[zaloguj się]
[pdf]

OKRUCIEŃSTWO (419) sb n

-eń- (415), -ęń- (4).

Oba o jasne; -e- (43), -é- (2); -e- : -é- KochPs (4:1), SiebRozmyśl (4:1).

Fleksja
sg pl
N okrucieństwo okrucieństwa
G okrucieństwa okrucieństw
D okrucieństwu okrucieństwåm
A okrucieństwo okrucieństwa
I okrucieństwem okrucieństwy
L okrucieństwie

sg N okrucieństwo (65). ◊ G okrucieństwa (124). ◊ D okrucieństwu (10). ◊ A okrucieństwo (119). ◊ I okrucieństwem (37); -em (1), -(e)m (36). ◊ L okrucieństwie (22). ◊ pl N okrucieństwa (6). ◊ G okrucieństw (1). ◊ D okrucieństwåm (1). ◊ A okrucieństwa (31). ◊ I okrucieństwy (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Skłonność do zadawania cierpień i związane z tym postępowanie; crudelitas Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; tyrannis PolAnt, Modrz; immanitas Modrz, Cn; diritas Calep, Cn; supplicium Miech; contumelia Vulg; acerbitas, ferocitas, severitas, trucitas, truculentia Mącz; atrocitas, feritas Cn (281): OpecŻyw 146; RejPs 145; SeklWyzn Gv; Ani ludziom áni zwierzętom pánuiemy/ mamy to ſobie ná okrucieńſtwo prziniewolić ku ſlużbie cżłowieká HistAl 17; ſzukáiąc rozmáitych przycżyn ku okrucieńſtwu/ iákoby mogli wygłádzić á wyniſzcżyć ſwemi ſrogoſciámi wierne Páńſkie. LubPs A4; Leop Iob 19 arg; BibRadz I 3b marg, II 39c marg; Ptolomeus Fiſko/ [...] ſioſtrę ſwoię poiąwſzy zá żonę/ s ktorą gdy dzyecię miał/ kazał ie iey zieść/ potym s kroleſtwá wypędzon. Wſzákże y drudzy po nim tákimże ſie okrucieńſtwem pętáli BielKron 128v; [Tatarzy] ſpalili miáſto/ á zamek ná rokowániu przez zdrádę Ruſką wźięli/ ná ktorym thák wiele ludzi pſiekli áż krew ſtrumieniem ćiekłá do Wiſły/ drugie pod lod kłádąc thopili. [...] Náſzy proſtacy ſkárżyli ſie przed Papieżem tego okrućieńſtwá na Tátáry. BielKron 361v; Widźieliſmy tám wiele mieſa cżłowiecżego wędzonego wiſząc/ gdźie ſie nam dźiwowáli iżeſmy ſnimi nie chćieli ludzkich ćiał ieść [...]. Ktoreſmy pothym vpomináli áby tákiego okrućieńſtwá przeſtháli BielKron 445, 5, 59v, 60 marg, 113, 136 (16); Nero, Imię Ceſárzá Rzimskiego bárzo okrutnego/ dla tegoż ymię yego Metaphoricos, miáſto okrućieńſtwá bywa brano. Mącz 246a, 2b, 364a, 390a, 467b; Prot A4; Tego też Gogá y Magogá wſpomina y Ezechiel Prorok w proroctwie ſwoim/ iż ſie miał rozſypáć w wielkim okrucieńſtwie ná ziemi ná przeſládowánie wiernych Páńſkich RejAp 170, 83, 112v; [to jest] głupſtwo [białychgłow] zmieſzáne z okrucieńſtwem: bo one ſtáráią ſie záwdy/ [...] iżby wſzytcy [...] w wielkiey miłośći vmieráiącz/ w proch ſie obraczáli GórnDworz Dd2v, B7, O4, 33, Y3, Dd4v; RejPos 100; Więc mnimamy áby tho s przyrodzonego okrućieńſtwá pogánin nád námi cżynił/ iż pali domy náſze/ rośćina dziatki náſze RejZwierc 261, 258; BielSpr 61; Aleby kto rzekł/ że to byłá rzecż okrućieńſtwá pełná/ ludźmi hándlowáć. ModrzBaz 78, 18; SkarJedn 333, 394; [ludzie] męſtwo y żołnierzſtwo w okrućieńſtwo/ y śćiśnienie rozumnego ſtworzenia/ [...] obracáią. SkarŻyw 189; Ták wielka cnotá [...] pomoc nic nie mogłá/ prze wzburzenie onego okrućieńſtwá/ y Ceſarſką złość/ ktory chytro tákie morderſtwá nád Chrześćiány/ [...] rad widział. SkarŻyw 274, 126, 274 marg, 328, 441, 479; StryjKron 180; ReszPrz 95; Zleć wſzędy okrućieńſtwo/ ále ná okrutne ludźi/ okrutnego potrżebá práwá. GórnRozm D3, D2 [2r.]; PaprUp L2v; Phil D2, K2; Gdźie ten lud/ [...] Któryby tę obrzydłość miał w ſwym obyczáiu? Ofiárować dźiateczki bogóm ſpráwiedliwym/ [...] Ani tám gdźie ſie ludźie ludźi náiadáią/ Tákiégo okrućieńſtwá ſproſnégo nie znáią. GórnTroas 71, 23, 24, 65; WujNT 85, 866; IEſliby Szláchćic drugiému Szláchćicowi rękę álbo nogę/ ábo który członek obyczáiem okrućieńſtwá/ [...] vćiął [...] SarnStat 1171; SkarKaz 422a; SkarKazSej 687b marg. [Cf też Przen BielKron 73v.]

okrucieństwo przeciw(ko) komu (2): GliczKsiąż G2; Y ktoż z ludźi pobożnych zádrżeć [...] nie muśi/ vważáiąc tákie okrućieńſtwo tych świętych oycow [tj. papieży] przećiwko [...] zwierzchnośći świeckiey NiemObr 167.

okrucieństwo na kogo (1): O ſproſna Sodomo [...] z okrućieńſtwem twoim ná poddáne y niedoſtáteczne SkarKazSej 705a.

okrucieństwo nad kim (39) [w tym: nad sobą (2)], nad czym (11): RejPs 158v; GroicPorz gg2v; zábito bękártá Piotrá Aloizyuſá [...] dla iego nieſláchetnego á brzydliwego záchowánia y okrućieńſtwá nád poddánymi BielKron 236, 298, 320v; Rozmyſlayże ſobie/ [...] iż ſie dla ciebie ták wielkie okrućieńſtwo dzyeie nád thák ſwiętym á ſláchetnym ciáłem RejPos [105]v; á ná wſzem wielkie á wielkie okrucieńſtwo nád onym ſie mieyſcem sſtáło. RejPos 350v, 100, [105]v, 111v, 195v, 247v, 260v; RejZwierc 41v; ArtKanc D13; Phil K. Cf Zwroty.

okrucieństwo z kim (1): wſzákże [cesarz Henryk 7/7] nie mogł przeſtáć ſwoiego okrucieńſtwá thák z duchownymi iáko s ſwieckimi. BielKron 117.

okrucieństwo czyje [= tego, kto jest okrutny] [w tym: G sb i pron (53), pron poss (29), ai poss (24)] (102): RejPs 39v, 86v, 118, 158v, 204; HistAl I7v; LibMal 1551/160v; ich reku ich dotknięniá równie śię lękám iako katowſkiego okrucienſtwa MurzHist O3v, Nv; LubPs A4v [2 r.], V3v marg; GroicPorz iiv; Leop 4. Esdr 11/43, 3. Mach 7/1; Wierni vtrapieni od niewiernych okrućieńſthwá BibRadz Is 26 arg; Poginęli [...] nie ſmieiąc dla okrućieńſtwá tyránow przyiąć prawdy Bożey BibRadz II 141 a marg, I 3c marg, 451a marg, II 69d marg, 141 a marg; Cirpiał Senat Rzymſki tákież Plebei okrućieńſtwo Tárquiniuſowo BielKron 104; [Cesarz Otton] Berengáryuſá s ſynem Woyciechem wypędził z Włoch dla ich okrućieńſtwá. BielKron 174v; Luter odpiſał przećiw temu znácżąc mieyſcá v Dánielá Proroká okrućieńſtwo Papieſkie yáwnie náznácżone być BielKron 196; Słyſząc Rzymianie okrućieńſtwo Attile/ zbieráli ſie przeciw iemu BielKron 298, 54, 54v, 59v, 114, 116v (21); GrzegRóżn C4v, I; Mącz 248d, 321c; LeovPrzep b2, A3v; ktory [Neron] ieſt zábit prze okrucieńſtwo ſwoie RejAp 144, 170v; GórnDworz Y2v, Y3v, Hh8; A okrutnikom iáko też záwżdy ná wielkie pomſty wychodziło okrucieńſtwo ich. RejPos 266, 21v, 247v, [249] [2r.], [249]v, 260v, 284v; KuczbKat 325; BiałKaz H3; SkarJedn 170, 395; Wyrwi mię/ z okrućiéńſtwá człowieká ćięſzkiego. KochPs 103, 16, 36; Ták ſię było okrućieńſtwo Páwłowe wſlawiło/ iſz iáko owce przed wilkiem/ wierni przed nim vćiekáli. SkarŻyw 82, 130, 152, 206, 245, 273 (9); Niemogł ſęierpieć onego plundrowánia á okrućieńſtwá Litewſkiego nijáki Sláchćić Mazowiecki StryjKron 406, 477; NiemObr 167, 173; ReszPrz 68; ArtKanc K4, KI3; Phil E, K; OrzJan 20; Haeretyckie okrućieńſtwo. WujNT 382 marg] SiebRozmyśl D, H3; Ieſzcże ná inſzym mieyſcu Pan Bog okrućieńſtwo tego Pogáńſtwá opiſuie PowodPr 8, 8, 58; Gdy Herod krol [...] dźiatki niewinne pobił: Rzymkie páńſtwo o iego okrućieńſtwie [...] wiedźiáło. SkarKaz 517b, 546a; SkarKazSej 679b, 688a, 705a. Cf »okrucieństwo diabelskie«, »okrucieństwo szatańskie«.

okrucieństwo czyje [= wobec kogo] (1): [Szwedzi] vdáli ſię ná wſzytki złośći ktore mogą być wymyſlone na świećie nagorſze/ tho ieſt ná hárdość/ pijańſtwo/ niewſtydliwość/ okrućieńſtwo/ thák poddánych iáko gośći BielKron 437v.

I sg w funkcji okolicznika sposobu: »okrucieństwem« = okrutnie (8): LubPs A4 [2r.], V3v; dla tego wielkim okrucieńſtwem popalono wiele ludzi/ ktore być rozumiano thego przycżyną BielKron 212v; wracayćie poſpolite pieniądze/ pomocy Rzeczypoſpolitey ieſliśćie ktore ſobie przywłaſzczyli/ wielkim okrućieńſtwm ná ſkázę wſzytkich. SkarKaz 457b. Cf »okrucieństwem pomordować«, »prześladować okrucieństwem«.

W połączeniach szeregowych (24): Ocży cżyrwone y też we łzach pływaiącze znamionuie ſwą wolą, pychę, okrucienſtwo, wzgardzanie drugich, niewſthyd, niewiarę, kłamſtwo GlabGad N7; SeklKat K4; GliczKsiąż G3; LubPs A5; iákie tám okrucieńſtwo/ łupieſtwo/ morderſtwo nielithośćiwe cżynili Hiſzpáni z Niemcy/ wyſlowić trudno BielKron 204v, 125v, 200v, 437v; A przetoż my [...] nie vſtráſzeni żadnym wołániem/ pothwarzą/ ábo kłamſthwy/ zdrádámi/ y okrućieńſtwem/ krwáwych Sofiſtow) [!] ták záwſze wierzyć będźiem iákochmy drzewiey wyználi GrzegRóżn C4v; LeovPrzep A3v; A tá zła wola [poddanych] niekiedy roſcie/ cżęſcią z nienawiśći/ á gniewu/ prze iákie nieznośne od páná krzywdy/ ábo zelżenie/ prze łákomſtwo/ łupieſtwo/ pychę/ okrucieńſtwo/ y roſpuſtne życie iego GórnDworz Hh8, Ll4v; RejPos 21v; BiałKaz H3; O oſtátecżna nędzo/ w tych domiech/ w tych Mieśćiech kráinách/ mieſzkáć w ták wielkiey roſpuſtnośći/ okrućieńſtwie/ á niekárnośći ModrzBaz 31 v, 71v; KochPs 107; SkarŻyw 87, 164; CzechEp 350; ArtKanc K4; WujNT 288; SkarKazSej 679b, 705a.

W przeciwstawieniach: »okrucieństwo ... łaskawość, miękkść, miłosierne uczynki, miłość« (4): GliczKsiąż G2v; A gdźie karánie zá iákie złoczyńſtwo nie ieſt opiſáne/ tám złoczyńcá ma być karan wedle vznánia Sędźiego/ kthore więcey ſye ma ſkłániáć ku łáſkáwoſći/ niż ku okrućieńſtwu. GroicPorz ii4v; [Gieza] będąc Kſiążęćiem Węgierſkim wzgárdził okrućieńſtwo y obycżáie pogáńſkie/ vdał ſie wſzythek ná miłoſierne vcżynki BielKron 299v, 258.

W wyjaśnieniu przenośni (4): á ten rog był od inych rożny w tym iż miał oblicze człowiecze [...] á wżdy był rog/ to ieſt gwałt ſzczyry á okrućieńſtwo. BibRadz I 451a marg; Morze tu znácży kſiążętá niewierne y okrutne ktorych ſię okrućieńſtwo rozumie przez kreẃ. BibRadz II 141a marg, I 451a marg; CzechEp 350.

W charakterystycznych połączeniach: okrucieństwo ciężkie, heretyckie, jawne, katowskie (2), niesłychane (2), odkryte (2), ojcowskie, papieskie, przyrodzone, silne, sprosne (2), święte, wielkie (21); okrucieństwo hardych, nieprzyjaciela (2), poganow (pogaństwa) (2), sędziow, sprzeciwnikow, świętych ojcow, zbrojnych; okrucieństwo na krześcijany, na poddane; okrucieństwo nad ciałem zabitym, nad dziatkami, nad dziedzicmi (2), nad gośćmi, nad mieszczany (2), nad nieprzyjacielem, nad przychodniami, nad umarłymi; okrucieństwo we wladzej; pełny okrucieństwa; brzydkość okrucieństwa, obyczaj, przyczyna, przyczyńca; przyczyna ku okrucieństwu; jąć się okrucieństwa, lękać się, (po)mścić się (2), obawiać się, przestać (4), skarżyć się, ujść, zakazować (2); karać dla okrucieństwa; do okrucieństwa przywodzić; hamować od okrucieństwa (2), odwodzić (2), upokoić, utrapiony, wybawić, karać z okrucieństwa, śmiać się; poddany okrucieństwu; chwalić okrucieństwo, cierpieć, karać, odłożyć, rozszyrzyć, ukoić, uśmierzyć, wnosić, wzgardzić; ćwiczyć się na okrucieństwo, patrzyć, udać się, wystawiać; w okrucieństwo wpaść, zawodzić; bronić się okrucieństwem, pętać się, popalić; postępować w okrucieństwie, wytracić.

Zwroty: »okrucieństwo czynić (a. uczynić), okaz(ow)ać (a. ukaz(ow)ać), stroić, działać, płodzić, wieść, wypełnić« [w tym: nad kim (23), nad czym (4)] = afficere suppliciis Miech; immanitatem exercere Modrz [szyk zmienny] (24:8:4:2:2:1:1): cżemu takowé okrućieńſtwo nad vmarlym ciałem dzialácie? OpecŻyw 153v; insanire, furere, saevum esse, ocrucyenstvo vkazacz BartBydg 235; MiechGlab 48; A ták miey naſz miły pánie wżdy oſobliwą pieczą nád námi pomniąc ná okrućieńſtwo tych ſprzećiwnikow ich/ ktore oni ſtrogili nád miáſtem Ieruſálem RejPs 204, 116v; LibMal 1551/160v; GliczKsiąż G2, G5; LubPs A5; Leop 2. Mach 5 arg; A w tym cżáſu powadziłá ſie Medea w Kolchis z oycem ſwoim Oetą o to okrućieńſtwo ktore nád gośćmi cżynił BielKron 54; Grekowie ie [tj. Trojan] nád nádzyeię ich zwoiowali/ y okrucieńſtwo nád nimi vcżynili. BielKron 61; á co ſie tycże Skánderbegá zbiega náſzego/ tego wykorzeniemy z źiemie náſzey y z iego potomſtwem/ á doſtánęgo żywo wſzytko okrućieńſtwo okáżę ná iego ćiele. BielKron 255; z Gottow: Cimbrow/ z Wándálow/ niewymowna wielkość ludu rycerſkiego wyſzłá/ nie chwaląc okrućieńſtwá ich ktore dziáłáli będąc pogáni. BielKron 293v, 54v, 60, 78v, 86v [2r.], 112v (21); Grassor, [...] morduyę okrućieńſtwo wyodę álbo przewodzę. Mącz 148d; Ne in eum existam erudelior, Abych okrućieńſtwá nád nim nie ſtroyił Mącz 397a; RejPos 204; KwiatOpis D; PaprPan Lv; Lecż ći co cżynią ktorzi pieniężney winy bronią? [...] okrućieńſtwo nád temi z których naywiętſze pożytki biorą/ płodzą ModrzBaz 28; gdy oycá takiego [tj. chcącego wystąpić z zakonu] nálazł [...]/ w kłodę go w ſadził [...]/ y ták długo trapił ćiáło iego/ aſz kſobie przyſzedł/ y oſtátek żywotá ſwego/ w práwey pokućie ſzcżeśliwie dokonał. Dziękował bárzo oćiec ſynowi/ iſz ták ono potrzebne y święte okrućieńſtwo nád nim cżynił SkarŻyw 572, 29; StryjKron 406; Desaevio – Srozę ſzie, płodzę okruczienſtwo. Calep 310b; SkarKaz 422b.

»okrucieństwem pomordować, wymordowany« (1:1): thákżey dzyatki ich/ y żonki ich/ y wſzyſcy ludzie niewinni ich/ ſrogim okrucieńſtwem byli wyniſzcżeni á wymordowani. RejZwierc 258v; BielSpr 61.

»prześladować okrucieństwem« (1): Cżemu Attilá przeſláduieſz lud Boży wielkim okrucieńſtwem? BielKron 298.

»okrucieństwa używać« [w tym: nad kim (5), nad czym (2)] = exercere tyrannidem PolAnt [szyk zmienny] (10): MurzHist C2v; BibRadz Sap 16/4; BielKron 303; GórnDworz D6v, Y3v; CzechEp 350; Pátrz iáko wiele Tyrránnow Kośćioł Boży do tych cżáſow burzyło/ iákiego okrućieńſtwá vżywáli ReszPrz 5; GórnRozm D3; Fáláryſz Kroi Sycyliyſki/ wielkiego okrucieńſthwá nád poddánymi ſwymi vżywał Phil K2; WujNT 556.

Wyrażenia: »okrucieństwo diabelskie« = opętanie (1): O Pánie IEzu Chryſte/ wybaẃ mię/ iákoś wybáwił [...] corkę niewiáſty Kánáneyſkiey od okrućieńſtwá dyabelſkiego LatHar 585.

»nieludzkie, nieczłowieczeńskie okrucieństwo« (2:1): A ták dla Páná Bogá nie chcieymy w ſobie okázowáć tego nie cżłowiecżeńlkiego okrućieńſtwá [...] przećiw kościołowi Bożemu. LubPs A5; Tytus [...] zápowiedzyał pod gárdłem/ áby żadny z iego woyſká tákiego nieludzkiego okrućieńſtwá nie cżynił nád nieprzyiacielem żádnym BielKron 147, 155.

»nieznośne okrucieństwo« = saevicia intolerabilis Mącz (2): Tu w tey mierze ieſt wielką nieſpráwiedliwoſć/ á nieznośne okrućieńſtwo nád właſnymi dźiedźicmi/ gdy [...] práwie im to co ich ieſt właſnego z rąk wydźieráią. GroicPorz gg2v; Mącz 457b.

»potworne okrucieństwo« (1): Zadney bez máłá ſchadzki ludzkiey niemáſz/ gdźieby kilku ránnych/ ochromionych/ [...] nie vyrzał. Lácnoby ten obycżay był przyięt/ kiedyby niektorzi z iádowitemi ſercy do tego niezáwadzáli: [...] rádźi że ſię ich wſzytcy boią: á ták żywą/ iż to iáwnie dawáią znáć/ że ſię wtem potwornem okrućieńſtwie kocháią [se delectari immanitate]. ModrzBaz 64.

»srogie okrucieństwo« = ferox crudelitas Vulg [szyk 1:1] (2): Leop 3.Mach 7/1; iákie to ieſt wielkie á ſrogie okrućieńſtwo wydźieráć pokarm duſzam zgłodniałym BibRadz *3v.

»okrucieństwo szatańskie (a. szatanowe), czartowskie, diabelskie« [szyk 3:1] (2:1:1): BibRadz *6v [2r.]; Aleć tho wſzytko rozumiał o ciele ſwoim/ ktore miał wydáć ná odkupienie narodu ludzkiego/ wyymuiąc gi z mocy á s ſrogiego okrućieńſtwá cżártowſkiego. RejPos 88; LatHar 624.

»okrucieństwem ściśniony (a. uciśnion)« [szyk 1:1] (2): Niedopuſſczay mię/ ábych był vćiſnion okrućieńſtwem ich ktorzy náſádzili námię ſwiádectwá fáłſſywe RejPs 39v; SkarJedn 91.

Szeregi: »groza a okrucieństwo« (1): iż gdy ſie [miasto Tyrus] rádowało s ſpuſtoſzenia Ierozolimſkiego/ iáko mu Pan opowiedzyeć roſkazał [...] wielkie grozy á wielkie okrućieńſtwá/ ktore miał nád nim wypełnić Potym cżáſu ſwego. RejPos 204.

»gwałt a okrucieństwo« (4): tedy ſie iuż iáwnym gwałtem á odkrytym okrucieńſtwem oborzyć mieli ná wierne ludzi/ morduiąc ie á roźlewáiąc niewinną kreẃ ich. LubPs A4, A4; BibRadz I 451a marg; LVcius Tárquinius pyſzny [...] panował Rzymiánom lat XXXV. nie práwem ále gwałtem á okrucieńſtwem BielKron 103v.

»okrucieństwo i męki« (1): (marg) Papież iest Antychrist ná żelaznym Piecu roſpalonym iezdzący [...].(—) Pięć roſpalony ná to máiąc/ áby palił ty ktorzyby go zá Bogá ábo Páná nie przyięli: iemu ſię nie pokłonili: [...] Przez pięć okrućieńſtwo y męki wſzelákie znácżąc CzechEp 350.

»mord i okrucieństwo« (1): [sułtan turecki] ſwoie zá Dunay poiłał/ áby tám oné wſzyſtkié ludźie którzy byli z miáſtá wyſzli poymáli: y ták tym ſpoſobem nieſczęſné ono wſzyſtko zgromadzenie/ któré ſie prowádźiło/ z wielkim mordem y okrućieńſtwem wytráćił. OrzJan 104. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nieludzkość i okrucieństwo« (1): Izráelczycy tákowem ſproſnem vcżynkiem thego Krolá ruſzeni/ widząc tháką w nim nieludzkoſć y okrućieúſtwo odćiągnęli od niego. BibRadz I 203d marg.

»okrucieństwo i (a) niemiłosierdzie (a. niemiłość)« [szyk 1:1] (2): teras powiedział [Luter]/ gdyż ták Papież ieát w ſwoim okrúćieńſtwie á niemiłoſierdźiu iż przećiw mnie wydał ſkazánie nieſłuſznie BielKron 196; Drudzy [panowie] czeládźi heretyctwá dopuſzczáią/ [...] Smieią niemiłość táką ſludze y okrućieńſtwo czynić/ który iedną pogrozką odprſwy vpámiętáć ſię może. SkarKaz 422b.

»sierdzitość a okrucieństwo« (1): A przeto Dworzanin/ przećiwko nieprzyacielewi/ cżáſu woienney potrzeby/ niechaj vżywa ſierdzitośći ſwej/ a okrucieńſtwá GórnDworz D6v.

»srogość, (i, a) okrucieństwo« (6): BielKron 258; Słuchayże pilno przycżyny/ dla cżego ſie sſtáłá ták wielka ſrogość á to okrućieńſtwo wielkie nád onym miáſtem wdzyęcżnym iego. RejPos 195v; SkarŻyw 528 marg; GórnRozm 13; Calep 328b, 937a.

»tyraństwo i okrucieństwo« (1): Syn Iſaákow Alexi vćiekł z oney trſogi/ y vdał ſię do Pápieżá/ Ceſarzá/ y innych zachodnych Chrześćian [...]/ oznáymuiąc im tyráńſtwo y okrućieńſtmo [!] Stryiá ſwego [który wyłupił oczy jego ojcu] SkarJedn 258.

»okrucieństwo a ucisk (a. uciśnienie)« (2): Stan ludzi od okruthnikow vtrapionych/ co ſie dziś iáwnye ná ſwiecie okazáło y w tych/ kthorzy [...] od okrucieńſtwá á vćiſku vbogich przeſtáć niechcą. LubPs Y5v marg; ták zle tego vżywał/ iſz to ná wſzytkę świecką hárdość/ pychę/ roſkoſzy/ y okrućieńſtwo/ á vćiśnienie ludzkie obracał. SkarŻyw 164.

»okrucieństwo i złość« [szyk 1;1] (2): Ale iż też ſam [Aleksander Wielki] z wielkiego ſzcżęſcia w pychę podnieſyony [...]/ vdał ſye na okrućieńſtwo y rozlieżne złoſći HistAlHUng A3v; Phil O4. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe w znacz. ‘okrutnie, w sposób okrutny’: »przez okrucieństwo« (1): A thu ſie ocżyſcya/ iż on Saulowi nie wzyął przez okrućieńſtwo kroleſtwá iego. LubPs B5v.

»w okrucieństwie« (1): Mieczyſław III. Stáry. TEn w okrućieńſtwie prowádził ſwe ſpráwy, Nie ſtrzegąc práwá, ni Polſkiey vſtáwy. KlonKr Dv.

W przen (7): wſtąpiło okrućieńſtwo twoie áż do Nawyſzſſego Leop 4. Esdr 11/43; ábowiemći wſzythki mieſzkánia ćiemne ná źiemi nápełnione ſą okrućieńſtwá. BibRadz Ps 73/20; Miły Pánie mnimałem ábych ludzi obiegł/ á ia iákieś źwirzętá okrutne co ſie ſámi iedzą/ przeto ie zgłádzę by ták inych okrucieńſtwem nie záráźili. BielKron 147; áby go od okrucieńſtwá/ w ktore ſie iuż był/ zá niemáłem cżáſem wpáſl/ miał odwieść GórnDworz Kk6; Przetóż ie pychá zewſząd otoczyłá/ Fáłſz/ okrućieńſtwo/ niezbożność przykryłá. KochPs 107; Ponieważ Sodomſkie złości w Rzymie pánuią/ Egyptſkie też/ y Bábilońſkie okrućieńſtwo/ ktorym ſługi Boże vćiſkáli/ nie mniey ſię w Rzymie okázuie. NiemObr 173.
Wyrażenie: »okrucieństwo serca« (1): Gdyby widźiał á ono kogo ćwiertuią/ á mogłby go wybáwić/ y byłby winien/ y toby mu obiecał: coby zá okrućieńſtwo było ſercá twego/ gdyby tego nie vczynił? SkarKaz 386b.
Przen (5): wolę ſie dáć Pánu ſwoiemu na łáſkáwą kaźń/ niż nieprzyiacielowi álbo głodowi ná okrućieńſtwo BielKron 73v.

okrucieństwo czyje (1): Sámá tá ieſt owcżárniá domu Bożego zamcżyſta [...]/ Sámo to ieſt miáſto murem mocnym/ obtocżone/ y wſzelákimi do boiu duchownego potrzebami y żywnośćią opátrzone/ w ktorym kto ſię nie zámknie/ w okrućieńſtwo około leżącżych nieprzyiaćioł wpádnie. SkarJedn 2.

a) Ktoś okrutny (3): Lecż onę rozność że zá proſtego ſtanu cżłowieká dáć dźieśięć grzywien/ á zá śláchćicá ſto grzywien ábo gárdło/ okrućieńſtwo iákieś wymyśliło nie mądry Zakonodawcá. ModrzBaz 73.

okrucieństwo czyje (2): Wſzákoż nawłaſniey pokázuią ſię [wyroki Boskie]/ w tym oſtátnich wiekow prześladowániu okrućieńſtwá Tureckiego PowodPr 9, 31.

[Między znacz. 1. i 2. granice często trudne do ustalenia.]
2. Okrutny czyn, postępek, okrutne potraktowanie kogoś; impietas Vulg (86): RejPs 56; MurzHist Q2v; LubPs cc4 marg; Biſkup Moguntinſki [...] zebrał wiele vbogich do ſtodoły y zapalił ie mówiąc: Iż ći nie ſą rozni od myſzy lud ieſth niepożytecżny. pan Bog nie przećierpiał mu tego okrucieńſtwá/ wnet ſie myſzy ze wſząd zebráły á nań ſie rzućiły chcąc go zieść BielKron 285; Roxanę żonę Alexándiowę kazał [Kasander] poimáć/ náprawiwſzy też áby iey dzyecię było żábito [...]. Wſzákże Pan Bog/ ácż tego okrućieńſtwá nie nád ſámym pomśćił/ ále nád ſyny iego. BielKron 127, 129v, 319v, 356; RejAp 105; RejPos 56, [108]v, 172v, [236]; Snadź pod cżás drudzi myſlą o tym okrucieńſtwie. Iákby oycá y mátkę mogli s ſwiátá zgładzić HistLan B2v; Ale iżem ſlyſzał iż ſie bierzeſz miáſtá tego dobywſzy żadnego nie żywić/ przyſzedłem ná to ábych cie odwiodł od grzechu y od okrucieńſthwá tákiego RejZwierc 135; [Sędzia] wznák go [św. Prymusa] położyć á ołow mu w vſtá roſpuſzcżony lać/ y Felicyaná áby ná to okrućieńſtwo pátrzył/ przywieść do niego kazał. SkarŻyw 532, 206; Sćięta pánná/ wnuk zrzucón z wieże: gárłá dáli Twoi [...] (–) Powiédz to okrućięńſtwo/ iáko wykonano GórnTroas 69, 70; SiebRozmyśl H3v.

okrucieństwo przeciw czemu (1): Bo też thám dopirkoż w onych Licemiernikoch/ á w onych Miſtrzoch náucżonych w zakonie/ nawiętſze ſie okrucieńſtwá zácżęły/ przećiwko ſwiętey á zbáwienney náuce iego. RejPos 21v.

okrucieństwo na kogo (1): Ktorego okrućieńſtwá ná ſwoy narod gdy ſie Iudás dowiedział/ [...] Leop 2.Mach 12/5.

okrucieństwo nad kim (25), nad czym [w tym: żywotne (1)] (4): Zábił tedy onego dniá Doech ośḿdzyeſiąt y pięć kápłanów (marg) Okrucyenſthwo nád kápłany. (–) BielKron 66v, 112v marg; iáko ſie tám było vſtráſzyło ono ſwięthe cżłowiecżeńſtwo iego [Jezusa]/ widząc y wiedząc ony wſzytki okrućieńſtwá/ ktore ſie dzyać miáły nád onym cżłowiecżeńſtwem iego niewinnym RejPos 104, [105]v; SkarKazSej 687b. Cf Zwroty.

okrucieństwo czyje [w tym: G pron i sb (12), ai poss (5), pron poss (5)] (20): LubPs A4v; Tulliá corá iego iádąc do domu tą vlicą/ gdi widzyáłá iż woźnicá chciał omijáć krolá zábitego/ kazáłá mu przez oycá Tulliuſá proſto iecháć (marg) Okrucyenſthwo Tulliey. (—) BielKron 103v, 173, 233v marg, 451v; iákie to bywa zátrwożenie ná ſwiecie/ gdy ſie poiáwi iákie nowe okrucieńſthwo cżyie. RejPos [249], 193v, [249] [2r.]; RejZwierc 261v; SkarJedn 258; iáko [...] błogosłáwieni męcżeńnicy/ wſzytki chytrośći y okrućieńſtwá Tyránnow przemogli. SkarŻyw 399, 125, 441; StryjKron 712 marg; ReszPrz 5; Chriſtus vſłyſzawſzy o Piłatowym okrućieńſtwie/ nápomina lud do pokuty. [Cf PRzyſzli też niektorzy ná ten czás/ oznáymuiąc mu o Gálileyczykách ktorych kreẃ zmieſzał Piłat z ofiárámi ich. Luc 13/1] WujNT Luc 13 arg; SkarKaz 517b; Wiele hiſtoryi mamy/ ktore nam heretyckie okrućieńſtwá nád Kátholikámi/ [...] oznáymuią. SkarKazSej 687b, 687b marg.

okrucieństwo czyje [= wobec kogo] (1): Abowiem pan bog przyimuie czáſem na ſwą pracą ſpráwy iego [...] á od kogo inego broni káżdego okrućieńſtwá iego. RejPs 62.

W połączeniach szeregowych (6): [Cesarz Komodus] vdał ſie ná wſzytki niecnoty/ pijańſtwá/ fryierſtwá/ okrucieńſtwá etc. BielKron 150, 144v; KwiatKsiąż F3v; co dobrego ſpráwiłá [nowa nauka]/ woyny/ mordy/ okrućieńſtwá/ ſpuſtoſzenie ReszPrz 92; ále żeby złości/ grżechy/ okrućieńſtwá bydź nie mogły/ temu z żadney ſtrony wáſze práwo nie zábieżáło GórnRozm C2; GórnTroas 71.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i ine okrucieństwa« (1): ácż drudzy krolowie máią zá to/ [...] ſtáráć ſie o zhołdowánie gránicżnikow ſwoich: przeto záprawuią ludzie w mordy/ w łupieſtwo/ y w ine okrucieńſthwá GórnDworz Hh.

W charakterystycznych połączeniach: okrucieństwo dziwne, heretyckie (2), niesłychane, wielkie (nawiętsze) (11); okrucieństwo czarta, tyranow; okrucieństwo nad ciałem, nad dziecięciem (dziećmi) (2), nad kapłany, nad katolikami, nad mieszczany, nad ojcem, nad starcem; przyczyna okrucieństwa, ku okrucieństwu; nie bać się okrucieństwa, dowiedzieć się, przecierpieć, odwieść od okrucieństwa; (z)dziwić się okrucieństwu (2); odrzucić okrucieństwo, oznajmować, pomścić, przemoc, widzieć (uźrzeć) (5), wiedzieć, wycierpieć, wymawiać, zamyślać; pamiętać na okrucieństwo, patrzyć, podburzać, udać się, wystawiać; zaprawować w okrucieństwo; mścić się okrucieństwem, oszkaradzon, ucisnąć; dowiedzieć się o okrucieństwie, usłyszeć.

Zwroty: »okrucieństwo (u)czynić (a. poczynić), (u)działać, wypełnić, stroić; okrucieństwo uczynione« [w tym: nad kim (19), nad czym (2); komu (1)] [szyk zmienny] (19:5:2:1;1): [Antioch] ná onymże mieſcu ná kthorym [Andronik] okrućieńſtwo nád Oniaſſem wypełnił [in quo in Oniam impietatem commiserat] kazał onego ſwiętokraydcę zbáwić żywotá Leop 2.Mach 4/38; O ktorym okrućieńſtwie nád narodem ſwym vczynionym [factam in suam gentem crudelitatem] gdy ſię dowiedźiał Iudás/ onym mężom kthore przy ſobie miewał roſkazał wźiąć zbroie BibRadz 2.Mach 12/5; On potym okolicżne poſády woiował y puſtoſzył/ y miáſto obiegł. A gdy ie wzyął/ okrućieńſtwo nád mieſzcżány/ y ludem poſpolitym vcżynił/ śćináiąc á dzyeći morduiąc. BielKron 88; Máryus przyciągnął z Afryki z woyſkiem/ vcżynił wielkie okrucieńſtwo w Rzymie/ ták iż wſzytki rádne pány pobił. BielKron 130v; iáko wielkie ſobie ſzkody y okrućieńſtwá pocżynili/ vbogim ludziom (nie Ceſárzowi) może káżdy bácżyć BielKron 237; Ieſzcże miał [Zelim] dwu brátu dobijać/ z ktorych ieden miał trzy ſyny młodzieńce/ ktore poſłał do brátá żeby ſtryiá vbłágáli á proſili/ áby okrućieńſtwá żadnego nád oycem niedziáłał. BielKron 259; Tám [niewiasty] wielkie okrućieńſtwo nád nimi pocżyniły/ pobiwſzy ie gęby noſy im zurzynawſzy poſiáły Przemyſlowi kſiążęćiu BielKron 319v; kthora [tj. żona króla Przemysława] go proſiłá áby ią w iedney koſzuli do domu odeſłał/ á okrućieńſtwá nád nią nie dziáłał BielKron 368; [Turcy i Tatarowie] wielką ſzkodę tákież okrućieńſtwo w Ruſkich y w Podolſkich źiemiach vcżynili tak iż lud leżał pobity po śláku iáko ſnopie BielKron 399v, 50v, 91, 95v, 105v, 128 (19); RejPos [249], 262; Iż ty [...] pomorduieſz y dziatki y niewiáſty będzieſz rozſiekawał/ á nád wſzytkiemi á nád wſzytkiemi wypełniſz okrućieńſtwo ſwoie. RejZwierc 261v; W Weronie/ był wielki Tyran Ecelinus/ ktory wiele krwie niewinnie rozlewał/ y okrućieńſtwá wielkie iáko ſrogi okrutnik ſtroił SkarŻyw 546, 271, 528; SiebRozmyśl D.

»[nad kim, nad czym] okrucieństwa użyć« (3): á thák czo chcecie tho znim cżyńcie/ chczecieli go dáć pſom zyeść/ chcecieli też okrucieńſtwá inego nád nim vżyć/ iáko on nád wámi vmiał/ tho wam niechay wſzytko wolno będzie GórnDworz Y3, Y6v; GórnTroas 26.

Wyrażenie: »nieznośne okrucieństwo (1): Kto chce obácżyć wielkie á nieznośne okrucieńſtwá tych ktorzyby thákowe rzecży ſámi powinni miárkowáć á hámowáć BielKron 173.
Szeregi: »(nie) mord i (ani) okrucieństwo« (2): RejPos 266; Ná on cżás Gottowie/ Wándalowie/ Hunnowie/ mizernie Fráncuſką ziemię woiowáli: mordy wielkie y okrućieńſtwá cżynili SkarŻyw 528. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»srogość a (albo) okrucieństwo« (2): Ktory [czart] ty wſzytki ine kſiążętá/ y mocarze zyemſkie poduſzcża á ſpráwuie ná ſrogośći á ná okrućieńſtwá ſwiátá tego. RejPos 131, 262.

»złość a okrucieństwo« (1): to ieſt na więtſzj grunt á przycżyna ku wſzytkim złoſciam/ á ku káżdemu okrucieńſtwu/ iż ludzie nie poználi co ieſt Bog y co ieſt Syn iego RejPos 137v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

W przen (1): vważaymy ſobie/ s przykładu Piotrá ſwiętego/ iáka ieſt ſtráſzliwa rzecż grzech/ á iáka pomſtá á okrucieńſtwo zá nim chodzi z dekretów Páńſkich RejPos 177v.
3. O zwierzętach: dzikość, krwiożerczość (2): zyemiá będzye krom prace káżdy pożytek dawáłá/ miod y mleko z zyemie popłyną/ źwirzętá okrucieńſtwá zápomnią BielKron 136v; iáko oná cżwarta beſtia v Dánielá/ inſze okrućieńſtwem prześięgłá PowodPr 34.
4. Niebezpieczeństwo, groźna sytuacja; męka; crudelitas Mącz (30): A nas dziś lepak ilekolwiek ná nas iáki vćiſk przypádnie iáko prętkiem rátunkiem wſpomaga/ dawáiąc ſluſſną żyznoſć ſtworzeniu káżdemu y ſtrzegąc go od okrućieńſtwá wſſelkiego. RejPs 203v; Bo gdy ludzye vporni tu ná nas powſtáli/ [...] By ſproſną páſſcżęką ſwą nas nędzne pożárli [...]. O błogoſłáwyonyſz Pan ktory nas nye podał/ Lupem ſrogich zębow ich y owſſem nas wyrwał/ S tákyego okrucyeńſtwá LubPs cc4v, S2v marg, dd6 marg; BielKron 308v; pomni pilnie ná ony ſlowá tegoż tho Páná á zbáwicielá ſwego/ ktore mowił ku onym ſwiętym pániam ktore go prowádziły ná iego śmierć/ płácżąc nád nim onego okrucieńſtwá RejPos [105]v, [108]v [2 r.], 163v, 223, 271; RejZwierc 151v; A iáko oni męcżennicy/ dla tego krew ſwoię wylewáć dopuśćili/ iſz ſię dyabłu w ofiárowániu poniżyć niechćieli: co cżyniąc wnetże od onego okrućieńſtwá wolność by byli mieli SkarŻyw 36; ZA obrok położę słowá Konſtántyná wielkiego/ ktore ná ten cżás słyſząc o tákim morderſtwie Chrześćiáńſkim w Perſyey do krolá Saborá piſał: chcąc wybawić z onego okrućieńſtwá niewinne Chrześćiány. SkarŻyw 306; LatHar 227.

okrucieństwo czego (3): ták iáko piſmo powieda o złośćiwym cżłowieku/ iż przyodzyanie iego będzie cżerẃ/ [...] á trunná ábo pogrzeb iego piekło ſrogie y ze wſzythkimi okrucieńſtwy wiecżnemi iego. RejPos 264, 112; RejZwierc 261.

okrucieństwo nad kim [= nad sobą] (1): kazano go wrzućić do wiecżnych ciemnic/ á do wiecżnego á do okrutnego więzienia/ tám gdzye iuż wiekom wiecżnie muśi vżywáć dziwnego á nieſłychánego okrucieńſtwá nád ſobą. RejPos 248.

okrucieństwo czyje [w tym: pron poss (4), G pron (1), ai poss (1)] (6): Poſłáli tedy Zydowie poſły do Tyberyuſá Ceſarzá/ żáłuiąc ſie ná Piłatá ſwoiego okrucieńſtwá BielKron 140v; RejAp 31v; RejPos 265v, 277, 319v; O ſynu móy/ będźieli téż to kiedy w rzeczy/ Ze twé ſpráwy bogowie będą mieć ná pieczy? [...] Gdy wyrwieſz z rąk oyczyznę nieprzyiaćielowi? Gdy ſie zemśćiſz oycowſkiéy krwie y okrućięnſtwá GórnTroas 35.

W przeciwstawieniu: »rozkosz ... okrucieństwo« (1): Pro delitiis crudelitas illi fuit, Miáſto roskoſzy okrucieńſtwo miał. Mącz 323a.

W charakterystycznych połączeniach: lękać się okrucieństwa, płakać, strzec, używać nad sobą, zemścić się, żałować; wybawić z okrucieństwa, wydrzeć, wyjąć, wyrwać; przypatrować się okrucieństwu; (z)nieść (na sobie) okrucieństwo (3); patrzeć na okrucieństwo, wydany.

Wyrażenie: »wieczne okrucieństwo« = męki piekielne [szyk 2:1] (3): A wy ſie vſtráſzcie niebożątká/ [...] vważywſzy ſobie to oboie/ iáki to ieſt ſtrách [...] zoſtáć z mámym á s ciemnym kſiążęciem ſwiátá tego na wiecżne okrucieńſtwá RejPos 319, 264, 265v.
Szeregi: »boleść, okrucieństwo« (1): ktory [Chrystus] ná ſię przyiął thákie ciáło iákie ieſt ciało twe/ iż wſzytki boleśći/ wſzytki okrućieńſtwá ná ſobie znieść mogło RejPos 106.

»męka a okrucieństwo« (1): iż doſycieś nędzniku roſkoſzował zá krotkiego cżáſu żywothá twoiego/ iuż też nielza iedno iż wiecżnie muśiſz vżywáć męki á wiecżnego okrućieńſtwá ſwoiego. RejPos 265v.

»morderstwo albo okrucieństwo« (1): O ktorym [wołaniu do Boga] też ieſzcże z łáſki Bożey nic nie ſlycháć/ áby ſie kto miał powoli vciekáć do miłoſierdzia iego ſwięthego/ áż gdy iuż práwie/ iáko ono powiádáią/ mroz wſzytkich przyráźi/ iż przypádnie iákie morderſtwo álbo iákie okrucieńſtwo ſwiátá tego RejZwierc 261.

»okrucieństwo a niebezpieczeństwo« (1): Rozmyſl ſie/ iż iuż przyſzedł krol twoy do záburzonego kroleſthwá ſwiátá thego/ ktory cie może wydrzeć ze wſzytkiego okrucieńſtwá á niebeſpiecżeńfthwá iego. RejPos 112.

»srogość a (albo) okrucieństwo« (4): Iż doſycieś tu vżywał roſkoſzy ná tym ſwiecie/ iuż też nielza iedno muśiſz vżywáć wielkich Trogośći á okrucieńſtwá po śmierći ſwoiey. RejPos 162, 277, 319v; RejZwierc 261v.

5. Jedynowładztwo oparte na przemocy: tyrania, despotyzm; tyrannis Mącz, Calep, Cn (6): Existit ex victoria Tyrannis, Z wycięſtwa powſtáye okrucieńſtwo. Mącz 396d; Calep 1097a.

okrucieństwo czyje [ai poss] (3): Aczkolwiek rzeczy wiele ieſt/ któré iáſnie okázuią/ iáko ieſt wątłé y ſłabe okrućieńſtwo Tureckie OrzJan 23, 31, 43.

Szereg: »tyraństwo, okrucieństwo« (1): y ták to tyránſtwo/ to okrućienſtwo [...]/ zá pomocą da Pan Bóg pánſką vpádnie. OrzJan 33.
6. Czyn haniebny, godny napiętnowania (1): Pátrzay iáko kroleſtwá okrutnie powſtáią [...]. Ieſli to nie ſroga rzecż/ [...] Iż dwá hárdzi powſtáną/ á bez wſzey przycżyny/ Leie ſie kreẃ niewinna/ ták práwie bez winy. O wſzechmogący Boże/ iákie okrucieńſtwo/ Ledá prze nędzny vpor/ wdáć ſie w to ſzaleńſtwo. RejWiz 172.
7. To, co jest straszliwe, wzbudza strach; ira Vulg (3): Strách y lękánie wielkie przydźie ná źiemię/ ták iż ći co vyźrą ono okrućieńſtwo/ będą ſię lękáć [et horrebunt qui videbunt iram illam] y przed tym drżeć. BibRadz 4.Esdr 15/36; Abowiem co ieſt ſtráſzliwſzego á co więcey może zátrząść zyemią/ ták iż drżeć muśi przed okrucieńſtwem/ iedno wzgárdzenie á zgwałcenie wiernego ſłowá Páńſkiego? RejAp 63.

W połączeniu szeregowym (1): Słyſzelichmy iuż ſzyroko ſtráchy/ okrucieńſtwá/ á rozlicżne zátrzęſienie ziemie/ gdy náſze ſłońce ſwiáthłośći Pan náſz Iezus Kriſtus bywa záćmion od fáłſzerzow tego nędznego ſwiátá RejAp 66.

8. To, że coś jest okrutne [w tym: czego (8)] (10):
a. To, że realizacja czegoś może spowodować cierpienia (4): wierny á niewinny Páńſki/ [...] by też przyſzedł y ná okrucieńſtwo ſądu iákiego/ á ná koniec y ſmierći/ nigdy zapłátá iego nie zginie. RejPos 266v, 267v; Ale po zábićiu Domicyaná/ gdy Aktá ábo konſtitucye iego/ dla wielkiego okrućieńſtwá/ od ſenatu Rzymſkiego były káſowáne; [...] wroćił ſię Ian S. do Efezu WujNT 299; A ieſzcże więtſze okrućieńſtwo ieſt ſámo práwo Polſkie/ ktore lud gburſki poddawa pod śláchecką niewolą. PowodPr 68.
b. To, że coś Jest dotkliwe (2): PIrwſza cżąſtká tey pieśni ma w ſobie żałobę á vſkárżenie ná okrucieńſtwo więzyenia Bábilońſkiego LubPs dd5v; Iż ieſli ſie nádemną dzyeie to okrućieńſtwo męki moiey iáko nád niewinną á nádzyeloną roſzcżką/ [...] coż ſie owſzem ieſzcże sſtánie nád onym [...] złośćiwym narodem RejPos 106.
c. To, że coś jest straszne (2): Bo śię oto [jego wola] iakoby i pokuśic nieſmiała/ ſkoro on na okrucienſtwo vczynku ſwego weirzáł MurzHist K3; A Gdy vźrzycie okrucieńſthwo ſpuſtoſzenia/ kthore ieſt opowiedziano od Dánielá Proroká/ [...] Thedy ći kthorzy w żydoſtwie będą/ niech vciekáią ná gory RejPos 258v.
d. To, że coś jest wielkie, znaczne, intensywne (2): Rozumiey o Pietrze iż tám máłe okrucieńſtwo mogło być grzechow w ſumnieniu iego RejPos 177; A będą prośić [...] ſkał áby ſie im otworzyły/ áby ſie wżdy mogli gdzye zákryć przed okrucieńſtwem ſtráchu onego. RejPos 222v.

Synonimy: 1. nielitościwość, nieludzkość, nielutość, niemiłosierdzie, niemiłosierność, niemiłość, srogość, złość; 4. przygoda, srogość; 5. tyraństwo.

Cf OKRUTNOŚĆ

LWil