[zaloguj się]
[pdf]

ROZPARAĆ (11) vb impf i pf

impf (10), pf (1) [part praet act], [impf a. pf [inf]].

roſ- (9), roz- (2).

o oraz drugie a jasne, pierwsze a pochylone.

Fleksja
inf rozpårać
indicativus
praes
sg
1 rozpåråm
2 rozpåråsz
3 rozpårå
praet
pl
3 m pers rozpårali

inf rozpårać (6). ◊ praes 1 sg rozpåråm (2). ◊ 2 sg rozpåråsz (1). ◊ [3 sg rozpårå.] ◊ praet 3 pl m pers rozpårali (1). ◊ part praet act rozpåråwszy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (pięć z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. (Z)niszyczyć całość, spójność, rozdzielać (rozdzielić) na części; dissuere Cn (8): [Roſparam/ Secerno, segrego, seiungo, findo, scindo, discindo. Volck Xxx3, Yyy.]
Przen; disturbare Cn [co] (1):

W przeciwstawieniu: »dochować ... rozparać« (1): SarnStat 109cf Szereg.

Szereg: »nie rozwalać ani rozparać« (1): A tego wſzyſtkiégo [tj. zobowiązań zawartych w pacta conventa] nienáruſzenié dochowáć, y nierozwáláć, áni roſparáć, áni proſto áni ná vkoś. SarnStat 109.
a. O rzeczach (4):
α. Rozcinać (rozciąć), rozrzynać (rozerżnąć) (3): Proseco, Roſparam/ rozſiekuyę rozrzezuyę do końcá. Mącz 377c.
Zwrot: »rozparać brzuchy [komu, czemu (żywotne)] (2): Piſze Iozephus ktory theż tám był w ten cżás/ iż ich [Żydów] vciekło do woyſká nieprzyiacielſkiego dwá tyſiącá táiemnie/ ktorym Arábowie roſparáli brzuchy ſzukáiąc złotá álbo kámienia drogiego BielKron 147; drudzy roſparawſzy koniom brzuchy w ſzakápy włáźili BielKron 400.
β. Pruć (1):

W przeciwstawieniu: »szyć ... rozparać« (1): Penelopes Telam retexere, proverbialiter, Snowáć y záś odſnowáć/ ſzić y roſparáć. Mącz [454]a.

[Przen [co]:

W przeciwstawieniu: »szyć ... rozparać«: Ale dziſia nayduie ſie wiele tákowych/ iż co ieden ſzyie to záś drugi roſpara rozmáitym obycżáiem. GilPos 111v (Linde).]

b. O społecznościach: rozbijać, rozłączać; disturbare Cn [co] (3): [Drudzy záſię ſą/ ktorzy ſię żenić nie mogą/ kiedj kto pierwey ślubuie. Co też dwoiáko bywa/ álbo o przyſzłym małżeńſtwie: zgołá co małżeńſtwá ſkutecżnego nieroſpara/ wſzákże gdźieby zadátek záſzedł/ tám iuż w ſwey mocy zoſtánie SzczerbSpecSax 224 (Linde).]
Zwrot: »rozparać towarzystwo« (1): Dissocio, Roſparam towárziſtwo/ rozłączam/ rodzielam [!]. Dissociatio, Rozłączenie/ rozporcie dobrego towárziſtwá. Mącz 398b; [á nie inácżey ſię tu mamy záchowáć/ iedno iáko miedzy przyiaćioły w towárzyſtwie/ ktore ieśli ſię nam niepodoba/ á w niem ſię nie kochamy/ wedle zdánia ludźi mądrych więcey ie nam przyſtoi z lekká roſpáráć á pomału ie opuſzcżáć/ nie prętko rozrywáć. CiceroKosz 1593 63 (Linde)].
Przen: O zgodzie, porozumieniu: (z)łamać (2): wielka rzecż iſz ſię miedzy ſtem/ iedná vporna á nieunoſzona głowá naydzie [...]. By to co dzieſięć rownych ſobie poſtánowi/ ieden/ imże rowny/ ábo ieſzcże niżſzy/ rozpáráć miał świátby nigdy rządu niemiał. SkarJedn 296, 334; [wotuyćie/ co then zásłużył/ co náſzę rádę potrzebną roſpara/ a z poſelſtwá rzecży poſpolitey ſię wymawia PostępekPrCzart 11; nie jest tak nierozmyślny, aby w onę wojnę starając się tak długo o pokój i dowiódszy go już po wszytkim królestwie, miał go zasię sam z chęcią swą rozparać. PismaPolit 486; Jakoż w tym nie ustawam, jeno że pan diabeł, który nierad miłości a zgody widzi między ludźmi, tedy to rozmaitym sposobem rozpara. DudEpist IV 204].
2. Niszczyć, psuć, marnować [co] (3): Wáruyże ſie by cie Bog zá to nie chciał káráć/ Zeć dał pyękność vrodę á chceſz ią roſparáć. BielKom E; Mącz 113c; Co to náwet inſzego ieſt, iedno zátrudniáć Drogę do zábiegánia wſzem niebeſpieczeńſtwam Oyczyzny? y roſparáć pomnożenie oney, Y rozſzerzenie ſławy. granic, y możności? CiekPotr 88; [Wſzákże gdy káżdą rzecż Niemcy roſparáli/ náſzy obráźiwſzy ſie tym poiecháli precż BielKron 1597 357].

Formacje współrdzenne cf PROĆ.

Cf [ROZPARANIE], [ROZPARANY]

RS