[zaloguj się]
[pdf]

ROZGRZESZENIE (118) sb n

-enie (112), -ęnie (6).

o jasne; -grzé- (12), -grze- (3); -grze- OpecŻyw, Mącz; -grzé- : -grze- BiałKat (5:1); -sze- (9), -szé- (5); -sze- OpecŻyw, BiałKat (6), SiebRozmyśl; -sze- : -szé- SarnStat (1:5); -é (5), -e (1); -é : -e BiałKat (1:1).

Fleksja
sg
N rozgrzészenié
G rozgrzészeniå
D rozgrzészeniu
A rozgrzészenié
I rozgrzészeni(e)m, rozgrzészenim
L rozgrzészeniu

sg N rozgrzészenié (17); -é (2), -(e) (15). ◊ G rozgrzészeniå (34); -å (30), -(a) (4). ◊ D rozgrzészeniu (5). ◊ A rozgrzészenié (48); -é (3), -e (1), -(e) (44). ◊ I rozgrzészeni(e)m (2) RejKup, WysKaz, rozgrzészenim (2) SkarŻyw, StryjKron. ◊ L rozgrzészeniu (10).

Sł stp: rozgrzeszenie, rozdrzeszenie, Cn brak, Linde XVII w. s.v. rozgrzeszyć; poza tym w objaśnieniach s.v. rozgrzeszalny, rozgrzeszny.

1. Darowanie, przebaczenie winy; absolutio Mącz, JanStat (105): Absolutio, Dokonánie/ też wolno vczinienie. Et ad crimen relatum dicitur, Rozgrzeſzenie. Mącz 401a.
[Zwrot: »wziąć rozgrzeszenie [od czego]«: Nákoniec áby wźięli rozgrzeſzenie od ſchiſmy Pátryárchow Cárogrodzkich SkarSynod C2v.]
Przen (1):
Zwrot: »rozgrzeszenie brać« (1): Nie plugawćie źiemie mieſzkánia ſwego/ ktora ſię niewinną krwią máże. y nie może inákſzego rozgrzeſzenia ábo oczyśćienia bráć/ iedno przez kreẃ tego ktory kreẃ drugiego roźlał. SkarKazSej 704a.
Szereg: »rozgrzeszenie abo oczyścienie« (1): SkarKazSej 704a cf Zwrot.
a. Odpuszczenie, darowanie grzechów (w religii chrześcijańskiej) (103): ale niz bywa rozgrzeſzęnie/ pyrwey bywa ſpowiec SeklKat V4; Rozgrzeſzenie nić ynego nie ieſt/ iedno vpewnienie odpuſczenia grzechow zmiłoſierdza Bożego SeklKat Xv, C3, c4, d2, V v, V4 [3 r.] (12); Kiedy kxiądz machnie nad glową To iuż rozſgrzeſeniem zową. RejKup k7, i4, n2, aa2; Ale iáka ſpowiedz tákie teſz rozgrzeſzenie bywa KrowObr 159 [idem KrowObr 159v, RejZwierc], 26, 159v [3 r.]; RejFig Bb; BielKron 375; RejAp Ee4v; KuczbKat 375v, 376 [2 r.]; RejZwierc 27v; Poniewaſz ták rzekł [Chrystus] do Kápłanow: Ze ktorych grzechy rozwiążećie y odpuśćićie (niektorym [lege: nie ktorym] rozgrzeſzenie opowiećie) będą im rozwiązáne y odpuſzcżone. WujJud 224, 81v, 86, 87v marg, 89v, 245v, Ll4v; WujJudConf 224; KarnNap C4v; Acż Pan przez Proroká mowi: iſz złość niezbożnego niezáwádzi mu: ktorego ſię dniá náwroći od złośći ſwey: wſzákże od kápłaná ſzukáć ma rozgrzeſzenia. SkarŻyw 337, 166, 413; LatHar 131; WujNT 77, 796.

rozgrzeszenie od czego (1): Co gdy vcżynił [tj. poświęcił wodę]: polał chorą/ y wnet zlecżoná byłá. Y wſtawſzy rozgrzeſzenia od kácerſtwá záraz z mężem prośiłá. SkarŻyw 86.

rozgrzeszenie czym [= za pomocą czego] (1): Trzecią ſpowiedz mogę cżynić/ przed mądrym ſługą koſcielnym/ nie dla wylicżenia moich grzechow/ [...] ale dla rozgrzeſzenia ſłowem bożym wedłvg moczy iemv danei y dla navki. SeklWyzn c4.

rozgrzeszenie czyje [= kto udziela] [w tym: ai (poss) (12), G sb (2), pron poss (1)] (15): Bo thego nykth dacz niemoze Głupy ſybałcze [tj. oszuście] nie Bożie. Czo ma ſprawicz nam ſbawienie Anie thwoye roſgrzeſenie. RejKup m7; KrowObr 159v [2 r.] Vu; SkarŻyw 166; Omyli ſię ná tym káżdy kto ſię tego waży [co czyni ksiądz kanonik] y tego ſobie w nádźieię rozgrzeſzenia Papieżowego pozwala/ y ſobie ſię ſam w tym podoba. CzechEp 29; WujNT 430. Cf »rozgrzeszenie kapłańskie«.

W połączeniach szeregowych (2): KromRozm III B7v; á Pokutá ma pozwirzchnie znáki/ Rozgrzeſzenia/ Spowiedźi/ ſkruchy y Doſyćvcżynienia WujJud 160.

W charakterystycznych połączeniach: rozgrzeszenie dobre, jawne, pewne (3), potajemne, zwirzchnie; rozgrzeszenia świątość, znak; rozgrzeszenia potrzebować, szukać (3); rozgrzeszenie mieć (3), obiecować, opowiedać (opowiadać) (3); po rozgrzeszenie iść, pość, przyść.

Zwroty: »rozgrzeszenie da(wa)ć; rozgrzeszenie (było) dane« [szyk zmienny] (7;2): Wſakos ſie iuż wiſpowiadał Iam czy też roſgrzeſenie dał. RejKup m5v, c2v; Bo rozgrzeſzenie od kápłaná dáne/ známieniem ieſt pozwirzchnym odpuſzcżenia grzechow WujJud 160v, 83, 224; Tám mu dał [św. Wilhelmowi patriarcha] rozgrzeſzenie Papieſkie SkarŻyw 166, 574; Ia Luther przed wámi wielebnymi y świętymi Oycy ſpowiedź cżynię: dayćie mi rozgrzeſzenie dobre ReszPrz 46; Dáne mu [łotrowi na krzyżu] było bowiém prędko rozgrzéſzenié. SiebRozmyśl I.

»rozgrzeszenie otrzyma(wa)ć, odnosić; dostać rozgrzeszenia; otrzymanie rozgrzeszenia« [szyk zmienny] (3:1;2;1): ále też z rozgrzéſzenia/ które ná ten czás otrzymawamy pewné/ iego [kapłana] prośbą y modlitwą v Páná Bogá bywamy przyiemni y záléceni. BiałKat 378v, 376; Ten [prostaczek] doſtawſzy rozgrzeſzenia/ do domu ſie z rádośćią wroćił WujJud 89v; KarnNap C3v; WujNT 430; A przeto teraz kiedy ſie grzeſzny grzechow ſwych ſpowieda/ y rozgrzeſzenie odnośi od kápłaná/ y zgołá bierze vſpráwiedliwienie. WysKaz [23], 22.

»prosić o rozgrzeszenie, rozgrzeszenia« [szyk zmienny] (2:2): przyſzedwſzy á padwſzy do nog iego [papieża] [...] z płácżem wielkim rozgrzeſzenia prośił. SkarŻyw 166, 86; WerGośc 220; Grzechy wylicżywſzy/ ták ná końcu mow: [...] dáię ſię winnym/ y ſpowiádam ſię: proſząc PANA BOgá o miłośierdźie y odpuſzcżenie/ á ćiebie kápłanie o pokutę y rozgrzeſzenie. LatHar 137.

»rozgrzeszenie wziąć, brać« [w tym: z czego (1)] [szyk zmienny] (7:3): Takowe też grzechy ſtawaią ſię powſzednie gdi nanie nie prziſwalamy albo też przeſtawſzi ich wezmiemy rozgrzeſzenie bo ych pan Bog nam niepoczita. SeklKat Q4v, Q4v, V3v, X2v; RejKup l7; vwaſzćie to pilnie v ſiebie iż tám żadnego rozgrzeſzenia odnich [od kapłanów] niebierzećie KrowObr 159v; BielKron 360v; á gdy iuż cżłowiek pokutuie/ y ſpowiádá ſie grzechow ſwoich/ tám dopiro rozgrzeſzenie bierze. WujJud 86v; ktorych [grzechów] śię [...] ſpowiádał y ſnich z wzywánim imienia Bożego y zbłogoſłáwieńſtwem iego rozgrzeſzenie wźiął. BiałKaz M4; SkarŻyw 358.

Wyrażenia: »rozgrzeszenie z grzechow« (1): ieſli kto ząda rozgrzeſſenia ſtich grzechow ktore ſą ludziam iawne tedy go kaplan niema rozgrżeſzic krom iawney pokuti SeklKat X2v.

»rozgrzeszenie kapłańskie« [szyk 7:1] (8): KromRozm III B7v; Bez rozgrzeſzenia Kápłáńſkiego żaden o odpuſzcżeniu grzechow pewien być nie może WujJud 81v [idem (2)], Mm3, Nn2v; KarnNap D; WujNT 387; Przed rozgrzeſzeniem kápłáńſkim/ álbo przed vſpráwiedliwieniem/ [...] ieſliby ták [grzeszny] vmárł/ ná wieki Bogá nie ogląda WysKaz 23, 23.

»moc rozgrzeszenia, na rozgrzeszenie, ku rozgrzeszeniu, do rozgrzeszenia potrzebna« (2:2:1:1): vcży Zebránie Tridenſkie/ iż to w Kośćiele Bożym záwſze záchowano/ żeby śie káżdemu Kápłanowi godźiło/ nietylko ze wſzyſtkich grzechow/ cżyieybykolwiek mocy ku rozgrzeſzeniu ony należáły/ ále też y od klątwy rozgrzeſzáć. KuczbKat 215; SkarJedn 339; w dźień zmartwychwſtánia ſwego/ on nałáſkáwſzy náſz Sámárytan Iezus Chryſtus/ tym ćię ſámym Chrześćijáninie/ ná ſpowiedź obowiązał/ iż Apoſtołom obiecáną przed tym moc rozgrzeſzenia/ iáwnie podał. LatHar 109; ktory [kapłan] przyſtoyney mocy/ do rozgrzeſzenia potrzebney (tę po Láćinie/ [...] názywaią mocą Iuriſdictionis, to ieſt zwierzchnośći) nie miał LatHar 131, 131; WujNT 796.

Szeregi: »łaska a rozgrzeszenie« (1): drudzy łáńcuchy ná ſzyiach przynośli vpadáiąc pod nogi tey beſtiey [tj. papieża]/ ktora nogámi głowy ich deptáłá/ yáko ſie Friderikowi Bárbároſie sſtáło/ á łáſki á rozgrzeſzenia ſzukáiąc. RejAp 114.

»rozgrzeszenie i grzechow odpuszczenie« (1): Grzeſzny [...] co cżynić ma? pewnie że to/ aby vpadł v nog kápłáńſkich/ á vcżyniwſzy doſtátecżną ſpowiedź otrzyma od niego rozgrzeſzenie y grzechow ſwych odpuſzcżenie WysKaz 22.

»pokuta i (a) rozgrzeszenie« (4): [Nowatiani twierdzili] iż nye máyą być ku pokućye y rozgrzeſſenyu przypuſſczeni ći/ ktorzy ſye w mękach páná Kryſtuſá záprzeli. KromRozm I O3; Ktorą moc ma naprzod ſam Pan Bog [...] potym y Pan Chriſtus iáko cżłowiek/ á ten ią dał kápłanom/ przeto: áby zaſługą śmierći iego przez pokutę y rozgrzeſzenie/ iáko Száfárze Sákrámentow iego/ grzechy odpuſzcżáli. WujJud 86v; WerGośc 220; LatHar 137.

»rozgrzeszenie i rozwiązanie« (1): Zátymże idzie/ iſz wſzyſcy ich Biſkupi y Popowie/ [...] mocy ná rozgrzeſzenie/ y rozwiązánie nie máią. SkarJedn 339.

»skrucha i rozgrzeszenie« (1): a zaſię gdy má [człowiek] ſkruchę ij rozgrzeſſenijé/ cżęſto przeſtáwaią niewcżaſnoſci przerzecżoné/ ij cieleſné vzdrowienije. OpecŻyw 43v.

»spowiedź i rozgrzeszenie« (3): RejZwierc 27v; WujJudConf 89; Ná tych tedy ſłowiech funduie ſię potrzebá ſpowiedzi y rozgrzeſzenia kápłáńſkiego. WujNT 387.

»rozgrzeszenie i (albo) usprawiedliwienie« (2): Po rozgrzeſzeniu Kápłáńſkim/ y po vſpráwiedliwieniu/ ten to vſpráwiedliwiony/ pozbywſzy obowiązku winy/ ieſt przywrocony do łáſki Bożey WysKaz 23, 23.

2. Uwolnienie od czegoś, oswobodzenie; absolutio, dispensatio JanStat (13): [Henryk wypędził biskupa] dla cżego był záklęth od Swinki Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiego/ ále z Rzymá rozgrzeſzenie miał bez doſyć vcżynienia. BielKron 366, 420v; chcemy/ áby ten ná którégo prośbę ſą záklęći [świadkowie] [...] z doſyć vczynieniém był ſzukan y proſzón/ áby tym świádkóm záklętym tylko ku vczyniéniu świádectwá/ y ku podpomożeniu prawdy/ áby nie byłá zátłumioná/ rozgrzéſzénié dał. SarnStat 578.

rozgrzeszenie od czego (3): ZapWar 1550 nr 2665; ktorego [Władysława Jagiełowica] tákże Papież namowámi łágodnymi y rozgrzeſzenim od przyſięgi do nieſczęſliwey woyny przywiodł. StryjKron 722; SarnStat 1103.

rozgrzeszenie na co (1): Stroná ápellowáłá do Papieżá/ ále Komiſarze ná to nie dbáli/ zá nie vcżynienie doſyć/ dáli klątwy wielkie na Krzyzaki/ ná kthore y w Rzymie rozgrzeſzenia mieć nie mogli. BielKron 371 [podobnie] [BielKron 1551 212v].

Zwroty: »prosić (a. upraszać) rozgrzeszenia; prosić o rozgrzeszenie; uprosić rozgrzeszenie« = impetrare a. postulare absolutionem JanStat (2;1;1): Nie mogł inácżey Frederyk ſyná z więzyenia wybáwić/ ále iechał do Wenecyey Papieża przepraſzáć á prośić o rozgrzeſzenie (bo go Papież klął.) BielKron 181v; StryjKron 637; SarnStat 578, 1099.

»użyczyć rozgrzeszenia« (1): A ieſliby ten/ który ie [świadków] záklął tym ſpoſobem proſzony ku vczyniéniu świádectwá niechćiałby vżyczyć rozgrzéſzénia [beneficium denegaret absolutionis JanStat 625]/ tákowi którzy proſzą odpuſczenia y rozgrzéſzénia/ ile z ſtrony Bożéy/ niech rozumieią/ iż ie otrzymáli SarnStat 578.

Wyrażenia: »rozgrzeszenie z klątwy« (1): Támże vprośił rozgrzeſzenie z klątwy Pruſſakom/ ktorą byli do poddańſtwá Krzyżakom przyciągáni. StryjKron 637.

»rozgrzeszenie zupełne« (1): [księża z kapituły] na ten czas przi koscziele bendą povinny pana Viernossa v Act Consistorskich qwitovacz y vypusczicz dobrovolnie spostempku prawa y sprzezyskoff ktore byly przevyedly na nym w Duchownym prawie okolo gwalthow nyiakich na thym ze Imieniv spythalnym vczynionych tham ze y rozgrzessenye zvpelne oth Interdictu ⟨w⟩ ktorym byl dla thego zaklęth dacz. ZapWar 1550 nr 2665.

Szeregi:»odpuszczenie i rozgrzeszenie« = venia et absolutio JanStat (1): SarnStat 578 cf »użyczyć rozgrzeszenia«.

»rozgrzeszenie i swoboda« (1): y niémáią [rajce miast naszych i bracia zakonu rycerskiego w Prusiech] iemu [pokojowi] ſie przećiwić zá żadną przyczyną/ áni żądáć rozgrzéſzénia y ſwobody od przyśięgi [nec dispensationem vel relaxationem iuramenti JanStat 883] SarnStat 1103.

»rozgrzeszenie i wypuszczenie« (1): áni będźiemy vpráſzáć rozgrzéſzénia y wypuſczenia z przyśięgi [absolutionem et relaxationem iuramenti JanStat 879] SarnStat 1099.

a. Zwolnienie ze ślubów [w tym: czyje (= kto daje) (3)] (4):

rozgrzeszenie od czego (1):A gdy iey [św. Małgorzacie] Papieſkim rozgrzeſzenim od ſlubow wiecżney cżyſtośći grożono/ rzekłá: rychleybych ſobie nos y vſtá vrznęłá y ocży wyłupiłá/ niſzlibych ná ktore małżeńſtwo zezwolić miáłá. SkarŻyw 161.

Szeregi: »odpusty to jest rozgrzeszenie« (1): A gdy Stárſza chćiáłá znią dla iey ſłábego zdrowia odpuſtow/ to ieſt/ rozgrzeſzenia vżywáć: ták długo płákáłá/ aſz v niey wolność do poſtow vprośiłá SkarŻyw 160.

»rozrządzenie i rozgrzeszenie« (1): ácz do tego czáſu w głowie y w członkách ſwych był w Zakonnym ſtanie ten przerzeczony Kiełbáſá/ przedśię niech go [zwierzchność nad kościołem chełmińskim] ma do żywotá ſwégo in comendam przez rozrządzenié y rozgrzéſzenié Apoſtolſkié [per dispositionem et ordinationem ... Apostolicam JanStat 876] SarnStat 1097.

Cf ROZGRZESZYĆ

MN