[zaloguj się]
[pdf]

PIECZĘĆ (535) sb f

e jasne.

Fleksja
sg pl
N pieczęć pieczęci
G pieczęci pieczęci
A pieczęć pieczęci
I pieczęcią pieczęciami, pieczęćmi
L pieczęci pieczęciach
inne sg a. pl G - pieczęci

sg N pieczęć (72). ◊ G pieczęci (28). ◊ A pieczęć (106). ◊ I pieczęcią (157). ◊ L pieczęci (7). ◊ pl N pieczęci (41). ◊ G pieczęci (22). ◊ A pieczęci (42). ◊ I pieczęciami (48), pieczęćmi (1); -ami : -mi SarnStat (16:1). ◊ L pieczęciach (6); -ach (4) GroicPorz (2), CzechRozm, NiemObr, -åch RejAp (2). ◊ G pl a. sg pieczęci (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Znak wyciśnięty na papierze, wosku albo metalu (ongiś zastępujący podpis, z czasem występujący razem z nim), umieszczony lub przywieszony w celu uwiarygodnienia dokumentu lub jako ochrona zamknięcia; sigillum Mymer1, Calag, Vulg, JanStat, Cn; signum Vulg, PolAnt, Mącz, Cn; signaculum PolAnt, Vulg, Cn; signatura Cn (489): ZapWar 1523 nr 2186; RejJóz M7; RejKup H, aa2v; PIeczęć troiákim obyczáiem bywa nágánioná. GroicPorz y3v, y3v [3 r.], oo2; Piſárze zá Membranę niemáią bráć iedno Pułgroſzá/ A od wypiſow bez pieczęći iedno groſz. UstPraw C2v; BielKron 232, 299; HistRzym 74; thák iż on pápier/ y ſłowá nápiſáne/ y piecżęći/ wſzytko ono ieſt teſtáment RejPosWiecz3 96v, 96v; BielSat B4; Bo piecżęći nigdy ſámą rzecżą nie ſą: ále o niey tylko świadcżą y onę zálecáią. CzechRozm 266v, **4; SkarJedn 46; BielRozm 13; Calep 979a; Oſobnéy pieczęći Król nie ma vzywáć iedno Koronnéy SarnStat 325, 325, 413, 418, 755 [2 r.], 823, 1310; Táiemnie vieżdżáią ſtárodawnych gránic/ Párgáminy/ piecżęći dawne v nich zá nic. KlonWor 4.

pieczęć czyja [w tym: pron poss (86), G sb i pron (10), ai poss (3); własna (2)] (99): LibLeg 6/160v, 11/107v, 109, 159; ZapWar 1537 nr 2494, 1549 nr 2658, 1550 nr 2655, nr 2665; MetrKor 34/135v, 288 [2 r.], 288v, 37/1v [2 r.], 2, 61/224v; OpecŻyw [162]; RejPosWiecz3 96v; ktho ſye przy iż nie ieſt piſmo iego/ táki ma przyſyądz ſámotrzeć/ iż ono piſmo nie ieſt iego/ áni pieczęć iego GroicPorz y3, y3v; BielKron [3322]; Mącz 392d; Rzekł iemu dziedzic: Znam że to ieſt piecżęć ojcá mego: ále to wiem że tobie źiemie nie przedał HistRzym 74, 73v, 74; RejZwierc 196v; on pyſzny Amán Hetman kroleſthwá onego [...] vprośił ſobie v krolá liſt s piecżęcią iego RejZwierc 201; SkarŻyw 171; Vmocniliśmy ten Priwiley wárunkiem pieczęći náſzych StryjKron 542; ZapKościer 1582/41; CzechEp 344; ActReg 33, 40, 76; Synowie Szlácheccy póki oycowie zywą, właſnéy pieczęći niech nie máią áni noſzą SarnStat 596, 129, 172, 219, 220, 258 (44). Cf Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniu z nazwą jednostki administracyjnej, kraju, miasta, urzędu lub urzędnika [w tym: pieczęć + nazwa (98), nazwa + pieczęć (12); w tym: G sb (63), ai (47)] (110): LibLeg 6/80, 6/160v; pieczencz oſficii principis albo ziemska ońdzie kazdego powiathu [...] bandzie dostateczna na seimie valnim ZapWar 1545 nr 2646, 1545 nr 2646 [3 r.]; MetrKor 34/265; ConPiotr 35; PYeczęći ſą dwoiákie/ [...] Pieczęći Krolewſkie/ Mieyſkie/ y wſzelkich Perſon ná Vrzędźie będących GroicPorz y3v, d4v, p2v; BielKron 237, 386v; OrzQuin B4v; HistRzym 134; HistLan E2v; RejZwierc 154v; HistHel Dv; priwiley [...] pieczęciámi Krolewſką/ Miſtrzowſką/ y Pánow Rad Duchownych y Swieckich vmocniony. StryjKron 647; ActReg 42; Pieczęći czterzéch Kśiążąt Litewſkich. SarnStat 1115, 249, 322, 362, 413, 823 (33). Cf Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (4): GliczKsiąż K2; pokóy ieſt [...] przez liſty/ pieczęći/ y przyśięgi ćieleſné y z téy y z owéy ſtrony vmocniony SarnStat 1123, 1018, 1025.

W porównaniach (12): Pan Kryſthus [...] ſwiątośći ku tey Ewánieliey przydał iákoby iákie pietzęći KrowObr 46; wyobráżenie iego [Boga] [...] ieſt iáko piecżęćią iż nas ſobie zá ſwoie ſyny ſpoſobił. BibRadz II 133a marg; RejPos 32, 45v, 67v, 88, 88v; RejZwierc 198; KarnNap E3; WujNT 313, 326 marg. Cf »zamykać jako pod pieczęcią«.

W charakterystycznych połączeniach: pieczęć (arcy)biskupow, bojar, cesarska, kapituły, kasztelańska (2), komisarska, krola, krolewska (J.K.M) (8), książąt (4), kurflerska, litewska, Wielkiego Księstwa Litewskiego, łowczych, majestatu (4), miecznikow, miejska (2), mistrza, mistrzowska, św. Ojca, oficii principis, podkomorzow, podstolich, posła, rad, sędziego, skarbna (2), urzędu, urzędnikow, wojewod ziemska (4); pieczęć dawna, fałszywa, mocna, naganiona, nałamana, narzezana, osobna, porwana; pieczęcią warować; wypis bez pieczęci.

Przysłowie: y woſk poki miękki tedy w ſię rychley piecżęć prziymie niżli kiedy ſtwardnieie. RejZwierc 6v.
Zwroty: »(nie) ruszyć pieczęci; pieczęć nienaruszona; z pełna, w cále pieczęć« [szyk zmienny] (4;1;1:1): Y rzekł Krol: W cále ſą piecżęći [salvane sunt signacula] Danielu? Leop Dan 14/15; Támże przy wſzytkich ſkrzynię przynieść roſkazano/ Ieſli ſpełná piecżęći pilnie oglądano. HistLan Fv; CzechRozm 157v; Nie pomogło zámykánie Grobu/ ni piecżętowánie Wſtał piecżęći nieruſzáiąc Ni kámieniá odwaláiąc. MWilkHist D, Dv, D3v; SkarKaz 204b.

»pieczęć oddzierać, odjąć, odłamać« = resignare Calep [szyk zmienny] (2:1:1): Potym ku niey Zięciowie s klucżmi przyſtąpili/ A odiąwſzy piecżęći ſkrzynię otworzyli. HistLan Fv; ActReg 33; Calep 917a; SarnStat 20.

»pieczęcią podpisować« (1): Obsignatores quos Cornelius Tacitus tabellarios appelat, Iawne piſárze którzi teſtámenty piſzą y ſwemi pieczęciámi podpiſuyą Mącz 392d.

»pieczęć przyłożyć, przykładać, przycisnąć (a. wyciskać); pieczęć (jest) przyłożona, przyciśniona; przyłożenie pieczęci« = imprimere signum Vulg; consignare, sigillare Mącz; obsignare, persignare Calep; sigilla appendere JanStat [szyk zmienny] (24:8:5;2:1;3): y dla lepſzej wyernoſczy kv onemv lyſtv y pyeczecz ſwoye przilozylem LibLeg 11/107v, 6/119, 11/109; ZapWar 1537 nr 2494, 1549 nr 2658, 1550 nr 2655, nr 2655; MetrKor 34/288 [2 r.], 288v, 37/1v [2 r.], 37/2; Ná kthorey rzeczy lepſzą wiárę y świádectwo Pieczęć Vrzędu mego ieſt przyćiſnioná. GroicPorz p2v; Role będą kupowáć zá pieniądze/ y będą zápiſowáć w kxięgach/ y będą wyćiſkáć piecżęć Leop Ier 32/44; Mącz 392c, d; RejPos 67v, 88, 88v; A iuż on párgámin nie był proſtym párgáminem/ ále był iſtotnym przywileiem/ gdy do niego piecżęć przyłożono y ręką podpiſáno RejZwierc 198, 154v [2 r.], 196v; Pátrzćieſz ná co was bierzemy Y iák wam grob zoſtáwiamy. Woſk ná kámień przylepiáiąc Piecżęći nań przykłádáiąc. MWilkHist B3v; ZapKościer 1550/14, 1582/41; StryjKron 617; ActReg 76; Calep 181b, 717b, 790b; Ná któréy rzeczy świádectwo [...] náſze Miſtrzá wielkiégo pieczęći ſą przyłożoné SarnStat 1105, 129, 259, 322, 844, 899 (11).

»pieczęcią umocnić, umocniony« (1:2): StryjKron 647; ninieyſzé vſtáwy z nápiſániém świátków dáliſmy im/ dla przeſtrogi/ álbo obróny: któréſmy y pieczęćią náſzą vmocnili [cum sigilli nostri munimine roboratum JanStat 1123]. SarnStat 258, 939.

»pieczęcią utwierdzić (a. potwierdzić), utwi(e)rdzony (a. potwierdzony)« = sigillo communire; regio insigni confirmare JanStat [szyk zmienny] (13:4): LibLeg 10/150v; wſzelkie ich [pisarzy] piſánia bywáią vmocnione y potwierdzone Pieczęćią Mieyſką GroicPorz d4v; Nápiſano to mocnie y piecżęćiami vtwierdzono z obu ſtron ták krolow iáko y pánow BielKron 310v, [3322], 378v; RejPosWiecz3 96v; A iuż on znák nie będzie proſtym znákiem/ iedno mocnym przywileiem á záſlubieniem Páńſkim/ ſłowy iego iáko mocną piecżęcią vtwirdzony. RejZwierc 198; WujNT 313, 326 marg; kazáliſmy dla pewnieyſzéy mocy ninieyſzy lift Pieczęciámi náſzémi vtwiérdźić. SarnStat 991, 249, 885, 939, 957 [2 r.], 1085, 1128.

»wytłoczyć pieczęć« (1): ná myękkim woſku [...] rychley wytłocży ſigillum álbo pyecżęć/ álbo też herb. GliczKsiąż K2.

»pieczęcią zapieczętować (a. przypieczętować), (za)pieczętowany (a. popieczętowany)« = sigillo obsignare, sigillo obsignatus JanStat [szyk zmienny] (11:11): MetrKor 34/265; OpecŻyw [162]; ConPiotr 35; GroicPorz y2v; liſt [...] był zá piecżętowány piecżęćią Ceſárſką HistRzym 134, 73v, 74; RejPos 45v; HistLan E2v, E3; Nápiſáłá wnet liſty/ do cżelnieyſzey rády. Y piecżęcią krolewſką/ zápiecżętowáłá HistHel Dv; SkarŻyw 171, 173; ZapKościer 1582/33v; Dekrétá y ſpráwy tych ſądów/ w Piotrkowie pieczęćią źiemſką Siéradzką/ [...] máią bydź popieczętowáné SarnStat 858, 819, 823 [2 r.], 858, 951, 1003, 1014.

»pieczęć zawiesić (a. przywiesić, a. wieszać); pieczęć (jest) zawieszona; zawieszony pieczęcią; zawieszenie pieczęci; zawiesiste pieczęci« = sigillum subappendere JanStat [szyk zmienny] (17;31;1;1;1): Pyeczancz naſchą y thich panow Rad [...] kazalismy prziwyeſsycz LibLeg 6/80, 6/160v [2 r.]; MetrKor 34/135v, 61/224v; KrowObr 79v; Piſárze od ſzukánia w Kſięgách niemáią nic bráć/ á zá liſty záwieſzone Pieczęćiámi przyſądne máią bráć dzieſięć groſzy UstPraw C2; RejZwierz 106; Diploma, Liſt/ Prziwiliey á zwłaſzcza/ Bułá Papieſka álbo inſzego páná ták ſwieckiego yáko Duchownego s záwieśiſtemi pieczęciámi. Mącz 89c; RejPos 32; Bo co waży párgámin/ y gęſté pieczęći Przy piſmie záwieſzoné/ Ieſli niémaſz chęći? KochProp 15; Ku którému wſzyſtkich rzeczy wierze y świádectwu pieczęć náſzá temu liſtowi ieſt záwieſzona. SarnStat 172, 219, 220, 261, 380, 381 (37). Cf »pod pieczęcią zawieszoną«.

Wyrażenia: »pieczęci grobowe« (2): OpecŻyw 163; Kielich znácży grob Páńſki: Pátená kámień grobowy: Pállá/ ktorą ná kielich ábo pátenę kłádą/ piecżęći grobowe. LatHar 81.

»herbowa pieczęć« (1): z Woiewództwá Wołyńſkiégo herbowé pieczęći Krzyż/ á ná krzyżu Orzeł. SarnStat 872.

»list z pieczęcią« (2): SkarJedn 321; Piſárze [...] zá liſty párgáminowé z záwieſzoną pieczęćią niech ná dźieśiąći groſzy doſyć máią SarnStat 819.

»ołowiana pieczęć« [szyk 2:1] (3): RejKup t7v; ODpuſty nam tu iákieś/ z Rzymá przedawano/ V ktorych ołowiáne/ pyecżęći wieſzano. RejZwierz 106; SkarJedn 321.

»pieczęć prosta« (1): ná ninieyſzy liſt pozwaláiąc/ onéchmy záwieſzoną y znáczną pieczęćią náſzą proſtą vtwiérdźili [sigilli nostri simplicis munimine roboratas JanPrzyw 7]. SarnStat 885.

»pieczęć urzędowa, urzędu« (1:1): Iáwny Liſt ieſt/ kthory ręką iáwnego Piſárzá bywa nápiſány álbo podpiſány/ álbo pieczęćią Vrzędową zápieczętowány GroicPorz y2v, p2v.

»zapis z pieczęcią« [szyk 1:1] (2): RejWiz 123v; y przywiedli ná to pánowie Polſcy Krolá/ iż im tę obietnicę zapiſem ſwym z pieczęcią/ y podpiſem ręki potwierdzić muſiał StryjKron 617.

Zestawienia: »pieczęć koronna« [szyk 15:1] (16): ZapKościer 1582/33v; OBiecuiem też ſłowem náſzym Królewſkim/ iż my y potomkowie náſzy/ Sygnetu żadnégo vżywáć nie mamy [...] iedno Koronnych pieczęći SarnStat 325, 441, 876. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»pieczęć mniejsza« (1): pieczęćią Swiętégo Oycá náſzégo mnieyſzą [sigillo sancti genitoris nostri mediocri JanStat 1016] ná ſznurku iedwabnym záwieſzoną zápieczętowány SarnStat 951.

»pieczęć więtsza« = sigillum maius JanStat [szyk 3:1] (4): navyanthſzą mocznoſcz y poczwyerdzenye themv wſisthkyemv vyſſey pyſſanemv naſzą pyeczancz vyanthſzą [...] kaſzalyſzmy zawyeſzicz LibLeg 6/160v; ninieyſzy przywiléy [...] pieczęćią Máieſtatu náſzégo Królewſkiégo więtſzą kazáliſmy vtwiérdźić. SarnStat 957, 957, 1079.

Szeregi: »cyrograf i pieczęć« (1): thedyć ſie zá pewnieyſze zda iżći da [urzędnik] cyrograph y piecżęć ſwą przyłoży. RejZwierc 196v.

»pieczęć albo herb« (1): GliczKsiąż K2 cf »wy tłoczyć pieczęć«.

»pieczęć i klucz« [szyk 4:2] (6): ná ſwé mieyſce Szláchćicá ośiádłégo/ y vczćiwégo/ cum sufficienti mandato y pieczęćią ſwą przyſzle/ y z kluczem. SarnStat 364. Cf Wyrażenia przyimkowe.

»pieczęć i list« [szyk 1:1] (2): ktorą [ziemię pruską] polacy trzymaią z nadętego ſercá zá wielkiemi kondycyámi y ſwoimi liſty y piecżęćiámi potwierdźiwſzy BielKron [3322]; SarnStat 327 żp. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»pismo i pieczęć« (1): ſpráwy zá czáſów náſzych przypadáiącé piſmem y Pieczęciámi wieczné czynimy. SarnStat 992.

»pieczęć, (i) podpis(anie); pieczęć z podpisaniem« = sigillum cum subscriptione JanStat [szyk 3:1] (3;1): Abowiem na krolewſkich liſciech [...] widamy iż mocne piecżęći mocne podpiſy bywáią RejAp 196; StryjKron 617; SarnStat 220, 441.

»(ani) ręka [= własnoręczny podpis] a (ani) pieczęć« (2): LibLeg 11/159; Był ſmęcien Márdocheuſz y krolowa bárzo. Ale iuż trudno temu było co rzec gdzie ręká á piecżęć krolewſká záſzłá. RejZwierc 154v.

»tytuł i pieczęć« (6): Wierę ią niewiém/ czego ſye inégo mamy nádźiéwáć: ieſli w Polſzce Tytuł y Pieczęć Królewſką ręką/ Kánclérſką: Nákoniec/ y oną Skáłą/ ná któréy Króleſtwo vśiádło Polſkié Pollicemur verbo nostro Regio: Seymu Wárſzáwſkiégo Dekrétem w Polſzce ſye ſpáda OrzQuin B4v. Cf »pod tytułem a pieczęcią«.

Wyrażenia przyimkowe: »pod pieczęcią« = signatus Modrz; sub sigillo JanStat (66): aby nic nie wydawali z kancelaryji pod tą pieczęcią, co by było przeciwnego prawu poſpolitemu. Diar 73; ći coby przynośili pieniądze do ſkárbu/ y ći ktorzi ie bráli zobopolnie ſobie kwity pod piecżęćiámi dawáli. ModrzBaz 124v; SarnStat 1202 [2 r.].

~ pod pieczęcią czyją (16): panowie waſchi na to wiſlany pod pieczeczyamy ſwimy ſwemy [!] themv Ismaylv lyſt ſwoy daly LibLeg 11/108, 7/10v [2 r.], 10/95v, 98v, 11/157v; ZapKościer 1585/54v; Kánclérze náſzy autentice pod Pieczęćią náſzą Extrákty wydáwáć ſą powinni SarnStat 1027, 193, 321, 574, 845, 905, 906, 1190. Cf »pod średnią pieczęcią«.

W połączeniu z nazwą jednostki administracyjnej, kraju, miasta, urzędu lub urzędnika [w tym: pieczęć + nazwa (34), nazwa + pieczęć (2)] (36): ZapWar 1527 nr 2361; [ludzie rycerskiego stanu] liſtownym pozwem pod pieczęćią Woytowſką/ przes ſługę Mieyſkiego/ thák bywáią pozywáni. GroicPorz pv; Mącz 456d; abiſzmy mu dopuſczeli wxzegi naſze wyecz oyczewſkie swadecztwo, ktore myal opiſzanye pot pyeczeczą Koſczerſką ZapKościer 1584/44v, 1587/69; KWitowáć káżdégo pod ſwą pieczęćią ſkárbną pon Podſkárbi ma z podpiſem Deputatów SarnStat 362 [idem 413]; drugą połowicę [pieniędzy] ma oddáć y ſchowáć ná Ratuſzu pod pieczęćią Piſárzá Polnégo/ y Stároſty álbo Podſtárośćiégo/ y Burmiſtrzá Lwowſkiégo y Mieyſką. SarnStat 363, 413, 418, 537, 538, 576 (23). Cf »pod pieczęcią koronną«.

Zwrot: »zamykać jako pod pieczęcią« (1): Kthory gdy przykaże ſlońcu/ nie wſchodzi: á gwiazdy zamyka iáko pod piecżęćią [stellas claudit quasi sub signaculo]. Leop lob 9/7.
Wyrażenia: »list pod pieczęcią« = literae sub sigillo JanStat [szyk 24:2] (26): poſlalyſmi then nas lyſth dokonczani pod naschą zlothą pyeczeczia LibLeg 10/98v, 7/10v [2 r.], 11, 10/95v, 11/108; gdźieby niemogł mieć Swiádkow/ álbo Vrzędownych Liſtow pod Pieczęćią/ [...] kthorym bywa wiárá daná. GroicPorz aa, f2; Literae publicae, Otworziſte pod pieczęcią liſty. Mącz 195d; Ná któréy rzeczy świádectwo ten ninieyſzy liſt pod pieczęćią náſzą dáliſmy. SarnStat 574, 319, 321, 325, 538, 576 (16); KlonWor 49.

»pod pieczęcią zawieszoną« [szyk 2:1] (3): dan ieſt w Piotrkowie ná Wálnym Séymie [...] pod náſzą pieczęćią ninieyſzému liſtowi záwieſzoną SarnStat 905, 906, 952.

»pod złotą pieczęcią« (2): ſwoy lyſth dalyſmi y dayem pod zlothą pyeczeczią naschą. LibLeg 10/95v, 10/98v.

Zestawienia: »pod pieczęcią koronną« (8): jeśliżby nad to co inego pod tytułem WKM a pieczęcią koronną i nazwiskiem uchwały pospolitej wydano było Diar 89, 73; áby przy Koronáciiéy [...] confirmowáné były [...] pod iednémi ſłowy y pod iedną pieczęćią Koronną/ [...] Práwá y wolnośći Poddánych SarnStat 1012, 84, 319, 1060, 1189, 1202.

»pod średnią [czyją] pieczęcią« (1): Iakom ya nyewssyal dw praw poth srzednya xyashaczya pyeczaczya na wyelkie polye a na borky ZapWar 1546 nr 2637.

Szeregi: »pod kluczmi i pieczęciami« (1): Oſtátek pieniędzy ſchowáć wiernie ná mieyſcu obmienionym/ pod kluczmi ſpólnémi y pieczęćiámi máią SarnStat 363.

»pod pieczęcią i laską« (1): té Kśięztwá pod iedną pieczęćią y laſką koronną ſą. SarnStat 84.

»pod tytułem a (albo, i) pieczęcią« (5): Diar 89; Mącz 456d; Grodzkié pozwy/ poſtárému pod tytułem Królewſkim/ á Ziemſką pieczęćią/ bydź máią. SarnStat 1157, 842, 938. ~

»za pieczęcią« (30): A kto chce dowodzić liſty/ muśi mieć zá pieczęćią/ álbo kſięgámi dowieſć może. UstPraw Hv; SarnStat 362.

~ za pieczęcią czyją (5): UstPraw I2v; nie naydźieſz tego w nich [kronikach]/ áby kiedy Król który Polſki [...] dawſzy/ Prywileiem pod Tytułem ſwym/ zá Pieczęćią ſwą potwiérdźiwſzy/ co komu záſye brał OrzQuin B2v; RejZwierc 43v; SarnStat 321, 1106.

W połączeniu z nazwą jednostki administracyjnej, kraju, urzędu lub urzędnika [zawsze: pieczęć + nazwa] (21): niektore ossobi zinsich voiewodztw simpliciter przeth nas za pieczeczia cancellariei nasei zwikli wiziwacz ZapWar 1545 nr 2646, 1513 nr 2063, 1531 nr 2370, 1545 nr 2636, 1545 nr 2646 [2 r.]; mieli to już za pieczęcią krolewską u siebie spisane. Diar 43; Od liſtu przyſędnego zá pieczęćią ſędziego y podſędka dźielięć groſzy. UstPraw C3, C2, I2v; aby alternatą raz Polskiego narodu adrugi Litewskiego ludziom to pomienione Biskupstwo dawane było. Polakowi za Pieczęcią Koronna a Litwinowi za pieczęcią W.X.L.go ActReg 42, 42; Dekrétá y ſpráwy [...] wydáwáć zá pieczęćią źiemſką onégo Woiewództwá SarnStat 872, 20, 356 [2 r.], 863. Cf »za pieczęcią koronną«.

Wyrażenie: »list za pieczęcią« (2): ZapWar 1529 nr 2537; Gdy kto vkaże liſt Commiſſárſki [...] álbo liſt zá pieczęćią Podkomorzego álbo Pánow ſądowych [...] takowem liſtem [!] [...] ma być wierzano UstPraw I2v.
Zestawienia: »za pieczęcią koronną« (4): Diar 44; Siedmnaśćie kroć ſto tyſiąc długu miánowano/ S poyſrżodká Páná wźiąwſzy/ ſkądby gi płacono. Zá pieczęćią Koronną tego pożyczano MycPrz I B4v; ActReg 42; SarnStat 366.

»za śrzednią pieczęcią« (2): yako mnye sgynal lysth za szrzednya pyeczeczyą na dzyerszavą moya ZapWar 1529 nr 2537, 1545 nr 2636.

Szeregi: »za pieczęcią i bułą« (1): A ná znák przerzeczonych rzeczy liſt ninieyſzy zá pieczęćiámi náſzémi y Bułą Conwentu [sigillorum nostrorum ac Bulla JanStat 886] [...] był vmocnion. SarnStat 1106.

»za pieczęciami i kluczami« (4): Korona zapieczęciami y Kluczami tak Koronnych iako y Litewskich Senatorow [...] miała bydź chowana ActReg 40; SarnStat 20, 356 [2 r.].

»za podpisem i pieczęcią« (1): Zywność płáćić [...] będą/ podług vſtáwy/ którąſmy tu zá podpiſem náſzym/ y pieczęćią Koronną dáli. SarnStat 366. ~

Przen (161): RejZwierz 5v; nas wſzytki piſmá y świątośći Páná tego ták w tym mocno iścią/ ktore nam ſą miáſto piecżęći mocnych zoſtáwione od niego RejPos Ooo4.

pieczęć czyja [w tym: G sb (1), pron poss (1)] (2): RejPos Ooo4; ſpowiednik gdy ſwego poddánego ná ſpowiedźi ſpráwy wie/ [...] nie rządźi go áni ſpráwuie z oney wiádomośći Bogu ſámemu ſłużącey [...]. Boby ſákráment Boży y pieczęć krolá niebieſkiego zgwałćił. SkarKaz 611a.

pieczęć czego [= przy czym] (1): Teſtámentowi/ gdy kto wierzy y ná nim przeſtawa/ tákowy piecżęćiámi iego nie gárdźi CzechRozm 260v.

pieczęć czego [= co oznaczająca] (4): BibRadz Eccli 22/31; [Wieczerza Pańska była] pámiątką/ ábo piecżęćią śmierći oney ſrogiey/ y zelżywey Iezuſowey CzechRozm 260v; KarnNap E3; CzechEp 63.

W formule inicjalnej dokumentów władców islamskich (3): Chwaliemy tego viſokiego Boga ktori yeſth nad naywiſſemy viſſi. przothkyem dawnim. ktoremv koncza nyemaſſ. Wyelky viſſi viſſi. ſlowem nad ſlowi pomaganym. yeſcze. pyeczieczą od boga. na proroczthwye. zamek a wieza dobyczya tey wyari. y przodek yey. yako zamvrvd ſprorokow wiſſi. MetrKor 46/175 [idem (2)] 46/46, 117.

Zwrot: »pieczęć przyłożyć, przykładać« [szyk zmienny] (2:1): Y ktoż záloży ſtraż vſtam moim/ á pieczęć mądroſći przyłoży do warg moich [super labia mea signaculum astutum] BibRadz Eccli 22/31 [33]; A tu iuż ná koniec ſłyſzyſz/ iákąć tę Pan mocną piecżęć przyłożyć racżył ná thy nieomylne obietnice ſwoie RejPos 264v, 265v.
Wyrażenia: »pieczęć nienaruszona« (1): [na chrzcie] pytáć będą/ ieſliś wiárę niepokaláną záchował/ y piecżęć nie náruſzoną SkarŻyw 120.

»pieczęciami opatrzony« (1): Niechay będźie ſerce moię nowe [...] niechay będźie piecżęćiámi opátrzone/ z ſtrony cżęſtego duſze moiey boiáźnią twą przeráżenia LatHar 232.

»pewna pieczęć« [szyk 2:1] (3): SeklWyzn f4v; Prziymowałeś też będąc ná świećie Sákrámentá/ ábo Swiątośći iego naświętſze/ iáko mocne y pewne tych obietnic piecżęći/ ktorym dufáć maſz KarnNap E3; CzechEp 63.

»pieczęcią zapieczętowany« (1): owdzye dekretá ſrogie ſą zawieſzone práwie iáko na thablicy álbo ná iákiey pewney minucie mocnemi piecżęćiámi zápiecżętowáne/ przed ocżymá twemi RejPos 309.

α) bibl. W nawiązaniu do Apoc 5–6 (60): RejAp BB, BB2, 6; ſam Antychriſt w perſonie ſwey właſney ma ſie okázáć/ czáſu ſzoſtey pieczęći/ y ſzoſtey trąby WujNT 837, 837.

pieczęć czego [= przy czym] (4): RejAp 51, 53; CzechRozm 200; Ktoż ieſt godźien otworzyć kśięgi/ y rozwięzáć pieczęći ich? WujNT Apoc 5/2.

pieczęć u czego (1): O twárdeſz to piecżęći v tych táiemnic á v tey ſkrytośći Páná thego RejAp 51v.

Zwroty: »odpieczętować pieczęć« (1): Y ktoż ieſt godzien otworzyć ty kſięgi álbo odpieczęthowáć piecżęći ich [solvere signacula eius Vulg Apoc 5/2] RejAp 50v.

»otworzyć (a. otwierać), odedrzeć pieczęć; otworzenie pieczęci; (była) otworzona pieczęć« = aperire sigillum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (29:1;6;10): Leop Apoc 6/7; Abowiem dzierży kſięgi otworzone oddárſzy od nich onych możnych ſiedḿ piecżęći RejAp BB2, BB2v, CC, CCv [3 r.], 51, 53 (24); zá káżdą otworzoną piecżęcią/ widział iáką oſobną ſpráwę táiemnic Páńſkich. RejPos 6, 6; GrzegŚm 60; BudNT Apoc 6/1, 3, 5; Godźien ieſtes wźiąć kſięgi i otworzyć piecżęći ich/ ponieważes był zabity CzechRozm 200; po otworzeniu ſzoſtey pieczęći/ wychodzą znáki przyſzłego ſądu. WujNT 852, 837 [2 r.], Apoc 5/9, 6 arg, 6/1, 9 (14).

»rozwiązać pieczęć« = solvere signacula Vulg (2): oto zwyćężył lew on z pokolenia Iudowego/ korzeń Dawidow; áby otworzył kśięgi/ y rozwiązał śiedm ich pieczęći. WujNT Apoc 5/5, Apoc 5/2.

Wyrażenie: »(za)pieczętowany siedmią pieczęci« = signatum sigillis septem Vulg [szyk 3:2] (5): A piſſe Yan śwyęty w Obyáwyenyu/ Iż widźyał [...] kſyęgi piſáne we wnątrz y zewnątrz/ záwárte y pyeczętowáne śyedmyą pyeczęći KromRozm II n4; Tu iuż Apoſtoł piſze/ iáko Báránek w poſrodku máyeſtatu otworzył kſięgi ſiedmią piecżęći zápiecżętowáne RejAp CC, 50v; RejPos 6; WujNT Apoc 5/1.
a) Znak, symbol potwierdzenie; signaculum, signum PolAnt, Vulg (79): A wſzakże mocny ſtoi grunt Boży/ máiąc tę piecżęć: Znać Pan ktorzy ſą iego. BibRadz 2.Tim 2/19; RejPos 32; RejPosWiecz2 94v; BudBib I 289a marg; BudNT 2.Tim 2/19; CzechRozm 72v, 75v, 76, 79 [2 r.]; SkarJedn d8v; iáko wiáry/ z ludzkich wymyſlow vcżyć ſię niechcemy/ ták y o piecżęćiách ktorymi wiárę okázuiemy/ [...] ważyć ſię niechcemy. NiemObr 145, 146; ArtKanc N16; WujNT 2.Tim 2/19.

pieczęć czego (49): RejPos 82, Ooo4; RejPosWiecz2 94v [3 r.]; Tákowego tedy ziednocżenia álbo złącżenia z Pánem Chriſtuſem wyznawamy Sákrámentá być piecżęćiámi. WujJudConf 262v, 167; Páweł piſze/ iż Abráhám wżiął obrzeſkę zá piecżęc vſpráwiedliwienia wiáry CzechRozm 75v, **3, 74, 74v, 75v [2 r.], 76 (12); SkarJedn 50; SkarŻyw 479; Niezmiernaſz to łáſká byłá/ Ktora ſię k nam ziáwiłá/ Ze nam Pan Zbáwienney chęći/ Zoſtáwił te piecżęći. RybGęśli C; ábowiem pieczęć Apoſtolſtwá mego wy ieſteśćie w Pánu. WujNT 1.Cor 9/2, s. 287, Rom 4/11, s. 537 [3 r.], 625 marg, Zzzzz3v. Cf Wyrażenie.

pieczęć na czym (3): też y we wnątrz ná duſzy piecżęć przez Krzeſt przyimuiemy WujJud 167, 167 marg, Mm4v.

pieczęć czyja [w tym: ai poss (5), pron poss (3), G sb (2)] (10): BielKom D5v; BibRadz Apoc 9/4; á ćić ſą tą piecżęcią Páńką náznácżeni/ kthorzy/ ſtoią w ſtárym á w onym pirwſzym Koſciele á poſtánowieniu Páná ſwego RejAp 67; WujJud 165v; Dwie tedy ſą w piſmie opiſane y zwycżáyne poſłow Bożych piecżęći/ Cudá/ á rodzay ábo ſukceſyá. SkarJedn 47, 46; NiemObr 35; WujNT Apoc 9/4; SkarKaz 241a, 418a.

W połączeniu szeregowym (1): chleb ktory łamię y wam ieść każę/ ieſt znákiem y przypominánim pewnym/ ábo piecżęćią/ ćiáłá moiego/ ktore ná śmierć zá was wydáię. CzechRozm 263.

W charakterystycznych połączeniach: pieczęć naganiana, nieomylna, pewna, widoma, zacna (2), zwirzchnia, zwirzchowna; pieczęć czynić, mieć (4), utracić; pieczęć apostolstwa, poselstwa, rzeczy duchownych, sprawiedliwości (2), usprawiedliwienia (2), ziemie obiecanej; pieczęć na czele (2), na duszy (3); być pieczęcią [czego] (8); iść z pieczęcią.

Zwroty: »pieczęcią się pieczętować« (1): Ten znák ábo pieczęć ktorą ſię ludzie Boży pieczętuią/ ieſt ći znák krzyżá ś. WujNT 855.

»pieczęć włożyć« (1): (did) Swiat mowi. (–) [...] Ale ia chceſzli ná cię ſwoię pyeczęć włożę BielKron D5v.

Wyrażenie: »pieczęć przymierza« [szyk 17:2] (19): obrzezánie ćiáłá męſzcżyńſkiego/ było piecżęćią obietnic y przymierza rzecży źiemſkich y ćieleſnich CzechRozm 79, 72, 74 [4 r.], 79, 83, 86 [2 r.] (18); Zydowie praw ſwych zakonnych/ vżywáć teraz nie mogą/ będąc od Bogá y roſproſzeni y opuſzcżeni/ vtráćiwſzy piecżęći przymierza ſwoiego CzechEp 32.
Szeregi: »charakter abo pieczęć« (2): Chárákter ábo pieczęć krztu S. WujNT Zzzzz3v, 625 marg.

»cyrograf a pieczęć« (1): zoſtáwił im [Pan] cyrográph á práwie piecżęć tych obietnic ſwoich/ ciáło ſwe ſwięte á kreẃ ſwą ſwiętą RejPos 82.

»kredens i pieczęć« (1): ták niepodobna ieſt/ aby ten ktorego Bog poſłał/ y dał mu credens ſwoy y pewną piecżęć ſwoię/ onych do ktorych ieſt poſłány záwieść miał SkarJedn 46.

»pieczęć i list« (1): A ieſli mowią/ że ie ſam P. Bog przez ſię ſámego bez ludźi poſłał: niechże iego pieczęć y liſt / to ieſt cudá przynoſzą. SkarKaz 418a.

»pamiątka i pieczęć« (1): ku temu [Wieczerza Pańska jest ustawiona]/ áby byłá pámiątką y piecżęćią/ náſzego z Bogiem/ y z ſynem iego Jezuſem Chriſtuſem/ przymierza CzechRozm 260v.

»piątno albo pieczęć« (1): Piątno álbo Piecżęć Boża tá ieſt/ że iáko pierwſzy cżłowiek był ſtworzony ná wyobráżenie y podobieńſtwo Boże/ ták ná wtorym odrodzeniu (to ieſt ná krzćie) [...] wyobráżenie Stworzyćielá ſwego ná duſzy prziymuie. WujJud 165v.

»pieczęć i potwierdzenie« (1): ofiárá krzyżowa [...] ieſt oſtátnia pieczęć y doſkonáłe potwierdzenie nowego zakonu y nowego teſtámentu WujNT 287.

»pieczęć i (a) upewnienie« (2): RejPosWiecz2 94v; we wnątrz odrodzą y odnawia y omywa nas Pan Bog przez Ducha ś. á pozwierzchu tego wſzyſtkiego piecżęć y vpewnienie bierzemy w wodźie Krztu świętego. WujJudConf 167.

»znak (a. znamię), (a, abo, i) pieczęć« [zyk 9:1] (10): [Sakramenty] Są to tedy znáki ábo piecżęći/ nie tylko tego teráźnieyſzego y docżeśnego pożywánia ciáłá y krwie Páná Kryſtuſowey [...] ále wiecżnego y vſtáwicżnego RejPosWiecz2 94v, 94v, 95v; CzechRozm 263 [2 r.], 266 [2 r.]; Abram [...] przyiął ten Sakráment obrzezánia/ iákoby znamię y pieczęć ſwego vſpráwiedliwienia. WujNT 537 [2 r.], 855. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

b) Obietnica (7):

pieczęć czego (2): na krzćie bierzemy pietzęć przodkiem wſzyſtkich grzechow náſzych odpuſztzenia KrowObr 46; SkarJedn 47.

pieczęć czyja (2): Piecżęć duchá Swiętego. RejAp 197v, Ee4v.

Fraza: »pieczęć będzie wypełniona« (1): A thu iuż na koy thá oſtátecżná piecżęć będzye nád tobą wypełniona iż fie sſtánieſz dzyedzicem kroleſtwá Páńſkiego RejPos 265.
Szereg: »przywileje i pieczęci« (1): Beſtia [...] y do niebá kogo chcze wedle zdánia ſwego wpuśćić może/ ná co y mocne przywileie y piecżęci ſwoie rozdawa wiernym ſwojm RejAp 145.
Wyrażenie przyimkowe: »za pieczęcią« (1): gdy bych ich [sakramentów] nábożnie a zwiarą vżywali [...] iákoby pańſkiéiśię łaski przes nie zapieczętowanyi vpominaiąc/ i wniéi zatą pieczęcią niewątpiąc MurzNT 58v.
2. Forma (tłok) z wyrytym wizerunkiem służąca do odciskania znaku identyfikacyjnego lub zabezpieczającego zamknięcie; sigillum Mymer1; PolAnt, Mącz, Calag, Calep, Cn; signatorium Calep (35): FalZioł IV 50a; ſniło ſie oycu iego [Aleksandra Wielkiego] iż ſwey żenie Olimpiadzye żywot był ſygnetem zápiecżętował/ ná ktorey piecżęći był wyrzázan Lew. BielKron 122; HistRzym 73v [2 r], 74v; ActReg 2; Calep 82b, 979b; SkarKaz 611a.

pieczęć czyja [w tym: ai (6), G pron i sb (3)] (9): nálazſzy piecżęć iego w komorze gdzie vmárły leżał/ [...] przed onymi ſwiádki włożył piecżęć ná wielki pálec vmárłego HistRzym 73v, 74v. Cf W połączeniu z nazwą.

W połączeniu z nazwą jednostki administracyjnej lub urzędu [w tym: ai (6), G sb (1)] (7): [Król Przemysław wtóry] dał piecżęć krolewſką okrągłą ná główne liſty vcżynić/ ná ktorey ziednę ſtronę wyrzázano Orłá/ ná drugiey ſtronie oſobę krolewſką ſiedząc ná Máieſtáćie BielKron 367v; Kánclerzy y Podkánclerzy piecżęći Krolá vmarłego potłukli BielKron 425v; HistLan E; A pieczęć ziemska na miejsce zginionej aby była insza uczyniona. ZapMaz II G 61/159, 61/78v, 159 [2 r.].

W porównaniach (6): A wyryi ony dwá kámieniá robotą ſnycerſką/ iáko rzężą pieczęći BibRadz Ex 28/11, 28/21, 39/6, 14; A iáko piecżęć wyráża ſwe wyobráżenie ná woſku/ takież Bog wyráźił ſwe wyobráżenie w Adámie HistRzym 75v; WujNT 753.

W charakterystycznych połączeniach: pieczęci (dać) potłuc, rzezać (4), wyrazić (2), zwierzyć; pieczęć uczyniona, zgotowana; pieczęć krola, krolewska; na pieczęci wyrycie, wyrzazan.

Zestawienie: »koronna pieczęć« (1): dáli do tego oſobnych dwu ſtrożow/ ktorym koronnych piecżęći zwierzyli. LeszczRzecz A3.
Szereg: »[nie] sygnet ani pieczęć« (1): Sygnetu żadnégo vżywáć nie mamy/ áni pieczęći oſobnéy w ſpráwách Rzeczypoſpolitéy náleżących SarnStat 325.
Przen (9):

pieczęć czyja (1): Syn Boży ieſt názwány obrázem/ pieczęćią Oycowſką wyrażonym WujNT 329.

W porównaniu (1): iáko Auguſtyn wykłáda/ w człowieczeńſtwie iego [Jezusa] wyráził Boſtwo ſwe iáko pieczęć/ przez onę vniją/ ktorą ten człowiek ieſt Bogiem. WujNT 329.

Wyrażenie bibl.: »pieczęć Boga żywego, wyobrażenia Bostwa« (6:1): RejAp 65, 66 [2 r.], 66v [2 r.], Ee3v; Y widźiałem drugiego ániołá wſtępującego od wſchodu ſłońcá/ máiącego pieczęć Bogá żywego [signum Dei vivi]: y záwołał głoſem wielkim ku czterem ániołom/ ktorym dano ieſt ſzkodźić źiemi y morzu/ mowiąc: Nie ſzkodzćie ziemi y morzu/ áni drzewam/ áż popieczętuiemy ſługi Bogá náſzego ná czołach ich. WujNT Apoc 7/2.
3. Urząd kanclerza lub podkanclerzego; sigillum JanStat (6): do krolá ſtárego gdy piecżęć wákowáłá/ ieden zacny ſekretarz przyſzedſzy [...] práwi/ wſytek dwor thám o mnie powieda/ że mam być piecżętarzem. GórnDworz R4.

pieczęć czego (1): Krol odſthąpił Pomorſkiey źiemie y pieczęći iey BielKron 374.

pieczęć czyja (1): [poddani nasi] ták w wielkich iáko w máłych ſpráwách [...] przed obliczność náſzę y przez oſobliwą pieczęć náſzę pozwáni będą SarnStat 957.

Zestawienia: »mniejsza pieczęć« [szyk 1:1] (2): [Przerębski] z domu Mácieiowſkiego ná mnieyſzą piecżęć/ á pothym ná Biſkupſtwo [...] wſtąpił GórnDworz B8; PaprUp F3v.

»pieczęć wielka« (1): [Zborowscy] widzeli godnego y zaſluzonego meza Xiedza Piotra Wolſkiego Dunina/ ziednali mu Pietzec wielka PaprUp F3v.

4. bot. Zestawienie: »pieczęć panny Maryjej« = Cyclamen europaeum L. (Rost), cyklamen europejski; bylina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae) (1): Cyclaminum, Herba, Ziele yeſt dwoyákie yedno poſpolicie bywa zwano. Panis parcinus, Swyński chleb/ Drugie/ Sigillum Mariae, Pierſcionek albo pieczęć panny Mariey. Mącz 76a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Sigillum. Petſchyr. Pieczęć. Mymer1 10v; Sigillum, Pieczęć. Mącz 392a; Siegill. Piecżęć. Sigillum. Calag 451b.
*** Dubium (1): Będzie przywrócona iáko błoto piecżęć/ á będzie ſtałá iáko odzienie [Restituetur ut lutim signaculum, et stabit sicut vestimentum]. Leop Iob 38/14.

DDJ