[zaloguj się]
[pdf]

OTRZEĆ (54) vb pf

o jasne, e pochylone.

Fleksja
inf otrzéć
praet
sg
2 m otarłeś
3 m otarł
f otarła
imperativus
sg pl
2 otrzy, otrzyż otrzycie
conditionalis
sg
1 m bych otarł
f bych otarła
2 m byś otarł
3 m by otarł

inf otrzéć (13); -é- (1), -(e)- (12). ◊ fut 2 sg otrzesz (2). ◊ 3 sg otrze (9). ◊ 3 pl otrą (1). ◊ praet 2 sg m otarłeś (2). ◊ 3 sg m otarł (7). f otarła (2). ◊ imp 2 sg otrzy, otrzyż (6). ◊ 2 pl otrzycie (1). ◊ con 1 sg m bych otarł (1). f bych otarła (1). ◊ 2 sg m byś otarł (3). ◊ 3 sg m by otarł (1). ◊ part praet act otarszy (3) KromRozm II, SienLek, RejZwierc, otarłszy FalZioł (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Usunąć coś przez wycieranie [w tym: co (15)] (16): Widzę krew na oblicżé iego plynątzą/ a doſiądz niemogę/ ijżbych ią otarła. OpecŻyw 148v, 142; on len ktoryś tám wetkał w ránę wyymuy dniá trzećiego/ á otárſzy ropę/ poſyṕ prochém z czemierzyce białéy SienLek 171, 58; BudBib I 199d marg.

otrzeć z kogo, z czego (4): tedy potym możeſz zaſię ten oleiek z rany otrzeć FalZioł V 107; SienLek 190v; Sokrates gdy karał Demetriuſá z gniewu á z nierozmyſlnych poſtępkow iego/ rozgniewawſzy ſie plunął mu Demetrius miedzy ocży. A ten mu ſtoiąc powiedział: Iż wolę ia tho od ciebie odnieść á otrzeć to s twarzy ſwoiey/ kilobych iedno otárł niepotrzebne ſpráwy z vmyſłu twego. RejZwierc 81; BudBib 3.Reg 20/42.

Zwrot: »otrzeć proch« (1): A (on) wnet otárł proch z ocżu ſwych [amoverit pileum ab oculis suis]/ y poznał go krol Izráelſki że ieſt z prorokow. BudBib 3.Reg 20/42.
Przen [w tym: z kogo, z czego (6)] (7): RejKup ſ5v; Iedno ty odwroć moy Pánye oblicże twe ſwyęte/ Od grzechow mych ktore zemną z dawná ſą zácżęte/ Owſſem ſam rácż ze mnie otrzeć wſſytki niepráwośći LubPs N4, Y5; A to naprzod ſobie przekłáda [człowiek pokutujący]/ áby grzech zgłádźił/ y wſzyſtkę zmázę y winę z duſze ſwey otárł. KuczbKat 195; RejZwierc 81; SkarŻyw 546; O ſłodki Iezu/ [...] á rácż otrzeć z ſercá mego/ cokolwiek rozumieſz być cudzego/ á nieprzyſtoynego. LatHar 25.
2. Oczyścić coś przez wycieranie [w tym: co (10)] (12): FalZioł V 27; Y ſciána cżáſem pyęknie málowana bywa/ A kiedybyś ią otárł áli wnet cżyrwiwa. RejWiz 91; SienLek 167v; Abowiem ieſlibyś też ták w ſobie nie w obycżáioch ozdobnego do domu nie przynioſł/ tylko to coś widał/ tedy rownie iákobyś we źwierciádło pátrzył/ á vmuſkawſzy ſie/ á popráwiwſzy ſobie ſzuprinki/ á otárſzy gdzie brudno/ wnet máło odſzedſzy wſzytkiegobyś zápomniał. RejZwierc 24; Abwiſchen. Otrzeć. Tergere, detergere, abstergere. Calag 7a.
Zwrot: »z prochu otrzeć« (2): iż on wam kſyężey kſyęgi piſmá ſwyętego z prochu/ ktorym były od wyela lat przypádły/ otárł KromRozm I L; ModrzBazBud π6v.
W przen (5):
Zwroty: [»otrzeć czoło« = pozbyć się wstydu: á nie ſromocćie ich/ bo áczkolwiek nie ſą pobożni/ á wſſákoſz wſtydzą ſie iáwnie złoſci płodzić. Ale ieſli ie wezmiećie ná zęby/ tedyć otrą czołá/ á iáwnie bes wſtydu nieſláchetnoſć pácháć będą. FlawHist 3v.]

»otrzeć oczy« [szyk zmienny] (4): RejKup i2; Lecż gdybyś otárł ocży áż do prawdy práwie/ Mogłbyś ſie podziwowáć dziwney Boſkiey ſpráwie. RejWiz 87v; Naydzyeſz thám fáłſz pod bláſkiem iedno ocży otrzy RejWiz 97; RejZwierc 219v.

»otrzeć tramy« = uzyskać zwrot długu (1): Nic mnie po wáſzym ſygniecie [!]/ Wolałbych iuż otrzeć tramy/ Co z dawná ná borg bieramy. RejZwierc 236.

3. Osuszyć przez wycieranie [kogo, co] (26): Też ſie ſtrzedz by mu ſie w kąpieli woda w vſzy nie lała/ bo to barzo ſzkodzi ſluchowi. Oſtatecżnie trzeba ie otrzeć y zagrzać pieluſzkami cienkiemi pierwiey gich przyogniu zagrzawſzi FalZioł V 35v.

otrzeć czym (3): KromRozm II h4; RejPos [308]; á tá łzámi polałá nogi moie/ y włoſámi ſwemi otárłá. WujNT Luc 7/44.

W porównaniu (1): Bo otárłeś/ Pánie Iezu Chryſte/ wſzelką łzę w ocżách świętych twoich/ iáko miła mátká/ ná oblicżu miłych dźiatek ſwoich. LatHar 598.

Zwroty: »otrzeć łzę ((z)łzy) (z oczu, a. od oczu, a. w oczach)« [szyk zmienny] (18): SeklKat P4; Otárłeś złzy z ocżu moich cyeſſąc mye ſmutnego/ Abych ſie yuż wyecżnye nie bał vpádku żadnego. LubPs O2v; Zepſuie śmierć ná wieki/ á otrze Pan Bog łzę ze wſzelákiey twarzy [delebit dominus Deus lachrymam ab omni facie] BibRadz Is 25/8; Abstergere lachrymas, Otrzeć łży/ przeſtáć płákać. Mącz 449d; SarnUzn C3v; Oto powieda Ian ſwięty [...]/ á iż thám iuż Pan káżdą łzę chce otrzeć z ocżu wiernych ſwoich. RejAp 176, 69v, 174v, 176; Przeſtańcie od płácżu á otrzycie łzy ſwoie/ ábowiem ſynacżkowie wáſzy wſtáną á będą wam przywroceni RejPos 26, 198; CzechRozm 117v; KarnNap E2; SkarŻyw 22; LatHar 598; á ſam Bog z nimi będźie Bogiem ich y otrze Bog wſzelką łzę z oczu ich [et absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum] WujNT Apoc 21/4, Apoc 7/11; SiebRozmyśl B.

»otrzeć oczy« [szyk zmienny] (3): RejKup r3; Ten Pan nędzną duſſę moyę z wyecżney śmyerći wydárł Ocży moye s gorących złeż ſam łáſkáwye otárł LubPs aa2; Niecháy iuż twoy płácż vſtánie Miey nádźieię dobrą w pánie. Wynidźże ſtąd/ otrzy ocży MWilkHist Iv.

Szereg: »otrzeć i osuszać« (1): á po takowym naparzeniu w cżwierć godziny otarłſzy y oſuſzawſzi mieſtcza mokre/ mazać zawſze p⟨r⟩zerzecżonemi oleyki FalZioł V 19c.

Synonim: 3. osuszyć.

Formacje współrdzenne cf TRZEĆ.

Cf OTARCIE, OTARTY

EW