[zaloguj się]
[pdf]

ROZPADLINA (88) sb f

roſ- (76), roz- (12).

o oraz oba a jasne (w tym w pierwszym a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N rozpadlina rozpadliny
G rozpadliny rozpadlin
D rozpadlin(a)m
A rozpadlinę rozpadliny
I rozpadlinami
L rozpadlinie rozpadlinach

sg N rozpadlina (11). ◊ G rozpadliny (3). ◊ A rozpadlinę (2). ◊ L rozpadlinie (1). ◊ pl N rozpadliny (5). ◊ G rozpadlin (8). ◊ D rozpadlin(a)m (1). ◊ A rozpadliny (54). ◊ I rozpadlinami (2). ◊ L rozpadlinach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII (z Cn) – XVIII w.

Pęknięcie na powierzchni, rysa, szpara, otwór; rima Mymer1, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; scissura Mącz, Calep, Cn; foramen Vulg, PolAnt; fissura Mącz, Cn; apertio, hiatus, pator Mącz; conscissura, ruptio, scissio, scissus Calep; fissum, fissus, spiramentum Cn (88): Mymer1 31; Vulnera tabellarum recentia, pro lituris, Nowe roſpádliny roſtąpienia. Mącz 511d, 127b, 283c, 356c, 372a; BudBib 4.Reg 12/5; Conscissura – Przełup, rozerwanię, rozriſsowanie, rozpadlina. Calep 244b; Rimosus – Pełni rozpadlin skałb [!]. Calep 925b, 925a, 954a [2 r.]; [Iuż mocny Ilionów okręt [...] Szturm zwątlił, ſtoſowáné boki od ſtáwáią/ Wodę roſpádlinámi bárzo zápuſczáią [rimisque fatiscunt I 123]. VergKoch 9 (Linde s.v. odstać); Volck 541 (Linde), Xxx2v].

rozpadlina czego (7): Zátrząſnąłeś źiemią/ y roſzczepiłeś ią/ náprawże roſpádliny [contritiones] iey/ boć ſię chwieie. BibRadz Ps 60/4; BielKron 35; Będą ſobie bráć ofiárownicy káżdy od znáiomego ſwego/ á ći niech nápráwiáią roſpádliny domv (Bożego) gdzie ſię znaydzie rozpádliná. BudBib 4.Reg 12/5, Ex 33/22, 4.Reg 12/7 [2 r.], 12.

Z przymiotnikiem odrzeczownikowym (2): Gołębicżko moiá w roſpádlinách ſkálnych/ w dziurách párkanu/ vkaż mi oblicże thwe Leop Cant 2/4; BudBib Is 2/21; [PlutBBud 84v].

Szeregi: [»doł abo rozpadlina«: Niektore [przekłady] máią Bothron/ á drugie Bothynon/ ále oboie máło nie iednęż rzecż znácżą/ to ieſt doł/ ábo iáką roſpádlinę głęboką. CzechNT F3.]

»rozpadlina i macloch« (1): Idac [!] do roſpádlin ſkálnych/ y do maclochow opocżnych [in speluncas petrarum et cavernas saxorum]/ przed ſtráchem Iehowy/ y przed świetnośćią máieſtatu iego/ gdy powſtánie ſtrząſnąć ziemią. BudBib Is 2/21.

[»rozpadlina albo skałuba«: Widamy też gdy śię drzewá ſzcżepáią od zeſchnienia/ tedy rozpádliná álbo ſkáłubá poſpolićie tylko do drżeniá bywa/ rzadko głębſza Cresc 1571 53 (Linde).]

»upadek i rozpadlina« (1): Abowiem otho rozkazał Pan/ á roztrąći dom wielki vpádkiem/ y dom mnieyſzy rozpádlinámi [rimis et ... scissionibus]. BibRadz Am 6/11.

Przen (1):
Zwrot: »rozpadlinę zatkać« (1): Gdzie więc káżdy widzieć może/ gdzie tákim gwałtem ciągną ty ſłowá/ że ſie káżde ſłowo puka y trzeſzcży. Y wnet to piſmem záſię chcze oblepić/ y ony roſpádliny zátkáć y zámázáć SarnUzn D5.
a. O ciele, zwłaszcza o skórze: ranka, zajad, nadżerka (65): Roſpadliny ſpaia FalZioł *3d; Iteż [rzeżucha] rany y roſpadliny wnętrzne goij FalZioł I 91a; yteż [to lekarstwo] zagniłoſci vſt vlecża y roſpadliny goij. FalZioł I 117c, I 100b, 133b, 134a, 140d, III 36d (15); Ragades et Ragadia, Roſpádliny/ riſowánie/ ſzczepánie/ yáko ná rękách nogách/ vściech tákieſz ná zádku około kroku álbo guźice. Mącz 345c.

rozpadlina czego (12): Vſt roſpadliny y podniebienia goij FalZioł ‡4c, I 10d, 14d, 20b, 25b, 29d (12).

rozpadlina od czego (2): Też gdy vwarzyſz rzepę yż dobrze rozewrze á pothym przyłożyſz na nogi/ Podogrę odeymuie y roſpadliny ktore od zimnego wiatru bywaią/ ſpala y vlecża. FalZioł I 120a, III 13c.

rozpadlina z czego (1): á thą maſcią namażuy roſpadliny ktore bywaią z zimna. FalZioł I 120a.

rozpadlina czyja [= zwierzęcia] (1): Koniem na gich roſpadliny. Liſt. 22. D [cf niżej FalZioł I 22d] FalZioł *2c.

rozpadliny (ktore bywają) gdzie [w tym: w czym (21), na czym (4), na czym (żywotne) (1), „wnętrzu” (2), „gdziekolwiek” (1)] (31): W vſzu roſpadliny goij. FalZioł ‡2e; Roſpadliny w gardle goij. FalZioł ‡5d; Roſpadliny gdzie kolwiek goij. FalZioł *2e; Też cżoſnek ſtłucżony/ á kto ma roſpadliny na rękach/ albo gdzie indzie/ albo kroſti s ktorych wilkoſczi płyną/ vlecża gdi gi prziłożyſz FalZioł I 5d; Theż [sok z przestępu] roſpadliny ktore na koniech bywaią vlecża. FalZioł I 22d; Też roſpadliny ktore bywaią na wargach y na podniebieniu, zgoijſz barzo przędko [!] thim obycżaiem FalZioł III 26d; [czarna uryna] Znamionuie rany albo rozpadliny w wnątrz około mechierza albo nyrek FalZioł V 2, ++2e, ++3a, b, ++7b, *3b (31).

Z przymiotnikiem odrzeczownikowym (1): á zwłaſzcża ſok ſniego [powoju] wyciſniony/ goij rany j roſpadliny vſzne j zauſzne FalZioł I 153d.

Szeregi: »(albo) rozpadliny albo (i) krosty« (6): Roſpadliny, albo kroſty wnątrz goij. FalZioł *3b, I 25b, 41a, 91a, 102c, III 13c.

»rany (a. ranki) i (albo) rozpadliny« [szyk 6:2] (8): á tym namazuy rany j rozpadliny ktore bywaią w podniebieniu j w vſciech goij ie mocznie. FalZioł I 25b, I 60a [2 r.], 85c, 125a, 153d, IV 5b, V 2.

Synonim: rostąpienie.

Cf ROZPADŁOŚĆ, ROZPADNIENIE, [ROZPAŚĆ]

RS