W przen [co] (4): O pełne miłości Bożey ſerce/ ktore wſzytkiego ſwego dobrego mienia odſtąpiło: á to poſpolite cżći Bożey y kośćiołá iego obráło. SkarŻyw 115.

obrać komu (3): A (przeto) duſzá moiá obrálá (ſobie) obieſzenie/ á śmierć (rádſzey) niż (zoſtáć w) kośćiách moich BudBib Iob 7/15; głupie poſtępki Twe ten ci dział obráli, ześ lżey cnotę, niżli Zbytek, y niż roſpuſtę v śiebie vważył CiekPotr 48 [idem] 91.

a. O osobach; el(l)egare Vulg, PolAnt, Modrz; eligere HistAl, Modrz, JanStat; creare Mącz, Modrz; constituere Modrz, JanStat; acceptare Miech; adsumere, electare, praeordinare Vulg; capere, cooptare Mącz; delegare, statuere JanStat [w tym: kogo (478), co (15)] (497): MetrKor 34/134; PatKaz II 47v; ZapWar 1532 nr 2402; MiechGlab 20; LibLeg 10/61v, 11/84v, 107; RejKup b6; MurzNT Ioann 13/18; KromRozm III D3v, H4, I3v; Diar 97; LubPs L3, S2 [2 r.]; Leop 1.Reg 16/9, Is 41/24, 49/7, Ier 33/24, 1.Mach 8/17 (8); A niebyłoliby go [godnego szlachcica] w inſzem Kláſztorze/ tedy obráć zakonniká narodu kmiecego/ godnego byle Polaká. UstPraw B; KochZuz A2; RejFig Cc7v; TRaian Ceſarz Spártany vmárł poráźiwſzy/ Aurelianá obráli wſzyſcy ſie zwoliwſzy. RejZwierz 14, 4; BibRadz Deut 4/37, 2.Reg 16/18, 3.Leg 11/34, 1.Par 28/5, Is 41/8, Ioann 6/70[71], 13/18; BielKron 41, 72, 116v, 182, 182v [2 r.], 393; Tym ſpoſobem Węgierſka Koroná zniſzczáłá/ Bo dwu Pánów obrawſzy/ trzećiégo doſtáłá. KochZg A3; KwiatKsiąż B4v; Interregnum, Czás ten poki królewſtwo wákuye/ Poki królá niemáſz/ po śmierći królewſkiey niżli drugiego obiorą/ Wákowánie królewſtwá. Mącz 350a; Senatum cooptare, Rádne pány obráć. Mącz 382c; Arbitrium sumere, Iednaczá obráć. Mącz 432b, 176c, 204b, 267b; GórnDworz S, Hh5v; [człowiek poćciwy ma to uważyć] iáko ma ſobie przyiacielá y obieráć/ y obrawſzy iáko mocno á nieodmiennie przy nim w ſwey ſtátecżnośći ſtać RejZwierc 93v, 70v, 205v [2 r.], 234, 249; BudBib 1.Reg 2/13, 2.Reg 16/18, 3.Reg 11/13; MycPrz I [A3], II A3; StryjWjaz A3, A4; CzechRozm 108, 203; A ták/ trzebáby tákich Dozorcow w káżdem Powiećie dwu obráć [Constituendi autem essent censores bini]: ktorziby pewnych cżáſow/ cżynili opyt y wywiádowánie około obycżáiow ludzkich ModrzBaz 32v, 24, 26, 75, 75v, 85v; KochPs 197; SkarŻyw 26, 164, 227, 472, 573; CzechEp 188, 271; NiemObr 73; KochWz 137; GórnRozm A, Av [5 r.], A3; KmitaPsal A5v; KochWr 36; PaprUp A4 [2 r.], B, E2 [2 r.], L3v, L4; ActReg 8, 48, 170; Phil L2; LatHar 128, 536; Bog vbogie obrał ná tym świećie/ áby ie bogátymi w wierze vczynił. Iák: 2.5. WujNT Cccccc2v, przedm 32, s. 217, Ioann 6/70, 13/18, 15/16 [2 r.] (16); SarnStat 5, 6, 334, 355, 411 (9); Dla tego też P. Iezus Iudaſzá obrał/ áby káżdy wiedźiał iż złość ludzka vrzędu Bożego y mocy nie pſuie. SkarKaz 611a, 610b; CiekPotr 87; SapEpit A3v; Przedawa ſpráwiedliwość/ bierze zá nię dáry: Bowiem też vrząd kupił drogo áż bez miáry. Mowi że go obrano z godnośći z zaſługi KlonWor 15.

obrać do czego (5): [Pan] ſobie do tego [do objaśnienia tajemnic bóstwa swego] racżył obráć wdzięcżny inſtrument temu to Duchowi ſwemu ſwiętemu Ianá ſwięthego Apoſtołá RejAp AA6v; WujJudConf 146; Poimánych Polakow Sláchćicow dwádzieściá y czterzey było/ s ktorych dwanaście vrodziwych młodzieńcow Amurat ſam dla ich oſobliwey vrody y pięknośći/ obrał ſobie w Andrinopolu/ do łożnice StryjKron 607; ActReg 47; WujNT 114.

obrać z kogo, z czego (51): OpecŻyw 124; PatKaz II 81; RejPs 70v; Inprimis obrać osoby, co by sądzili tak z panow jako z rycerstwa Diar 92, 94; LubPs S2, S4; Leop Deut 18/5, 1.Reg 16/10; UstPraw H2v; BibRadz 1.Par 28/4 [2 r.], 4.Esdr 3/13, ludith 3/8, 1.Mach 7/8; BielKron 57v, 175v, 458v; Sumat aliquem ex populo, Niechay yednego obierze z popólſtwá [!]. Mącz 432b; GórnDworz C7; BudBib 1.Reg 2/28, Esth 14/5, 1.Mach 7/8; MycPrz II C3v; CzechRozm 139v, 203; Ale ty ná mię iedźieſz/ którégom ia z wielá Obrał ſobie/ y záwżdy miał zá przyiaćielá. KochPs 81; ModrzBaz 92; SkarJedn 314; Pátrz ná wyſoką mądrość Boſką: Piotrá obrał z rybołowſtwá/ á Páwła z tych co namioty robią. SkarŻyw 595, 491; StryjKron 607; CzechEp 22, 118; PudłFr 75; SarnStat 18, 408; SkarKaz 489b. Cf »obrać z pośrzodka siebie«.

obrać komu, czemu (164): PatKaz II 81; SeklWyzn F; KrowObr 154v; BudBib 2.Par 25/16; Ieſli vmyślićie ſobie obráć Krolá obycżáiem inſzych narodow pogránicżnych/ tegoż obierzćie/ ktorego wam Bog obierze/ to ieſt/ z wáſzey krwie ModrzBaz 75; NiemObr 35; wydząncz vtraty tych vbogich dzatek, [...] obrali yem opyękuny ZapKościer 1585/60v; KmitaPsal A4; SkarKaz 346a. Cf »obrać sobie«.

obrać k komu, k(u) czemu (11): LubPs Y, gg4; Y obrał ſobie Ezdraſz Kápłan kilká mężow przednieyſzych z pokolenia ſwego/ [...] ku rozbierániu wſzytkiey they ſpráwy. BibRadz 3.Esdr 9/16, 1.Par 28/10, Iudith 3/8, Eccli 45/19, 1.Mach 4/42; Aliquem deligere ad imitandum, Obráć kogo ſobie ku náſliádowániu. Mącz 187c; RejPosWstaw 22; CzechRozm 173v; Ty wieſz iżeś nas obrał k niebieſkiey rádośći/ Z błędów, z grzechow wybáwił z ſwoiey Boſkiey mocy ArtKanc K3v.

obrać na co (42): OpecŻyw 40; LibLeg 10/61; A z tej liczby wyżej mianowanej obrać jednego na pisarstwo ziem polskich generaliter Diar 94, 49; KrowObr 31v; Leop Act 13/2; Ná Seymie powiátowym Rycerſtwo obráć máią czterech na Piſárſtwo UstPraw Cv; Zaden ktory walcży nie wikle ſię ſpráwámi żywotá/ áby ſię temu podobał ktory go obrał ná rycerſtwo. BibRadz 2.Tim 2/4; Kápłani też ludzi nie lecżyli pod gárdłem/ iedno ći ktore ná tho obrano według piſánych lekarſtw BielKron 9v, 403v; MycPrz I B2v; StryjWjaz Cv; CzechRozm 110; PaprPan R2v; SkarJedn 30, 76, 95, 268; SkarŻyw 241, 353, 389, 493; StryjKron 125; NiemObr 27; LatHar 536; SarnStat 573, 1076; WitosłLut A5; SkarKaz 313b. Cf »na urząd obrać«, »na [czyje] miejsce obrać«.

obrać w co [= jako co] (1): Wſzákoż ſobie zá wdzyęcżny dzyał ten dobrotliwy Pan/ Iakobá ſwego wiernego w dzyedzictwo obrał ſam LubPs gg4.

obrać za kogo, za co [= jako kogo, co] (60): PatKaz I 5; Gdyż vmarł Ariſtoteles wſzitci ſie vcżniowie ku Theofraſtowi zbieżeli, á iego ſobie zaucżyciela obrali. BielŻyw 93; RejPs 214; KromRozm II t4; Diar 87; LubPs I, Z3, dd4; Gdyż nas ſtworzył [Pan] oſobnie nád ine ſtworzenie/ A zá ſwą roſkoſz/ obrał ludzkie pokolenie. RejWiz 171; OrzList i; LeszczRzecz A6; RejZwierz 33 [2 r.]; BibRadz 1.Par 28/6, I 42b marg; BielKron 11, 330v, 353; BielKron Cies 477; KwiatKsiąż L2v; Mącz 187b, 382c; LeovPrzep Cv; GórnDworz Y3; RejPos 312v; RejZwierc 201, 242; BudBib 1.Reg 2/28; HistHel B4v; WierKróc A3; CzechRozm 60v, 94; PaprPan Fv, Hh2, [Hh5]; KochOdpr B3; SkarŻyw 62, 164, 171, 357, 440; CzechEp 379; ReszList 159; ArtKanc M11v; PaprUp B4; ActReg 49; GrabowSet X3; obierz go [Pana] ſobie zá przyiaćielá/ nád wſzytkie inſze przyiaćiele. LatHar 279, 364, 439, 465, 548; SarnStat 541, 989; SiebRozmyśl F2v; KlonKr A2v; PowodPr 15, 68. Cf »obrać za żonę«.

obrać za co [= z powodu czego] (1): Rzekłá páni/ iamći ieſt oná Pállás dawna/ Ktoram tu po ty cżáſy záwżdy byłá ſławna. Y zá to mie też ludzye ták byli obráli/ Tu rozumem ſzáfowáć/ ten mi vrząd dáli. RejWiz 85v.

obrać kim (45): Dziękuię téż o námileyſſy ſynu tobie/ ijżes mie vbogą dziewecżkę/ obrál matką ſobie. OpecŻyw 88; PatKaz II 24, 31v, 34v, 39, 41 (14); SeklWyzn F; KrowObr 154v; RejWiz 85v; Leop Ioann 6 arg, 1.Par 12 arg; A ſnadź nie dármo tego Hetmánem obrano RejZwierz 91, 17v; BibRadz 2.Reg 21/24, 1.Par 12/38, 28/4; RejPos 66v, 305; BudBib 2.Par 25/16, Sap 9/7; Szedł Heliaſz z Gálgálow/ y s Helizeuſzem/ Ktorego iuż był obrał / ſwoim towárzyſzem. HistHel D2v; GDy Krole z miáſtá byli Rzymiánie wygnáli/ Kolátinuſá ſprawcą napirwſzym obráli Widząc w nim wielką godność PaprPan Q3, Dv, Ff4v; ModrzBaz 25, 46, 108v; Szczęśliwy kto ſye vpodobał tobie/ Y kogoś obrał [quem elegisti Vulg Ps 64/5] przyiaćielem ſobie. KochPs 92, 30, 118; SkarŻyw 388; GórnRozm Av; GrabowSet L; OrzJan 26; Chriſtus [...] Páwłá obrał Doktorem Pogánow. WujNT 2.Tim 1 arg; CiekPotr 49.

obrać miedzy kim, miedzy czym (27): LibLeg 11/85v; RejWiz 85v; Obierzże tedy miedzy ludem męże ſtáteczne/ bogoboyne/ prawdźiwe/ y ktorzy łákomſtwo w nienawiśći máią BibRadz Ex 18/21, Deut 18/5; BielKron 429v; RejPos 159, 284; RejZwierc 70v; BudBib 2.Par 33/7; CzechRozm 94; ModrzBaz 47; Piotr rzekł do nich: Mężowie bráćia/ wy wiećie że od dawnego czáſu Bog mie obrał miedzy námi [in nobis elegit]/ áby przez vſtá moie Pogánie ſłucháli ſłowá Ewángeliey y wierzyli. WujNT Act 15/7, s. 390; SiebRozmyśl F2v; SkarKaz 610b. Cf »obrać między sobą«.

cum inf (6): thą panną obral bog (zwyecznoſzczy) [...] bycz matką boſtwa yego w przyyąthym czlouyeczenſtwyePatKaz II 24, 24, 30v, 47v; RejWiz 85v; Y rzekł Iehoſzua do ludu/ świadkowieśćie wy ná ſiebie żeście wy obráli ſobie Iehowę/ służyć iemu BudBib Ios 24/22.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek względny] (3): BielKron 353; Delige quem diligas, Cic. Obierz ſobie kogo byś mógł miłowáć. Mącz 187c; PaprPan Ffv.

W połączeniach szeregowych (6): Tamże [w inym gmachu] poborce spolnie obrali i mianowali i spisali. Diar 90; CzechRozm 25, 214v, 222; ActReg 40; zá przyſtoyną ſie nam rzecz zdáło Kollegium [w Krakowie] miánowáć/ obráć/ poſtánowić/ záſádźić/ ordynowáć/ y erigowáć [nominandum, eligendum, constituendum, ponendum, ordinandum, et erigendum dignum duximus JanStat 216] SarnStat 196.

W przeciwstawieniach: »obrać ... odrzucić (3), odstąpić, zrzucić« (5): BibRadz Is 41/9, 4.Esdr 3/16; WierKróc B2; SkarŻyw 172; mądrość świecką odrzućił Bog/ á obrał proſtaczki. WujNT 1.Cor 1 arg.

W charakterystycznych połączeniach: obrać babę, biskupa (2), (innego, drugiego) cesarza (5), chromego, co czerstwiejszych, (cnot pełnego, dobrego) człeka (człowieka) (4), dozorcow, dyjakona (2), hetmana (3), jednacza (5), kapłana (2), kollegijum, krola (pana) (28), lud (ludzi (cnotliwe, godne, poćciwe, poważne, sprawiedliwe, stateczne, na wybor)) (10), matkę, mądrego, męże (doświadczone, mądre, przedniejsze, rozumne, stateczne) (8), młodzieńczykow (młodzieńcow) (2), możne, namędrszego, narod (3), nieuka, opiekuna (opiekuny) (2), osobę (osoby (godne, wdzięczne; wiele osob czelniejszych) (5), radne pany, papieża (2), poborce, prostaka (prostaczki) (2), prowizory, przedniejszego, przyjaciela (2), radę (3), rybitwy, rycerstwo, sędzie(go) (4), sługę, starszego, świadki, ubogie (ubogich) (2), wodza, wojewody (2), zakonnika; obrać dla cnoty (2), dla męstwa, dla sprawy sławnej; obrać do łożnice, do posługi w kościele, do [jakiej] sprawy; obrać z domu (wielkiego, znacznego) (2), z dwu jednego, ze (swego) narodu (z wszech narodow) (4), z panow (2), z [iakiego] pokolenia (2), z pospolstwa, z powiatu, z przyjacioł (2), z rybołowstwa, z rycerstwa, ze służebnych, ze wszego stworzenia, z synow ludzkich, z świata, z wiela, ze wszytkich żywiących; obrać z godności, z zasługi; obrać [kogo] ku naśladowaniu, ku poświęceniu, k niebieskiej radości, ku żywotowi wiecznemu; obrać za biskupa, za cesarza, za dziedzice (dziedzictwo) (5), za krola pana) (17), za krolowę, za książę (2), za matkę (5), za oblubienicę (2), za obrońcę (2), za ofiarownika, za pana radnego (radne pany) (2), za papieża, za patrony, za przyjaciela, za syna (syny) (2), za sędziego, za surogata, za święte, za uczenniki za uczyciela; obrać na biskupstwo, na kapłaństwo (2), na krolestwo (świeckie) (2), na Księstwo Litewskie, na monarchiją, na papiestwo, na pisanie listu, na pisarstwo (ziem polskich) (2), na podsędka, na rycerstwo, na [jaką] sprawę, na sprawowanie zbawienia ludzkiego, na woźnego; obrać w rząd; obrać biskupem, hetmanem (4), krolem (9), książęciem, (być) matką (15), (być) napokorniejszą (2), panem (radnym, zwierzchnim) (3), (na)pirwszym (sprawcą) (2), posłem, przewodnikiem, przyjacielem, towarzyszem, zwirzchnim; obrać miedzy ludem, między wszem pokoleniem, miedzy prostaki, miedzy wszytkiemi; obrać przed inszemi; obrać na sejmie (sejmiku) (2); obrać [kogo] w czyjej niebytności; obrać [komu] gwoli (2), osobliwie, z wolą bożą, zgodnie, zwoliwszy się wszyscy.

Przen [kogo] (3):

W porównaniach (3):

Jako comparatum (2): przypátrzćie ſie/ ieſliże ieſt boleść iáko ieſt boleść moiá: bo mię iáko winnicę obrał [quoniam vindemiavit me] Leop Thren 1/12, Thren 1/22.

Jako comparandum (1): Niech wnidzie wſſyſtko złe ich przed ćiebie: á obierz ie też by winnicę iákoſz y mnie obrał dla wſſech niepráwośći moich [vindemia eos, sicut vindemiasti me propter omnes iniquitates meas] Leop Thren 1/22.

a. Usunąć niepotrzebne części [co] (3):

obrać od czego [= z czego] (1): Frondem putridam a nucleis succernito, Obierz yądrká od Orzeſzin álbo liśćia nátęchłego. Mącz 49c.

obrać z czego (2): obierz z liſtkow ieżynowych kłotoſć FalZioł V 117; Arbores castrare, Drzewá obchędożyć/ á z wąſionek y z wilków obráć Mącz 40c.