[zaloguj się]

NOWINKA (33) sb f

-n- (32), -nn- (1).

o prawdopodobnie jasne (tak w nowina); a jasne.

Fleksja
sg pl
N nowinka nowinki
G nowin(e)k
D nowinkåm
A nowinkę nowinki
I nowinką nowinkami
L nowinkach

sg N nowinka (4).A nowinkę (3).I nowinką (1).pl N nowinki (4).G nowin(e)k (9).D nowinkåm (1).A nowinki (6).I nowinkami (3).L nowinkach (2); -ach : -åch RejZwierc (1:1).

stp notuje, Cn brak, Linde XVIXVIII w.

Dem. odnowina (33):
1. Od znacz. ‘wiadomość’: najczęściej oceniana pejoratywnie; plotka [zwykle z neutralizacją funkcji deminutywnej] (22): iuż będzieſz miał záwżdy ſwieże nowinki choć tho iáko żywo nie było RejZwierc 72, 88, 186v.

nowinka o kim (1): Ale gdybyś puśćił vſzy ná tharg/ iſciebyś vſłyſzał pewną nowinkę o ſobye. RejPos 201v.

W charakterystycznych połączeniach: nowinka świeża, zelżywa; nowinkę(-i) pisać (rozpisywać) (2).

Frazy: »nowinka się o uszy otarła« (1): Dawno ſie tá nowinká/ o vſzy otárłá RejZwierz A6.

»przydzie nowinka« (1): Abo gdy przydzie iáka nowinká iż gdzie ludzi co vrwano álbo co poráżono/ áli z niego wnet Alexánder wielki. RejZwierc 50v.

Zwroty: »nowinek łowić« (1): A nietylko cżemu tákowemu zábiegáć niechcemy: ále co ſie to ſkrętnie po Auiſach pytamy/ co ſie gdźie po świećie dźieie/ to poſpolićie niewiemy/ choć v dworu/ w ziázdy/ y Seymy/ co ſie známi w náſzey źiemi dźieie: nowinek roznych y cżáſem Koronie zelżywych (o ktore kárnośći niemáſz) po vlicach łowiąc PowodPr 73.

»nosić nowinki« [szyk zmienny] (2): Nád to moy Dworzánin/ niechay nie będzie wſzethecżny/ niechay nowinek nie nośi/ niechay oſtrożnie mowi/ áby miáſto zátrefnowánia/ nie obráźił GórnDworz K6v, Gg6.

»z nowinką przyść« (1): Więc y woyt we wśi nie obeydzie ſie bez tego/ áby do páná z nowinką nie przyſzedł RejZwierc 72v.

»pytać się o nowinkach« (2): O cudzych ſie nowinkach z dáleká pytamy/ Nam ledwe płot nie gore á wżdy nic nie dbamy. RejZwierc 253, 85v.

»(u)słyszeć nowinki« (2): iż białegłowy poſpolicie chćiwe ſą ſłyſzeć nowinki/ y wiedzieć tháiemnicze/ zwłaſzcżá drugich białychgłow GórnDworz M8; RejPos 201v.

Wyrażenie: »sejmowe nowinki« (1): Aż więc gdy ſie iuż co złego sſtánie/ toż dopirko roſpiſuią ſobie nowinki iż coś tám vrwano trochę ná gránicy/ ále tho nic/ omyląć ſie drugi raz. A drudzy tho zową Seymowemi nowinkámi RejZwierc 186v.
Szereg: »nie historyja i nie nowinki« (1): Zebyá ſię z támtąd wróćił prawdźiwym Pielgrzymem. Nie z chłubą/ nie z nikcżemnym prożney chwały dymem. Nie z Hiſtoryą tylko/ y nie z nowinkámi: Ale z żywotem lepſzym z cnymi vcżynkámi. KlonWor 53.

Iron. (7): (did) Kupiecz narzeka na zlą nowynę. (–) Ach ach takowa nowinka Godna kya vpominka. RejKup G; Drugi wziąwſzy otworzył [list]/ áliśći nowinki/ Z dupnych gor tám od Węgier/ y w nich vpominki. RejFig Cc8, Cc2v, Cc8.

Zwroty: »nowinkę powiedzieć« (1): (did) Pan żałoſciw ze żłey nowiny (–) Ochtocies mi nowinkę piękną powiedziała RejJóz G8.

»nowinkę słyszeć« (1): Ach nieſtotys toć piękną to nowinnkę ſlyſzę RejJóz K2v.

Wyrażenie: »piękna nowinka« [szyk 2:1] (3): Och och toć piękna nowinka A godna by vpominka Ale ſnadz kija nie złota Bo mi przydaie kłopota RejJóz F2v, G8, K2v.

2. Od znacz. ‘nowa rzecz, nowe zjawisko (8): Nąm ſye Polakom y Litwie teraz tych nowinek záchćyáło/ a yáko y w ſtroyoch/ tákże y w wyerze/ co ini porzucą/ tego my ſye dopyero imuyemy. KromRozm I N.
Fraza: »[komu] nowinki smakują« (1): A ták nye ápoſtolſki to ſpoſob ſtáwyenya ſlug koſcyelnych álbo vrzędnikow duchownych v Lutheranow y inych dźiſyeyſſych kácyrzow: ále nowo wymyſlony przez ludźye ſwowolne á ſkrzętne/ ktorym nowinki ſmákuyą. KromRozm III I7.
Zwrot: »chwytać (a. chycić) się nowinek« (2): KromRozm III K7; Lecż ia niewiem ku dobremuli to/ cży ku złemu/ iż my Polacy/ niemamy ſwego właſnego vbioru: ácż podobno/ muſiał być pirwej/ ále nam omierzł/ iákoſmy ſie nowinek chyćili GórnDworz L6v.
Wyrażenia: »chciwość ku nowinkam« (1): Chciwoſć ku nowinkam (‒) Nąm ſye Polakom y Litwie teraz tych nowinek záchćyáło/ á yáko y w ſtroyoch/ tákże y w wyerze/ co ini porzucą/ tego my ſye dopyero imuyemy. KromRozm I N marg.

»szkolne nowinki« (1): Szkolne tu zas nowinki wszytko posyłaią anigdy Polakow nieprzepomnią ale zdobiąc rzeczy swe, asiągaiąc animos zludziech. ActReg 185.

a. Nowe prądy u kierunki religijne [zawsze w pl] (2): Wiele ich miedzy nimi y owſzem wſzyſcy chcą być Doktormi y náucżáć/ á odſtępuiąc od iednego kácerſtwá w którym byli/ do innegoſię vdáią: y od tego zaſię do drugiego idą/ nowinek vcżąc/ y ſami ſobie nowe wynálaſki ſkładáiąc. SkarJedn 23; Niechże z temi ſwemi nowinkámi vćiekáią/ ktorych czás ten bárzo máły od Lutrá odkrył SkarKaz 550b.
3. Od znacz. ‘rola uprawiana po raz pierwszy lub od niedawna, np. po wykarczowaniu (3):
Zwrot: »nowinek przykopać; nowinki pokopać« (2;1): A odpráwiwſzy ty domowe goſpodárſtwá/ oſiawſzy też dobrze/ więcz też nie wádzi / ieſli cżás ieſt/ nowinki pokopáć/ gnoyku powoźić RejZwierc 110v; Nuż też záſię ázaż zle ogorecżkow náſolić? [...] Nowinek przykopáć. RejZwierc 110v marg, Bbb.

Synonim: 1. plotka.

TZ