[zaloguj się]
[pdf]

OKRZYK (54) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N okrzyk
G okrzyku
A okrzyk okrzyki
I okrzykiem
L okrzyku

sg N okrzyk (5). ◊ G okrzyku (2). ◊ A okrzyk (28). ◊ I okrzykiem (14); -em (3), -(e)m (11). ◊ L okrzyku (2). ◊ pl A okrzyki (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Głośne zawołanie, krzyk, zwłaszcza zbiorowy; wrzawa; vox Mącz, Modrz; clamor Modrz, Cn; iubilum, vociferatio PolAnt; tumultus Mącz; acclamatio Cn (53): Praelia voce diremit, Okrzikiem ſiekące ſie weſpołek rozerwał/ Rozwádźił. Mącz 103a, 468c; BudBib Ps 46/5[6]; CzechRozm 37; ActReg 139; Explodo –[...] okrzikiem wirzucąm. Calep 394b; Wtore [obelżenie Chrystusa] przez on żáłoſny okrzyk/ gdy mowili/ zbluźnił. LatHar 316; SzarzRyt Cv.

okrzyk czego (1): [Węgrzy] Tureckie woyſká ſámym okrzykiem imieniá IEZVS porażáli. SkarKazSej 683a.

okrzyk czyj [G sb i pron] (4): BibRadz 2.Par 13/15; Słyſzałem o tem/ że ná ſámy tylko okrzyk Turkow przyćiągáiących/ niektore obozy były odbieżáne ModrzBaz 116; OrzJan 111; PowodPr 8.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Tumultus [...]/ gdy z przikrá ná służebny lud przidzie okrzik áby byli gotowi. Mącz 468c.

W połączeniu szeregowym (1): Gdyż ſam Pan z okrzykiem y z głoſem Archánielſkim y z trąbą Bożą sſtąpi z niebá WujNT 1.Thess 4/16.

W przeciwstawieniach: »szept ... okrzyk; okrzyk czynić ... milczeć cicho« (1;1): ſą iedny trąby kthore znák dawáią gdy ſie pothykáć/ [...] drugie co vſtąpić álbo przyſtąpić/ tákież okrzyki cżynić/ álbo kiedy milcżeć ćicho máią BielSpr 16; Y ná ten [...] od Bogá zeſłány głos táki/ nie ſzepty/ ále okrzyk wielki wſzyſtkich wobec ludźi ſłyſzeć było OrzJan 111.

W porównaniu (1): Okrzyk iego iáko morze zábrzmi PowodPr 8.

W charakterystycznych połączeniach: okrzyk rożny, straszliwy, trafny, wesoły, wielki (8), żałosny; okrzyk Turkow, wszystkich ludzi; okrzyk przydzie, zabrzmi; stępać bez okrzyku; okrzyk słyszeć było; okrzykiem porażać, rozerwać, rozwadzić, wyrzucać; z okrzykiem bić (się) (bitwę stoczyć) (3), ofiarować, uderzyć (3), wpadać.

Zwrot: »(u)czynić okrzyk« [w tym: przeciwko komu, czemu (2), do kogo (1)] = clamare, vociferari Vulg, PolAnt; vocem emittere Modrz; efficere clamorem Cn [szyk zmienny] (26): A wſſyſcy mężowie Iudſcy vcżynili okrzyk: Alić gdy ták oni krzycżeli/ przeſtráſſył Bog Ieroboámá/ y wſſyſtek lud Iſráelſki Leop 2.Par 13/15, Ier 50/15; ſkoro vſłyſzyćie głos trąby/ tedy lud vczyni wielki okrzyk/ á mur miáſtá obáli ſie BibRadz Ios 6/5, Ios 6/10 [2 r.], 16, 2.Par 13/15; Wyrwáli ſie nań Tátárowie ſwoim obycżáiem okrzyk vcżyniwſzy BielKron 409v, 244v, 248 [2 r.], 309v [2 r.], 320, 365, 407; bo wielki ſtrách bywa w ten cżás kiedy ſie woyſká pothykáią/ [...] ludzie okrzyki cżynią/ w trąby trąbią BielSpr 6, 16, 68; BudBib 1.Mach 5/33; ModrzBaz 111; SkarŻyw 502; BielSjem 32; A gdy też w żywoty niewiernych poyźrzawſzy/ wierni ie káráć y ſtrofowáć będą/ wnet przećiwko nim powſtáną/ okrzyk przećiwko nim vcżyniwſzy NiemObr 11; KmitaSpit C2v; Iáko nákoniec to Kroleſtwo [...] w cále zoſtawáło? [...] nie ták świeckim zábiegániem/ [...] iáko właſniey modlitwą vſtáwicżną/ ktorą wſzyſtko Duchowieńſtwo z trzodámi ſwymi Duchownemi/ okrzyk do Pána Bogá bez przeſtánia cżyniło. PowodPr 20.
Wyrażenia przyimkowe »bez okrzyku« = cicho (1): Przetoż przy obudwu grobiech ćicho podrożniku/ Y wędrowny towárzyſzu ſtąpay bez okrzyku. KlonŻal C4.

»z okrzykiem« (9): zatem przyſtąpił vph cżwarty Tatarſki z Hetmanem Petą, j z wielkiem okrzykiem [horribili impetu] bithwę ſtocżył MiechGlab 11; BudBib Ps 26/6[7]; Iatwieżowie [...] ták ſię ochotnie z weſołym okrzykiem bili z Polaki/ że ich kilko kroć nierownym pocztem wſpieráli StryjKron 205, 240, 270, 442, 772; WujNT 1.Thess 4/16.

~ Szereg: »z okrzykiem i z zgiełkiem« (1): Ingruo – Zokrzikiem y z zgiełkiem wpadąm. Calep 536b. ~

Przen (3):
Wyrażenie przyimkowe: »bez okrzyku« = bez rozgłosu (1): Otóż cokolwiek ieſt/ bądź pochwały/ bądź gáńby godné/ bez okrzyku przedśię/ pod Imięniem W.M. mych M. Pánów/ Oyczyznie ſwéy dáruię JanNKar A4.
a) Wezwanie do walki (2): Ci téż ſámi/ co ſą w niewoli [u Turków]/ okrzykiem domowym/ zráżą z śiebie to iárzmo niewoléy ſkoro wáſzę broń obaczą OrzJan 33.

okrzyk czyj (1): to tyránſtwo/ to okrućienſtwo y wáſzym/ y bráćiéy wáſzéy/ co w niewoli ieſt/ ruſzeniém y okrzykiem/ zá pomocą da Pan Bóg pánſką vpádnie. OrzJan 34.

2. Głośna muzyka (1):
Zwrot: »uczynić, [udziałać] okrzyk [czym]« (1): Y ćiągnął trzemá rzędy (ábo vffy) zá nimi/ y vcżynili okrzyk trąbámi [exclamaverunt tubis] Leop 1.Mach 5/33; [ſſcżego rzimiánie bárzo weſeli beli/ y vdziałáli trąbámi okrzik wielki FlawHist 156v].

JZ