[zaloguj się]
[pdf]

PIECHOTA (38) sb f

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N piechota piechoty
G piechoty
D piechocie
A piechotę
I piechotą

sg N piechota (6). ◊ G piechoty (7). ◊ D piechocie (2). ◊ A piechotę (1). ◊ I piechotą (21). ◊ pl N piechoty (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przyładów) – XVIII w.

1. Żołnierze walczący pieszo; pedites PolAnt, Cn; peditatus, pedestres copiae, pedestres manipulares, militia Cn (17): A dniá ſiodmego zwiedli bitwę/ y porázili ſynowie Izráelſcy Arámcżykow ſto tyſiąc piechoty dniá iednego. BudBib 3.Reg 20/29; BielSjem 36; Ale sobie przecie barzo tesknią, bo ludzi słuzebnych y Piechoty nic nie maią. ActReg 48; a zołnierzow słuzba wychodzi roznych czasow iednym zadwie niedzieli adrugym za cztery a Piechocie zakilkadni. ActReg 51, 3, 15; nie trzebáby nam z Węgier ábo z Niemiec drogiey piechoty doſtáwáć/ gdybyſmy ſwoię mieli VotSzl Cv, Cv.

W porównaniu (1): Ná tákowe pukánie zdziáłáć w ſukniách ćienie/ Iák piechotę przy ſzáńcách ſpoſtáwiáć przy śćienie: Niechay ſtoią ná palách/ zdziáłáć im ruſznice BielSjem 35.

Szereg: »(tak) jezdni (a. jazda), (jako i) piechota« (2): Zołnierze Cudzoziemce tak iezdni iako y Piechota abychowani nie byli oprocz potrzeby woienney ActReg 42, 49.
Przen (6):
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy: pionki (5): Krol s pánią bierze w poſrzodku dwie poli/ [...] Piechotá przed nie wyciąga ná cżoło/ A miedzy woyſki pol tablice goło. KochSz A3; To też niedziwno/ że piechotá chodzi/ Bo niema koniá/ áni ieździć łodzi. KochSz C3, C2v, C3 [2 r.].
b) Rzesze wiernych (1): Iáko chorążowie tey piechoty byli wielcy Apoſtołowie/ y oni ſynowie pierworodni/ one Duchá S. pierwiaſtki/ cudotworcy/ y ſłupy wſzytkiego kośćiołá/ nápierwey v tego ſzturmu poległy. SkarŻyw [407].
2. I sg w funkcji przysłówka »piechotą« = nie używając żadnych środków lokomocji, na własnych nogach; (in) pedibus Mącz, PolAnt, Cn; pedes Mącz, Cn; pedester, pedestre Cn (21): Pedes aliquando adverbialiter ponitur. Piechotą/ pieſzki. Mącz 293d, 293d; ſkocżył Syſerá z wozá y vćiekał piechotą (marg) Wł: nogami ſwymi. (—) BudBib Iudic 4/15, Iudic 4/17; StryjKron 443; [Wokabul 1539 N2].

W połączeniach szeregowych [o oznakach ubóstwa] (2): [hetman Kornelijusz oczekujący Piotra Apostoła] nádzyewáiąc ſie by miáło być co pyſznego ábo poważnego wedle ſwiátá/ wyſzedł przećiwko niemu y z żoną y s pocżtem ſwoim. Aliśći żebracżek idzye piechotą/ boſo/ we złey ſukni. RejPos 301, 301.

W przeciwstawieniu: »na koniu (a. z koniem) ... piechotą« (4): Chłopi piechotą poydą/ żeńſka płeć ná koniu. BielSat L3v [idem BielSjem]; RejZwierc 143v, 243v; BielSjem 26.

Zwroty: »piechotą iść (a. pojść, a. dojść), chodzić, idący« = incedere pedes Mącz; pedes ire a. circuire, pedibus ire, pedester ire Cn [szyk zmienny] (7:2:1): March1 V7v; Mącz 44b, 294a; RejPos 284, 301; BielSat L3v; Ano więc miáſto ſzcżęſcia cżáſem ſie kreẃ leie/ A do domu piechotą drugi idąc mdleie. RejZwierc 245v, 143v; BielSjem 26; PRózno mię maſz do śiebie ná wieczerzą prośić/ Wolę chodźić piechotą/ niż mię máią nośić. PudłFr 35.

»piechotą (przy)wędrować« [szyk zmienny] (3): [Kiejstut] nie ſmieiąc dla pogoniey we dnie iść/ wſzyſtko nocą wędrował przez gęſte láſſy piechotą StryjKron 442, 260 [2 r.].

Przen (1):
Zwrot: »iść piechotą« (1): Naydzye ſie więc do złego wnet ino chodnicżek. Ale gdy do dobrego muśi idź piechotą/ Bo y o ſzkápę trudno gdy iecháć zá cnotą. RejWiz 22v.

LW