[zaloguj się]
[pdf]

OBRZĄD (128) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N obrząd obrzędy
G obrzędu, obrządu obrzęd(o)w
D obrzęd(o)m
A obrząd obrzędy
I obrzędem obrzędy, obrzędami
L obrzędzie, obrządzie obrzędzi(e)ch, obrzędach

sg N obrząd (1). ◊ G obrzędu (11), obrządu (1) WróbŻołt. ◊ A obrząd (3). ◊ I obrzędem (4); -em (1), -(e)m (3). ◊ L obrzędzie (1) OpecŻyw, obrządzie (1) WróbŻołtGlab. ◊ pl N obrzędy (20). ◊ G obrzęd(o)w (28). ◊ D obrzęd(o)m (4). ◊ A obrzędy (34). ◊ I obrzędy (7) KromRozm II (2), KromRozm III, KuczbKat, WujJudConf (2), KarnNap, obrzędami (3) ModrzBaz, LatHar (2); -ami LatHar (2), -åmi (1) ModrzBaz. ◊ L obrzędzi(e)ch (6), obrzędach (4); -(e)ch KromRozm I, KromRozm II (2), WujJudConf, KarnNap; -ach CzechRozm, WujNT; -(e)ch : -ach LatHar (1:2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Czynności rytualne towarzyszące uroczystościom; także same uroczystości; caeremonia Mącz, Vulg, Calep; solenne Mącz, Cn; castus, caerimonia, initiatio, ritus, mos solennis sacrorum Cn (104): Caeremoniae – Obrzędy. Calep 148b.
Zwroty: »obrzędy obchodzić« (1): Quando erit promotio magistrorum, Kiedyli będą miſtrze czinić: to yeſt/ obrzędy ty obchodźić wſádzánia ná tituł miſtrzowski. Mącz 234d.

»obrzędy ustawić« (2): Caeremonias sancire, Nieyákie cerimonie á obrzędy álbo obchodi vſtáwić. Mącz 366d; Solenne instituere, Yáki vroczyſti obchód álbo yákie obrzędy vrocziſte vſtáwić. Mącz 398d.

Wyrażenie przyimkowe: »z obrzędem« = uroczyście (1): Solenniter – Zwielkim obrzedem przigotowanim. Calep 988b.
a. Uroczysty akt religijny przebiegający według tradycyjnych wzorów; sacrificium Mącz; ritus, sacrum Modrz, Cn (98): ma w ſobye tákye ſpráwy álbo obrzędy zakon krzeſciyáńſki/ ktore po Grecku y Láćinnicy zową myſteria KromRozm II h2v, h2, i, v v; [kośćiół żydowski] myał rzeczy á obrzędy nyektore ku oczyſcyányu y poſwyącányu ludźi ſlużące/ yáko kreẃ bykow y kozłow/ y popyoł ćyelice KromRozm III D6v, F2; KrowObr 20v; Sacriſicium Ambarvale, Obrzędy niektóre były/ naſzym krziżownikóm podobne gdy po pólu s chorągwiámi ſie włocząc ſpiewáyą. Mącz 7c; KuczbKat 145, 245 [2 r.], 295; RejPosRozpr c2v; przy Krzćie vżywamy Obrzędow niemáło/ ták z Apoſtolſkiego podánia iáko y z Kośćielnych náuki KarnNap B3, Cv; StryjKron 146; Skońcżywſzy obrzędy wſzytkie/ Iozeph y Márya/ wroćili lię do miáſtá ſwego Názáreth. LatHar 531, 81, 215, 355, 356.

obrząd czego (12): KromRozm I D4v; Bo nye mnimay áby zakon náſz krzeſciyáńſki zwirzchowne ſpráwy álbo obrzędy bogomodlſtwá odrzucał. KromRozm II h3; RejPos 94v; Koncylium Trydentſkie o obrzędách tey wielebney ofiáry [...]/ o ſzáćiech/ świecách y inſzych podobnych rzecżách/ powiedźiáło LatHar 81. Cf »strzec obrzędow [czego]«, »obrząd Bożego Narodzenia«, »obrząd krztu św.«, »obrząd mszej św.«, »obrzędy poświącania«.

obrząd około czego (1): Orpheus y Cadmus Agenorow Syn Grekom/ etc. Ceremonie y obrzędy rozmáite około chwalenia rozmáitych Bogow wymyſlili. StryjKron 145.

W połączeniach szeregowych (13): KromRozm II kv, v2; KromRozm III B4; Mącz 240b, 366d; OrzQuin Aa3v; Oni ktorzy ná trzy cżęśći przed tym zakon Moyżeſzow dzielili/ tedy nigdy w roſkazániu Bożym/ w práwách/ vſtáwach/ porządkách y obrzędách roznice żadney nie cżynili CzechRozm 98v, 72v; ModrzBaz 132; Iedná wſzyſtkich Wiárá byłá/ ieden Chrzeſt/ iedná wiecżerza/ iedne świątośći/ iednákie modlitwy/ iednákie poſty/ iednákie obrzędy kośćielne ReszPrz 94; ReszHoz 116; Tymi ſłowy nieodrzucać P. Chriſtus áni gáni świętych y pobożnych náuk/ vſtaw/ przykazań/ trádiciy/ ceremoniy y obrzędow kościelnych WujNT 63, 349.

W charakterystycznych połączeniach: obrzędy bogomodlstwa, nabożeństwa, ostatecznej wieczerzy, szafowania [czego]; obrzędy brzydliwe, niepotrzebne, objawione [od kogo], osobliwe, popowskie, poważne, rozmaite, sprosne, tajemne, zmyslone; obrzędow używać; obrzędy chwalić, deptać, dzierżyć, ganić, objaśnić, obrzydzić, odrzucać (2), opisywać, opuszczać, wymyślić, wypełniać (2), zalecać, zelżyć; obrzędom ugadzać; obrzędami uczczony (2), znamieniowany; obrzędami poświęcić, służyć; przystać na obrzędy.

Zwroty: »obrzędy kościelne obchodzić« (2): KromRozm II v2; Ktemu też obrzędy kośćielne obchodźić [sacra facere]/ [...] niemoże być właśnie kánonikow ábo ſzkoláſtykow vrzędem názwano. ModrzBaz 131v.

»obrzędy postanawiać« (1): Tákże y Concylia inſzé wſzyſtki máią czynić: błędy znośić z chrześćiańſtwá precz/ y wedle czáſu obrzędy pobożné poſtánáwiáć BiałKat 136.

»obrzędy sprawować; obrzędy sprawowane« (3;2): KromRozm II h2v, l2; Biſkup do pewnego klaſzthoru mniſzek w Padwi/ dał mnichá/ [...] áby tám kazał/ y ine obrzędy koſcielne ſpráwował GórnDworz Q2v; BudBib I 217a marg; ReszPrz 116.

»obrzędow [czego] strzec« (1): I obrzędow ſſáfowánia ſwiątośći kośćielnych poddánych kośćiołowi będę wſzelkim obytzáiem ſtrzegł/ y chował. KrowObr 41.

»obrzędy tcić« (1): á táyemne obrzędy boże duchownymi nye widomymi znáymoſcyámi [!] będźyeſz tćił/ á nye poruſſone záchowaſz KromRozm II i.

»obrzędy wypełniać« (2): Tedy y obrzezánye y ofyáry wołow/ kozłow/ báránow/ y wſſyſtkye ine obrzędy/ á przykazánya zakonne wypełnyáć mamy? KromRozm II kv, lv.

»obrzędy (za)chować (a. zachowywać)« [szyk zmienny] (5): KromRozm I D4v; KromRozm III 15; KrowObr 41; Apoſtołowie: [...] potrzebné ónych czáſów obrzędy chowáć poſtánowili BiałKat 136; Iednák przedśię dáleko przyſtoyniey ieſt y beſpiecżniey/ kiedy iednoſtáynie wſzyſcy [...] ſtárożytne Kośćielne obrzędy y modlitwy záchowuią. WujJud 185.

Wyrażenia: »obrząd Bożego Narodzenia« (7): Pieſń piękná o obrzędzie bożego narodzeniá OpecŻyw 21.

»obrzędy kościelne« [szyk 16:3] (19): WróbŻołtGlab A3v; [heretycy się] nye tylko myedzy ſobą yeden z drugim/ ále y ſámi z ſobą nye zgadzáyą/ yáko o ceremoniách álbo obrzędźyech koſćyelnych KromRozm I K2, O, Ov; KromRozm III E8v; GroicPorz hv; Mącz 30c, 240b; GórnDworz Q2v; WujJud 185; WujJudConf 140; CzechRozm 72v; Archidyakonow vrząd známienity ieſt/ y áż do náſzych cżáſow ieſt w vżywániu. bo oni ſą dozorcámi obycżáiow/ náuki/ y wſzytkich obrzędow [rituum] Kośćielnych. ModrzBaz 132, 131v; SkarŻyw 3; ReszPrz 94; ReszHoz 116; LatHar 81 marg; WujNT 63.

»obrzędy krztu świętego« [szyk 1:1] (2): Naydą też Plebani wykład obrzędow Krztu świętego/ w Káthechizmie Rzymſkim/ doſtátecżnieyſzy. KarnNap C2, B3.

»mahometcki obrząd« (1): Nuż/ co dáléy rzeczemy o tym/ co nád śmierć ćiężſzą czyni niewolą/ że kośćioły Bogá żywégo/ [...] ſproſnym Máhometckim [Turek] pomáże obrzędem? OrzJan 19.

»Mojżeszowe obrzędy« (1): Páweł S. [...] gánił ty ktorzy Moyzeſzowych obrzędow ieſzcże byli nieprzeſtáli. KuczbKat 295.

»obrzędy mszej św.« (3): Wykład Ceremoniy ábo obrzędow Mſzey świętey/ to ieſt śpiewania y vbiorow iey. LatHar 78, Aaa7v [2 r.].

»obrzędy pobożne« (1): BiałKat 136 cf »obrzędy postanawiać«.

»obrzędy poświącania« (1): Ieſt tedy vrząd Kápłáńſki/ Pánu Bogu cżynić Ofiáry/ y Kośćielne Swiątośći ſzáfowáć iáko śie to z obrzędow poświącánia może pokázać. KuczbKat 245.

»obrzędy święte« = caeremoniae Vulg [szyk 1:1] (2): Leop Esth 8/17; á ſtáráli ſię/ áby cżáſu ſpráwowánia świętych obrzędow [inter sacra]/ chwały Bogá nieśmiertelnego/ y wielkich ludźi sławne dźielnośći/ wyśpiewywano ModrzBaz 132.

»obrzędy zakonne, zakonu starego« (5:1): Yeſli myany [!] być dźyerżany od krzeſciyánow z pogáńſtwá náwroconych obrzędy zakonu ſtárego/ vſtáwili Apoſtołowye/ yáko ſye w tey myerze oni záchowáć myeli. KromRozm II g2, kv, k3, l3, v2; OrzQuin Aa3v.

»zwirzchowne, (po)zwierzchne obrzędy« [szyk 5:2] (4:3): Wyele [...] obrzędow zwirzchownych Dionyſius Areopágitá ſwyętego Páwłá vczeń opiſuye KromRozm II h4, h3, lv; KromRozm III F3v; BiałKat 36; WujJudConf 140; Bo nam ták wiárę chćieli przodkowie zálecáć: nietylko słowy náucżáiących/ ceremoniami y obrzędami zwierzchnemi [ritibus externis]/ ále też głoſow nachylániem ModrzBaz 132.

»obrzędy żydowskie« (1): wtorych [dziesięciu]/ iáko do ceremoniy y obrzędow Zydowſkich należących/ nie przypuſzcżamy. LatHar 129.

Szeregi: »ceremonije i (a(l)bo, a) obrzędy« = caeremoniae et ritus Modrz [szyk 12:6] (18): Nye mowi tu Swyęty Páweł/ [...] Nic ná tym yeſli kto w pyątek álbo w nyedźyelę poſći/ álbo poſćye iż myęſo álbo ryby ye/ álbo iż inych ceremoniy á obrzędow koſćyelnych nye dźyerży. KromRozm I Ov, K2; Mącz 30c, 120c; RejPos 94v; KuczbKat 295; Przetoż tey iednośći nie tárgáią miedzy Krześćiány rozne obrzędy y Ceremonie/ w kościele wedle mieścá y cżáſu zwycżáyne WujJudConf 140v, 140, 162v, 206, 206v; ModrzBaz 132; StryjKron 145; NiemObr 10; LatHar 57, 78, 129; WujNT 471. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»obrzędy i modlitwy« (2): WujJud 185; Y ták świętą onę ofiárę odpráwili: żádnych obrzędow y modlitew nie opuſzcżáiąc/ ktore ktemu ſłużą. SkarŻyw 47. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obyczaje i obrzędy« [szyk 2:1] (3): Ale iáko Chrześćijány vcżyć trzebá/ iż Pan y Zbáwiciel náſz Spowiedź vſtáwił/ ták też vpominác ie muśi/ iż niektore obycżáie y poważne obrzędy/ moc Kośćielna do niey przydáłá. KuczbKat 210, 145; SkarJedn 295. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obrzędy i ofiary« [szyk 1:1] (2): [napisano Pismo św.] Abyſmy tym mocnyey y ſtaley wyerzyli/ iż pan Iezus Kryſtus yeſt Syn Bogá [...] ofyárámi y obrzędy rozmáitemi známyenowány KromRozm II k, e4. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»świątości a (i) obrzędy« (2): A to wſſyſtko yeſt wyárá/ á wyznawánye bogá ták we wnętrzne/ yáko zwirzchowne/ ktore ſwyątoſci á obrzędy koſcyelne w ſobye zámyka KromRozm III E8v; GroicPorz hv. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ustawy i obrzędy« (2): KromRozm I D4v; [kościół żydowski] odmyenić ſye myał á vſtáwy y obrzędy yego/ według zwirzchowney ſpráwy vſtáć myáły KromRozm III D6v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»obrzędy a (i) zabobony« [szyk 1:1] (2): á oſobliwe yákye obrzędy y zabobony ſwoye myáły [towarzystwa albo cechy poganów] KromRozm III A6; WujJudConf 206.

Wyrażenie przyimkowe: »według obrzędow« (2):
~ Wyrażenia: »według obrzędow pogańskich« (1): Prowádzili potym do Wilná ćiáło iego [Giedymina] Synowie y wſzytko Rycerſtwo/ á tám obyczáiem Xiążęcym według obchodow y obrzędow pogáńſkich/ [...] grob mu nágotowáli StryjKron 411.

»według rzymskich obrzędow« (1): poſłał tedy do nich Mikołay Papież Legaty ſwoie/ [...] ktorzy Bułgarow y inſzych Sławakow w Traciey y w Miſſiey pochrzćili/ y náuczyli wiáry Chrześćiáńſkiey/ według Rzymſkich obrzędow StryjKron 100.

Szereg: »według obchodow i obrzędow« (1): StryjKron 411 cf »według obrzędow pogańskich«. ~
2. Sposób postępowania, porządek; ordo Vulg (23): WujJud 149v; [mówi Kajfasz] Ieſlićby Kryſtus zmartwychwſtał/ Dopieroćby ſwoy błąd rozśiał. Iużby ſie oſławił wſzędy Y zniſzcżył náſze obrzędy. MWilkHist D2.

obrząd ku komu (1): śiódmé przykazánié w liczbie/ á ná wtóréy tablicy/ która obrząd opiſuie ku bliźniemu BiałKat 61.

W połączeniu szeregowym (1): Ztąd ſye okázuye w ktory ſpoſob Bog ſtáry zakon dał/ [...] á wedle nyego ſpráwowáć ſye mamy/ ták w obyczáyách zwirzchownych/ yáko też w ſpráwách y obrzędźyech duchownych. KromRozm II n2v.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. według) obrzędu« (10):
~ Wyrażenia: »wedle (a. według) obrzędu Melchizedech(owego)« (9): Przyſiągł pan bog á nie będzie tego żałował iż thys ieſth kapłanem na wieki według obrządu Melchiſedech [secundum ordinem Melchisedech]. WróbŻołt 109/4; WujJud 150 [2 r.], 179v, 237v, 245v; LatHar 75; Sam Pan Chriſtus (Auguſtyn S. mowi) z ćiáłá y krwie ſwoiey vſtáwił ofiárę według obrzędu Melchiſedechowego. WujNT 287, 765.

»według obrzędu Aaronowego« (1): Pan trzy rzecży opowiáda: Naprzod/ że miáły vſtáć ofiáry żydowſkie/ y ſtáre ono kápłáńſtwo/ według obrzędu Aaronowego WujJud 237v. ~

»z obrzędu« (1):

~ Wyrażenie: »z obrzędu Aaronowego« (1): krwáwe ofiáry ofiárowáli kápłani z obrzędu Aaronowego. WujJud 150. ~

a. Postanowienie, porządek pochodzący od Boga (o Dekalogu) (8):

W połączeniach szeregowych (3): Te ſą przykazánia y te Obrzędy ſwięte/ y práwá Sądowe [praecapta et caeremoniae atąue iudicia]/ kthore przykazał Pan Bog wáſz Leop Deut 6/1; Odwroććie sie od wáſſych drog bárzo złych/ á strzeſzćie Przykazánia y Cerymoniy á obrzędow świętych moich [praecepta mea et caeremonias]/ według wſſego zakonu Leop 4.Reg 17/13, Deut 30/16.

W charakterystycznych połączeniach: obrzędy chwalebne, świę(4).

Zwroty: »obrzędy chować« (1): Abráhám powolnym był głoſu memu/ á pilnował przykazánia y poruczeńſtwá mego/ Obrzędy chwálebne: y práwá moie chował [caeremonias legesque servaverit]. Leop Gen 26/5.

»strzec obrzędow« = custodire caremoniae Vulg (5): Obácz tho dziś/ [...] żebyś miłował Páná Bogá twego/ á chodził drogámi iego/ y ſtrzegł roſkazánia obrzędow ſwięthych/ y Sądowych ſpraw iego [custodias mandata illius ac caeremonias atque iudicia] Leop Deut 30/16, Deut 17/19, 30/10, 4.Reg 17/13; OrzQuin T3.

Szeregi: »nauki i obrzędy« (1): ábyſmy nie mniey pewni byli o tych náukách y obrzędách/ ktore potym kośćioł od Duchá S. náuczony podał: iáko y o tych/ ktore ſam Pan Chriſtus podał. WujNT 372.

»obrzędy i prawa« (1): Leop Gen 26/5 cf »obrzędy chować«.

»przykazanie i obrzędy« (1): wypiſſe ſobie w kxięgi/ to wtore opiſánie Práwá Bożego/ [...] ábyſie náuczył bać Páná Bogá ſwoiego/ y ſtrzec przykazánia y Obrzędow iego [verba caeremonias eius] Leop Deut 17/19. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rozkazanie i obrzędy« (1): Abowiem náwróćić ſie záś ktobie Pan/ [...] ieſli będzieſz słuchał głoſu Páná Bogá twego/ á ſtrzegł roſkazánia y obrzędow ſwiętych iego [custodieris praecepta eius et caeremonias] Leop Deut 30/10. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»słowa i obrząd« (1): áby Król miał przy ſobie té Kśięgi/ y czytał ié záwſze/ áby ſye vczył bać Páná BOGA ſwoiégo/ y ſtrzédz ſłów/ y obrzędu iego w Zakonie nápiſánégo. OrzQuin T3.

3. Spełnianie należnych obowiązków (1):
Szereg: »posługa i obrząd« (1): A pod ręką iego bily Eden y Beniámin [...] áby wiernie dzielili bráćiey ſwoiey działy/ [...] ná káżdy dzień ku poſludze y obrzędom [in ministerio atque observationibus] ich według rozdziáłow ſwych Leop 2.Par 31/16.

Synonimy : 1. ceremonija, obchod; 2. metod, modus, porządek, postępek, sposob.

Cf OBRZĄDEK

AS