużonym [ignavis et male meritis] karánie. ModrzBaz 118.

Szereg: »nikczemny i niezasłużony« (1): ModrzBaz 118 cf W przeciwstawieniu.

2. Który nie popełnił nic, co by zasługiwało na karę (5): BielKron 393; Tich y wiele ynich rzetzi od ciebie Oſwieconi Krolu tzierpiemi tzieſzkich niezaſluzeni/ ktores zawzdi mial ſobie powolne y zaſluzone PaprUp Fv [idem BielKron]; Immeritus, Qui nihil commeruit, innocens, inculpatus. Niezasłuzony. Calep 508a.

Szereg: »niewinny i niezasłużony« (1): Collátinus [...] názywał proditorem Brutum, że ſiebie niewinnego y nicz niezáſłużonego do gniewliwego poſpolſtwá oſkárżył. Phil E3.

a. W funkcji rzeczownika (1):

Szereg: »niewinny, niezasłużony« (1): Gdyż wiedząc niewinnégo/ niezáſłużonégo/ Potwarzą nieuchronną ták zárzuconégo: Iżechmy go świádectwem ſwym nie rátowáły GosłCast 70.

Synonimy: II. 1. niedostojny, niegodny; 2. niewinny.

Cf ZASŁUŻONY