[zaloguj się]
[pdf]

OGOLIĆ (79) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf ogolić
praet
sg pl
2 m -eś ogolił m pers
3 m ogolił m pers ogolili
f ogoliła m an
plusq
sg pl
3 m beł ogol(e)ł m pers byli ogolili
imperativus
sg
2 ogól
conditionalis
sg pl
2 m m pers byście ogolili
3 m by ogolił m pers by ogolili

inf ogolić (16). ◊ fut 3 sg ogoli (13). ◊ 3 pl ogolą (2). ◊ praet 2 sg m -eś ogolił (1). ◊ 3 sg m ogolił (7). f ogoliła (1). ◊ 3 pl m pers ogolili (3). ◊ plusq 3 sg m beł ogol(e)ł (1). ◊ 3 pl m pers byli ogolili (1). ◊ imp 2 sg ogól (5); ogól (2), og(o)l (3). ◊ con 3 sg m by ogolił (3). ◊ 2 pl m pers byście ogolili (1). ◊ 3 pl m pers by ogolili (1). ◊ part praet act ogoliwszy (24).

Sł stp notuje, Cn s.v. ogołocić, Linde XVI i XVIII w.

1. Usunąć włosy lub sierść brzytwą lub przystrzyc do samej skóry; radere HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt; tondere Mącz, Vulg; abradere, deponere, ponere Mącz (72): Per pectimen tondere, Przes grzebień ogolić. Mącz 458a; BielKron 116v; Ktemu też weźmi fig á warz ie w wodźie/ [...] á gdy vwráią [!]/ ſtłucz ie z gorczycą/ á przyłoż choremu ná tył ogoliwſzy ćiepło. SienLek 55v, 145v.

ogolić kogo (3): SienLek 53; ogoliwſzy corkę ſwoię/ y w męſkie ſzáty oblekwſzy ią/ názwał ią Márynus. SkarŻyw 183. Cf »brzytwą ogolić«.

ogolić co [w tym: miejsce (30), włosy (24), miejsce i włosy (6)] (60): á ogoliwſzy mieyſtce gdźie włoſy czarne máią być/ tedy pomázuy SienLek 46v, 47, 171v. Cf ogolić komu, czemu co; Zwroty.

ogolić komu, czemu (żywotne) co (22): A ieſli to niepomoże/ tedy ogolić mu wfzytek tył v głowy SienLek 54v. Cf Zwroty.

Przysłowie: Strzeſzże ſie tedy pilno nędzniku nieboże. [...] Bo wierz mi iż s tych káżda [Pycha z Nieczystotą] bez brzytwy ogoli RejWiz 31v.
Zwroty: »ogolić brodę (a. poł(owicę) brody)« [w tym: komu (5)] = radere barbam HistAl, Vulg, PolAnt; barbam abradere a. ponere Mącz; radere dimidium barbae PolAnt [szyk zmienny] (15): HistAl A2; Naprzod niſſli co inſzego tzynić potzynaćie/ tedy ſie napierwey o brodzie pytaćie/ iákobyśćie brodę onemu ogolili/ ktory chce być ſlugą Papieſkim. KrowObr 119v, 120; Leop Lev 14/9; LAkon iedęn zacny cżłek/ długą brodę nośił/ Drugi by ią ogolił/ pilnie zá to prośił RejZwierz 28; TY też ieſzcze ſynu cżłowiecży weźmi noż oſtry/ weźmi brzytwę bárwierſką/ á wźiąwſzy ogol ſobie głowę y brodę [transire fac super caput tuum et super barbam tuam] BibRadz Ez 5/1, Ier 41/5; Przeto Ammon poſłom Dawidowym chcąc im lekkość wyrządzić/ ogolił poł brody káżdemu BielKron 70v, 122v; Mącz 309c, 345b; HistRzym 26; BudBib Lev 14/9, 2.Reg 10/4; SkarKazSej 706a.

»brzytwą [kogo (1), co (2)] ogolić« = tondere ad cutem Mącz [szyk zmienny] (3): Niektorym theż ktorzy ná męki máią być dani/ pierwey wſzytki włoſy brzytwą ogolą GroicPorz ii2; Mącz 458a; SienLek 145v.

»ogolić głowę (a. głowkę, a. puł głowy), łeb« [w tym: komu (14)] = caput radere HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt; tondere caput Mącz, Vulg [szyk zmienny] (32:1): ſok ſtego korzenia [...] ſzalonemu rozum daie/ gdy głowę ogoliwſzy kielko razow namażeſz FalZioł I 109c, I 141d, V 75v, 91v; Bo drugý lép ogolił Mniemá jż Boga zniewolił RejKup r6v; HistAl A2; KrowObr 141; ſiodmego dniá ogoli głowę [radet capillos capitis] ſwoię/ y brodę/ y brwi y po wſſyſtkim ćiele włoſy Leop Lev 14/9, Num 6/9; BibRadz Ez 5/1; poſłáłá po Filiſtyny/ ktorzy przyſzli á głowę mu ogolili BielKron 52, 116v [2 r.], 122v; Mącz 345b, 458a; SienLek 52v, 53v, 54, 55, 61, 66; BielSat C4; [listy tajemne] iedni pod ſiodłá kryią/ [...] drudzy ogoliwſzy głowę poſłowi ná ſkorze wythłocży y da trochę zárość BielSpr 49; BudBib Lev 14/9; SkarŻyw 46; BielRozm 22; WujNT Act 18/18, s. 474 [3 r.], Act 21/24; SkarKazSej 706a.

»ogolić [czemu] sierć« (1): ogól mu [koniowi] śierć namniéy [lege: na niej (tj. na martwej kostce)] co nalepiéy SienLek 183.

»wąs ogolić« (1): iż chłop wąſa nieogolił SeklWyzn e3.

»ogolić włosy« [w tym: komu (2); z czego (2)] = radere pilos Vulg; deponere crines Mącz; radere pilum PolAnt [szyk zmienny] (14): FalZioł I 125a; GroicPorz ii2; Leop Lev 14/8, 9; Ieſtem Názáreńſki/ ktoby mi włoſy ná głowie ogolił/ tenby mię tey mocy zbáwił. BielKron 52, 37 [2 r.], 261; Mącz 310c; SienLek 178v; A ocżyśćiony wymyie ſzáty ſwoie/ y ogoli wſzytkie włoſy ſwoie BudBib Lev 14/8, Lev 14/9 [2 r.]; SkarŻyw 21.

Przen [kogo, co] (4): Bo iáko śirp ogoli á okaże nágość ziemie/ á żnie poſpołu y kąkol y pſzenicę/ tákże też ten ſtráſzny śirp gdy vpádnie ná ziemię ogoli á odkrije pewnie wſzytkę nágość iey RejAp 126; Záwżdy ſwą wolą/ Szpetnie ogolą. RejZwierc 238v; Innocencius Papieſz [...] ná Ceſarzá Arkádyuſa y żonę iego/ nápiſał liſt klątwy ſwey ſrogiey [...]. Y ma ſię/ ták od ſłowá do ſłowa. Głos krwie brátá mego [...] Ianá woła do Bogá przećiw tobie Ceſarzu [...]. Właſnie ćię tá Dálilá żoná twoiá ogoliłá/ grzechow do ſwoich grzechow przycżyniáiąc. SkarJedn 131.
2. Przyciąć, powycinać (o gałęziach) [co] (1):
Szereg: »ogolić albo obciąć« (1): Attondere oleas, Oliwne drzewa ogolić/ álbo obćiąć. Mącz 458b.
3. Odebrać, zabrać, pozbawić czegoś; attondere Mącz; dispoliare, exhaurire, expoliare, orbare, spoliare, viduare Cn (5):

ogolić kogo z czego (1): Co bel ſpochlebci ſwemi drugie powarcholel/ A nierząd wnie wrzuciwſzi/ zbatzenia ogolel. PaprUp A3.

ogolić co z czego [= skąd] (1): Abo gdy [ksiądz] wobiad przybieży A kukla [= bułka] ná ſtole leży To ią wnet z ſtołu ogoli RejRozpr A3.

a. O majątku, pieniądzach [kogo] (3):

ogolić z czego (1): [StryjKron 356 (Linde) cf Szereg.] Cf »ogolić z pieniędzy«.

ogolić na czym (1): Tak barzo ie [panów] na imieniv/ y namaiętnoſciach ogolili/ że też Czeſarze/ Krolewie/ Xiążęta [...] mvſzą ſpoddanych ſwoich/ nieſnoſne czła [...] wyciągać SeklWyzn Gv.

Zwroty: »w karty ogolić« = ograć (1): Y zda mi ſye/ niewſkurał ná téy krotochwili/ Bom ták baczył/ że Rożná w kárty ogolili. PudłFr 13.

»ogolić z pieniędzy« (1): Attondere aliquem auro, Ogolić kogo z pieniędzi. Mącz 458b.

[Szereg: »wyzuć i ogolić«: wnet [Witold] Dowmantá ze wſzyſtkich dzierżaw Ruſkich y Zawiliyſkich wyzuł y ogolił StryjKron 356 (Linde).]
4. Otrzeć się o coś (1):
Zwrot: »brzeg ogolić« = przepływać blisko brzegu (1): Stringere [...] Quandoque pro radere, ut stringere ripas, Brzég ogolić/ odrzeć. Mącz 421a.

Synonimy: 2. obciąć; 3. ogołocić.

Formacje współrdzenne cf GOLIĆ.

Cf OGOLENIE, OGOLONY

ZCh, (MP)