[zaloguj się]

PIĄTY (792) nm

pią- (790), pion- (2).
Fleksja
sg
mNpiąty fNpiątå nNpiąté
Gpiątégo Gpiątéj Gpiątego
Dpiąt(e)mu D Dpiątemu
Apiąty, piąt(e)go Apiątą Apiąté
Ipiątym Ipiątą Ipiątym
Lpiątym, piąt(e)m Lpiąt(e)j Lpiątym, piątem
pl
N m pers piąci
subst piąte
G piątych
A m pers piąt(e)
subst piąt(e)
L piątych

sg m N piąty (241).G piątégo (115); -égo (13), -ego (1) SienLek, -(e)go (101).D piąt(e)mu (6).A piąty (17), piąt(e)go (13).I piątym (3).L piątym (30), piąt(e)m (1) PatKaz III.f N piątå (99); -å (69), -a (1) RybGęśli, -(a) (29).G piątéj (20); -éj (3), -(e)j (17).A piątą (41).I piątą (6).L piąt(e)j (9).n N piąté (83); -é (3), -e (1), -(e) (79); -é : -e OpecŻyw (3:1).G piątego (14); -ego (2), -égo (1), -(e)go (11); ~ -ego BiałKat, -ego : -égo SarnStat (1:1).D piątemu (3); -emu (1), -(e)mu (2).A piąté (14); -é (2), -(e) (12).I piątym (1).L piątym (21), piątem (1) MurzNT.pl N m pers piąci (1). subst piąte (22); -e (8), -é (2), -(e) (12); -e BiałKat; -e : -é SienLek (1:1), SarnStat (6:1).G piątych (12).A m pers piąt(e) (1). subst piąt(e) (1).L piątych (17).

stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

Liczebnik porządkowy; quintus Murm, Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn; quini Modrz [zwykle używany przy numerowaniu lub wyliczaniu kolejnych punktów wypowiedzi] (792): OpecŻyw 149, 180v, 188, 193; PatKaz I 8v, 11, 15; PatKaz II 54, 57; Pyąta regula ſzwyątoſzczy yeſth proſty a ſzwyąty umyſl PatKaz III 145, 111v, 144v; MetrKor 40/815, 62/171v; Murm 202; FalZioł I 5c, III 25d, V [1], 9, 34, 57, 66v; Piſze też Valerius w piątich kxięgach, iż Damon á Pitias byli vcżniowie Pitagoraſowi BielŻyw 30, 91, 164; GlabGad Gv, G8; MiechGlab 28, 30, 66; LibLeg 9/54, 11/101; KłosAlg B, D, G2v; WróbŻołt H3v, I7v; ZapWar 1545 nr 2629; LibMal 134v, 148; RejJóz L2v; SeklKat B2v, O4, S4; HistAl G3, G3v, N5; MurzNT 36 marg, 93v; KromRozm II l2; KromRozm III I7, P7; Pyoſnká piąta oney śwyętey pániey Anny mátki Sámuelá proroká LubPs hh2, B4 żp, Y4, Y4v żp, aa4v; GroicPorz l4v, p3, r3; KrowObr 41, 122, 136, 145; RejWiz A6, 45v, 46 żp, 167v [2 r.]; Padł los piąthy pokoleniu ſynow Aſer/ według rodzin ich Leop Ios 19/24, Ex 9 arg, 1.Par 12/10, 25/12, 26/3, Apoc 21/29; RejZwierz 132v, 134v; WyprKr 5, 33v, 36v, 105v; BibRadz Ios 19/24, 1.Par 8 arg, Apoc 9 arg [2 r.], 16/10; OrzRozm K3v, T, V2; W piątym potkániu Hektor zábił ſiedḿ zacnych y mocnych mężow Greckich BielKron 57v, 3v, 15, 19, 20, 23 (44); Mącz 342d, 343a; OrzQuin E2v; SarnUzn D6, D6v, H4v; SienLek 4, 18v, 38, 50, 101 (9); LeovPrzep I2v; Báránek ſiedzący ná máyeſtacie otworzył piątą piecżęć v kſiąg żywotá RejAp 126, CCv, CC3v, 34, 60 [2 r.], 60v (13); GórnDworz C2v, C6v; GrzepGeom P; HistRzym 112v, 113v; RejPos 336v; BiałKat c, d2, 93v żp, 178v [2 r.], 211; BielSat C3v; GrzegŚm 14, 60; KuczbKat 416 żp; RejZwierc A5, A6, B2, B3, 140; Wtora Cohors, miewáła pieſzych połowicę tego/ tho ieſt 555. Iezdnych zbroynych 66. tákże y trzećia y cżwarta y piąta pod rownią tych drugich. BielSpr 12; Piąta Cżęść/ O Spráwie y záchowániu Tureckim w rzecżách Rycyrſkich. BielSpr 50, 14 [2 r.], 20, 21v; WujJud 4; To ieſt przekład pirwſzy 70 tłumácżow drugi Akwilá/ Trzeći Symmachus/ cżwarty Theodocyon/ Piąty y ſzoſty nieznáiomy. BudBib b3 marg, 1.Par 8/2, 12/10, 27/8, 2.Mach 7/15; MycPrz II Cv, D; BiałKaz E4v; BudNT przedm b6v; Rozmowá Piąta o Synu Bozym Iezusie Názáráńskim/ Synu Dawidowym y Abráhámowym CzechRozm 67, Av, 15v, 16, 67v żp, 89v (8); ModrzBaz 5v, 15v, 73v, 113; SkarJedn 118, 134, 177, 191, 192 (14); Oczko 20; KochPs 163, 165 żp; SkarŻyw 139, 290, 321, 480 [2 r.]; ZapKościer 1584/53; MWilkHist A4v [2 r.], D4, G3v; StryjKron A6, 16, 165 żp, 180, 467 (8); CzechEp 123, 177, 276, 358, 359, 373, 378; NiemObr 120, 151, 152 żp; KochFr 71; Przed Krolem ſtał koń w piątym polu práwie KochSz Cv; KochMRot C; ReszPrz 83; ArtKanc M3; BielRozm 21; ActReg 7, 163; Calep 110a, 889b [2 r.]; GostGosp 54, 55 żp; GórnTroas 68, 69 żp; OrzJan 95, 108, 126, 130; Piąta [przyczyna postanowienia przenajświętszego sakramentu]/ fánt y zadátek wiekuiſtey chwały. LatHar 199, [+12]v, +++ [2 r.], 9, 115, 120 (30); RybGęśli B2v; Y wylał piąty ánioł czáſzę ſwą ná ſtolicę beſtyey WujNT Apoc 16/10, przedm 18, 41, s. 85 marg, 187, 273 marg (21); WysKaz 38; Piąté ſądzenié po święćie S. Bártłomieiá Apoſtołá SarnStat 729, 82, 102, 110, 180, 197 (28); SiebRozmyśl C [2 r.], E, H [2 r.]; WitosłLut A5; GrabPospR M; KmitaSpit B2v; PowodPr 65; SkarKaz 419a; VotSzl D4v; GosłCast 23, 54, 75; SkarKazSej 664b, 683, 696; KlonFlis G2v; KlonWor 9; [ŁaszczOkulary H4v].

W połączeniu z imieniem władcy lub dostojnika kościelnego [imię + piąty (110), piąty + imię (6)] (116): MiechGlab 58; Tá Mſza przes Piątego Mikołáiá Papieżá poſwięconá KrowObr 175v, 34v, 39 [2 r.], 39v, 40, 68 [2 r.] (12); STephan piąty/ był ná ſtolcu Papieſkim ſześć lat y dziewięć dni BielKron 172v; Poſłali po Henryká piątego Legnickie Kſiążę [...] aby ich panem był BielKron 367; Anna piąta/ poślubiona byłá Boguſłáwowi Kſiążęćiu Stholpeńſkiemu álbo Szcżećińſkiemu. BielKron 397v, 133v, 141v, 159, 162v, 165v (71); LeovPrzep D4v; WujJud 16v; Cżáſu też Niemieckiey woyny/ ktorą Károlus piąty Ceſarz roku 1547. wiodł/ iáwnie ſię to okazáło. ModrzBaz 115v, [16], [16]v; SkarJedn 200, 209, 317, 323, 327; SkarŻyw 298, 299 [2 r.], 311, 414, 458 (8); StryjKron 457; CzechEp 385; NiemObr 164, 169, 172; ReszPrz 73; OrzJan 63; Mamy Godzinki iey [Maryji]/ ták od Koncylium Kláremonteńſkiego/ iáko y zá roſkazániem Piuſá piątego Papieża/ ná świát pożytecżnie wydáne LatHar 506, 287; KlonKr wstęp A3v [2 r.], A4 [2 r.], k. D2v.

W połączeniu z rzeczownikiem oznaczającym czas (94): Piątégo dnia ptácy wſſytcy zbierzą ſie na polach OpecŻyw 193; MetrKor 40/811; FalZioł II 3b, 19c, V 17d, 18b, 29v, 93v; LibLeg 11/84v; Piątego kxiężycá [Mense quinto]/ dniá ſiodmego/ [...] Przyſſedl Nábuzárdan Kxiążę woyſká/ ſlugá Krola Bábilońſkiego do Ieruſalem. Leop 4.Reg 25/8, Gen 1/23, Lev 19/25, Ier 28/1, YY4v, ZZ [4 r.]; Izali płákáć będę mieſiącá piątego [in mense quinto] BibRadz Zach 7/3, I 1v marg, Gen 1/23, Num 7/36, Iudic 19/8, Ier 52/12 (9); OrzRozm 14; Piąty wiek ſwiátá pocżytáią być od zniewolenia Zydow BielKron 110v, A5v, 8v, 48, 110 [2 r.], 110v (15); Die quinquennii pro quinto anno, Piątego roku. Mącz 88b, 252c, 263a, 342d; SienLek 147, 188; Słowne opiſánie złączenia wielkiego zwierſchnich Plánetow/ y Słońcá záćmienia: [...] w Niedźielę bliſką przed S. Ianem Krzćićielem/ o godźinie po południu piątey LeovPrzep A; Ewányelia Nyedzyele pyąthey po Nowym Lecie. RejPos 51v, 51 żp, 83, 83v żp, 131v, 132v żp (8); RejZwierc 154 [2 r.], 200v [3 r.]; BudBib Gen 1/23, Num 7/36, 33/38, 1.Par 27/8, Ier 36/9, 52/12; SkarŻyw 29, 58, 227, 329, 444; ZapKościer 1585/61v; StryjKron 607; WyprPl B3v, B4; WujNT 334 marg, 504, 701 marg, 768 marg, 786 marg, 802 marg; SkarKaz 309a, 636b marg; KlonWor 80. Cf »piąty dzień«.

W charakterystycznych połączeniach: piąty dzień (43), godzina (2), księżyc (4), lato (4), miesiąc (9), niedziela (20), rok (24), wiek (7).

Przysłowie: ábyś nie chodził iáko piąte koło miedzy ludźmi/ ktore wſzytko z drogi zbiega á ledáiáko ſie tocży RejZwierc 20v, 268.
Zwroty: »przebić [kogo] pod piąte żebro, u żebra piątego« = zadać cios w serce; percutere [aliquos] in quinta costa PolAnt (3:1): A weſzli w dom iego [Jobozeta syna Saula] iákoby kupowáć zboża/ támże go przebili pod piąte żebro/ á ſámi oni bráćia [...] vćiekli. BibRadz 2.Reg 4/6, 2.Reg 3/27, 20/10; BudBib 2.Reg 4/6.

»przez piąte ręce przejść« (1): Cżęſto śię to trafia/ iż dźieśięćiná przez cżwarte y piąte ręce kupuiących y przedawáiących przeydźie [aut quinas manus ... percurrat] ModrzBaz 34v.

Wyrażenia: »piąta część« = jedna piąta; quinta pars Vulg; quincunx Mącz (36): á od tich miaſt aż do dzýſyeiſſego dnya wſzytká zýemia Eipſka/ piątą tześć krolom płaći HistJóz E3v, B2, E3; Garnek ma być tak wielki czo ſie weń wleie piątha cżęſć kwarty FalZioł V 111v; KłosAlg A2v; Leop Gen 41/34, 47/1; BibRadz Gen 47 arg; Werſt ieſt piąta cżęść mile. BielKron 436, 17, 18 [2 r.]; Mącz 101b, 342b; SienLek 81 [2 r.], 169, 173; téy Figury która wſzytkę pięć ſtron y kątów ma równych/ [...] káżdy kąt ma w ſobie ieden proſty kąt/ y drugiégo piątą część. GrzepGeom E4v, I; BudBib Gen 47/24, 26, Lev 27/31; ze wſzytkiego woyſká Węgierſkiego/ ktorego dwádzieściá tyſięcy było/ ledwe piąta część w bitwie zginęłá. StryjKron 607; NiemObr 59 [2 r.]; SarnStat 88, 89 [2 r.], 104 [4 r.], 358, 485; GrabPospR L3.

»piąty dzień, piątego dnia« [z nazwą miesiąca] [szyk 6:1] (3:4): A záś o wytrácenie ich ſtárano ſie/ od piąthego dniá Epiph [a quinta Epiph PolAnt]/ áż do ſiodmego tegoż mieſiącá Leop 3.Mach 6/23; Przyiechali do Moráwice bliſko Krákowá piątego dniá Lutego/ á tám nocowáli. BielKron 408v, 413; SkarŻyw 195, 297, 516; SarnStat 1044. Cf też Zestawienia liczebnikowe.

»każdy piąty« = co piąty (1): Woły ná káżdym piątym zagonie zdycháią. CiekPotr 41.

»piąty a piąty« = co piąty (2): quintanus semitari, po piątim á po piątim obłąku/ álbo roſztowániu/ ścziſzkę [!] pod winnicą czynić. Mącz 343a, 343a.

»piąte przykazanie (boże)« [szyk 7:2] (9): dla tego/ to piąte przikazanie przikazał [Bóg]/ á byſmy niezabialy bliznego naſſego. SeklKat Iv, I; BiałKat 56 żp; KuczbKat 311 żp; WujNT 17; SarnStat 517, 708; W tymże piątym przykazániu zákázuie Bog obrázy bliźniego ná ćiele iego PowodPr 67, 67 marg.

Zestawienia: »piąta essencyja« = silny ekstrakt zawierający główne składniki wyodrębnione z jakiejś substancji (1): Ale przemyſły w tákim doſtátku precż puśćiwſzy/ tylko w ſámey roley nabárźiey gmerzem: á doſyć po proſtu: Florenckiego alembikowánia/ áni piątey eſſencyey w rzecżách ſzukánia/ zániedbawſzy. GostGosp 4.

[»piąta ewanjelija«: gdy widzimy że więtſzey cżęśći ſwiátá prawdá niebieſka namniey nieſmákuie/ że ſie z więtſzey cżęśći tákowi náyduią/ ktorzy ią hánbią/ złorzeczą: kákányelią/ piątą Ewányelią/ y inſzymi doſyć nieprzyſtoynymi przezwiſki názywáią. GrzegŻarnPos 1582 700.]

»Piąte Księgi (Mojżeszowe)« = Deuteronomium Modrz [szyk zmienny] (20): SeklKat E2; KromRozm I D; KromRozm III B4v; Leop M6v żp, ZZ3v; BibRadz I 103v żp; BielKron 48; BiałKat 33v; GrzegŚm 14; HistLan F2; iáko w piątych Kśięgách Moyzeſzowych álbo w Deuteronomium cżytamy KuczbKat 265; BudBib I 97 żp; CzechRozm 4, 5v, 258v; ModrzBaz [16]v, 78v; ieſt nápiſano w piątych Kśięgách Moyżeſzowych Páná BOgá twego chwalić y iemu ſámemu ſłużyć będźież [!]. CzechEp 239, 158; LatHar 74.

Wyrażenie przyimkowe: »po piąte« = po raz piąty (1): Ieslyby sią traphilo na yakiego czlovyeka na kthorego by zadne szwiadeſthwo albo vyadomoscz nyebila o zlodzyeyſthwo przeththem, Thedy thakyemv mayą dopuſczicz cztherzy raſzy przyſzyangacz, A gdy by po pyanthe prziſlo nanyego prziſzyagacz Thedy go on ma dacz poprziſzyancz Czo mv vyną daye. LibLeg 6/116.

Zestawienia liczebnikowe [w tym: dwudziesty piąty dzień (z nazwą miesiąca) (11)] (65):

Zestawienia bezspójmkowe (44):

Zestawienia dwuczłonowe (36):

dziesiątki i jedności (34): FalZioł V 9v; Pſalm Dwudzieſty piąty. RejPs 35v, 50v, 67v, 81, 93v, 110 (8); SeklKat E; LubPs G żp, I3 żp, M2v żp, P2v żp, N6v żp (8); A przetoż máiąc ocżyśćiáć kośćioł dniá dwudźieſtego piątego mieſiącá Cháſleu/ zdáła ſię nam to ſłuſzna rzecż wam oznáymić/ abyśćie wy gi theż obchodźili BibRadz 2.Mach 1/18; BielKron 237; SienLek 91; RejPos 258 żp; Rozdźiał dwudźieſty piąty. ModrzBaz 59v; SkarŻyw 79, 178, 361, 589; WujNT 512; Dźiało ſie y dan w Wárſzáwie ná Wálnym Séymie Koronnym dwudźieſtégo dniá Lutégo/ Roku Páńſk. 1564. Króleſtwá náſzégo Trzydźieſtégo piątégo. SarnStat 1218, 129, 195, 975, 1003, 1014.

setki i jedności (2): Pſalm Setny piąty. RejPs 153v; LubPs Y żp.

Zestawienia wieloczłonowe (8):

setki, dziesiątki i jedności (7): Pſalm Setny cżterdzieſty piąty. RejPs 213v, 193, 201; LubPs cc5 żp, dd4 żp, ff żp; czytay liſt iego ſetny ſześćdźieśiątny piąty/ iáko wylicza Rzymſkié Biſkupy BiałKat 123v.

tysiące, setki, dziesiątki i jedności (1): Piſan w Tykocżynie oſmnaſtego dniá Lipcá. Roku od národzenia Páńſkiego Tyſiącnego/ pięćiſetnego ſześćdzieſiątego piątego. GórnDworz A3.

Zestawienia ze spójnikami (21):

Spójnikiłączy (19):

Zestawienia dwuczłonowe [dziesiątki i jedności] (17): PatKaz I 7; PatKaz III 104; KrowObr 78v; A dokonan ieſt mur/ dwádzieſtego y piątego dniá kxiężycá wrześniá/ w pięćdzieſiąt y dwá dni. Leop 2.Esdr 6/15, 2.Mach 1/18, 3.Mach 6/35; Tedy piątego y dwudźieſtego dniá w mieſiącu ſpráwowáli ofiáry ná ołtharzu ktory był przy ołtarzu Bożym. BibRadz 1.Mach 1/62, 2.Esdr 6/15; Rozdzyał trzydzyeſty y piąty/ o wnętrznych walkach Greckich. BielKron 121, 105v, 137; LeovPrzep B3v, I; A nie byłá walká áż do trzydzieſtego y piątego roku zá krolowánia Aſy. BudBib 2.Par 15/19, 2.Esdr 6/15; StryjKron 767; LatHar +++.

Zestawienia wieloczłonowe [setki, dziesiątki i jedności] (2): Potym dniá piętnaſtego mieſiącá Cháſleu/ roku ſto czterdzieſtego y piątego poſtáwiono obrzydłość ſpuſtoſzenia ná ołtarzu Páńſkim. BibRadz 1.Mach 1/57; Mącz 390c.

Spójnikałączy: Zestawienia dwuczłonowe [dziesiątki i jedności] (2): Plinius we trzydzieſtych á w piątych kxięgach piſze FalZioł I 139b; SienLek 110v.

a. W funkcji rzeczownika: »piąta« = piąta godzina (5): RejZwierz 52v; ActReg 157; tákże od trzećiéy do piątéy po południu z Wárſzáwy przez moſt z wozem iecháć SarnStat 17; Iuż ná inſzy rok idźie: Iáko gdy vderzy Zegar cżtery godźiny/ iuż ná piątą mierzy. I iuż mowią/ o piątey/ bo ná piątą robi KlonWor 80.
b. W funkcji przysłówka (56):
»piąta« = po piąte [w konstrukcjach typu: jedna (a. pierwsza)... druga ... piąta (4); naprzod ... potym ... trzecia ... piąta (3); naprzod... wtora (a. druga) ... piąta (2); napierwej ... druga ... piąta (1); pierwszy [obyczaj] ... wtory ... trzecia ... piąta (1)] (11): BielSpr 19v; żebyś też y o tym nie wątpił/ ieſliż teraz Chriſtus kroluie ábo nie: tedyć/ tu niektore rzecży powiem: [...] Naprzod/ iż tego nigdy Chriſtus nie powiedźiał [...] Trzećia/ [...] Cżwarta/ [...] Piąta/ Nie rozumiey tego/ áby lepiey było cudá cżynić/ niżli wiernym á pobożnym być. CzechRozm 189, 161, 262v; CzechEp 93; Ta propozycya in Senatu była Napierwey O Iuramentum [...] Druga Krol gdzie ma mieszkać [...] Trzecia [...] Czwarta [...] Piąta wskarb weirzec ActReg 9; Posłowie inSenatu prosieli tych rzeczy. Iedna Aby zołnierz [...] druga [...] Trzecia [...] Czwarta [...] Piąta StarostwoŁeczyckie y Nurskie zeby było podług prawa rozdawane ActReg 11, 25, 72; WujNT 323; CzahTr L4.
»piąte« = po piąte [w konstrukcjach typu: pierw(sz)e ... wtore ... piąte (8); naprzod... drugie (a. wtore)... piąte (13); napirwej ... drugie ... piąte (6); naprzod ... potym ... piąte (2); naprzod ... też ... trzecie ... piąte (1); naprzod ... po wtore ... trzecie ... (też) piąte ... (1); [bez wyrazu oznaczającego punkt pierwszy] ... drugie ... piąte (8), ...tesz ... tesz ... tesz ... piąte (2)] (41): [Maryja] przed oltarzem klęcżątz zgorątzą żądzą o ſiedḿ rzecżi boga proſila Naprzod [...] Wtore [...] Trzećié [...] Cżwarte/ [...] Piąte proſila/ ijżby iey dál oględatz on cżas ktorego by ſie ona náſwiętſſa panna narodzila OpecŻyw 2, 183; PatKaz I 12v; PatKaz II 75; marya w ſwym zyuoczye wſzytky ſzwyątoſzczy przyąla koſzczyelne pod czaſem uſtauyone a to dla ſyedmyorakyey przyczyny pyerue dla [...] wtore [...] Trzeczye [...] Czwarthe [...] Pyąte ku ſkazenyu kaczerzſtwa PatKaz III 135v, 90v, 100v, 125v, 126v, 131v, 153; Cięſzkie rodzenie cżęſtokroć na matki przichodzi: dla rozmagithych przycżyn/ [...] Naprzod [...] Drugie [...] Trzecie [...] Cżwarte [...] Też piąthe dla thego: iż niewiaſta z przyrodzenia ieſt mdła FalZioł V 17a, V 15, 27v, 32v, 36; WróbŻołt H3, N8v, pp7; GroicPorz n3v, 11; BielKron 439; SarnUzn G8; SienLek 2; RejPos 11, 21, 86, 113v, 121v (12); SkarJedn 316; CzechEp 167; LatHar 316; WujNT 324, 652; [SprChęd 103].
Wyrażenie przyimkowe: »po piąte« [w konstrukcjach: naprzod ... po wtore ... po piąte ... (na ostatek)] (4): Oſobliwe opiſánie skutkow przerzeczonego záćmienia słonecznego. NAprzod [...] Po wtore [...] Po trzećie [...] Po czwarte [...] Po piąte/ iákoś ſie trzebá obáwiáć áby Polſká y kráiny ku niey náleżáiące/ á nawięcey Pruſka Ziemiá/ Páná nieodmieniły LeovPrzep B2; Te co ná brzegu [annotacyje] rozmáite ſą. Bo naprzod znáczą [...] Powtore [...] Potrzećie [...] Poczwarte/ [...] Popiąte maſz y Hebráiſmy/ [...] Náoſtátek [...] WujNT przedm 25, s. 576, 622.

Cf PIĄTNOKĄTNY, [PIĄTNY], PIĄTODNIOWY, [PIĄTOLETNI], PIĄTONASTY, [PIĄTOSZOSTY], PIĄTYDZIESTY, PIĄTYKROĆ, PIĄTYNASNY, PIĄTYNAŚCIE, PUŁPIĘTA, SAMOPIĘT

MN