Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZPRAWNY

Następne hasło: ROZPRAWOWAĆ SIĘ »

ROZPRAWOWAĆ (47) vb impf

roſ- (46), roz- (1).

Pierwsze o oraz oba a jasne; drugie o prawdopodobnie jasne (tak w -ować).

Fleksja

indicativus
inf	rozprawować
praes
	sg	pl
1	rozprawuję	rozprawujemy
2	rozprawujesz
3	rozprawuje	rozprawują

praet
	sg		pl
1	m	-m rozprawowåł	m pers
3	m	rozprawowåł	m pers	rozprawowali

fut
	sg
1	m	rozprawować będę, będę rozprawowåł
3	m	będzie rozprawowåł

imperativus
	sg
2	rozprawuj

conditionalis
	sg
1	m	bym rozprawowåł
3	m	by rozprawowåł

impersonalis
fut		rozprawować się będzie
participia
part praes act		rozprawując

inf rozprawować (6). ◊ praes 1 sg rozprawuję (1). ◊ 2 sg rozprawujesz (1). ◊ 3 sg rozprawuje (14). ◊ 1 pl rozprawujemy (2). ◊ 3 pl rozprawują (3). ◊ praet 1 sg m -m rozprawowåł (1). ◊ 3 sg m rozprawowåł (2). ◊ 3 pl m pers rozprawowali (3). ◊ fut 1 sg m rozprawować będę (1), [będę rozprawowåł ]. ◊ 3 sg m będzie rozprawowåł (4). ◊ imp 2 sg rozprawuj (3). ◊ con [1 sg m bym rozprawowåł.] ◊ 3 sg m by rozprawowåł (1). ◊ impers fut rozprawować się będzie (1). ◊ part praes act rozprawując (4).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. rozprawić.

Znaczenia

1. Rozważać ustnie, pisemnie lub w myślach; rozmawiać (33)
2. Działać (1)
3. Porządkować sprawy związane z funkcjonowaniem podległej sobie społeczności; wydawać rozporządzenia (9)
4. Rozstrzygać wątpliwości lub spory (2)
5. Mieszać z wodą (1)
6. Prawdopodobnie: Wyprawiać skórę (1)
7. [Rozmieszczać a. rozdzielać na boki]

1. Rozważać ustnie, pisemnie lub w myślach; rozmawiać; meditari PolAnt; disserere, persequi, pertractare Modrz (33):

rozprawować co [= przedmiot rozważań] (7): RejJóz Q; RejKup x4v; Ale ſluchaymy co Dworzánin z Mnichem roſpráwuye. KromRozm III A3v; Rozráduye ſie yęzyk moy/ roſpráwuyąc záwżdy/ Twoyę ſwyętą ſpráwyedliwość LubPs N4v; RejWiz 22v; BibRadz Ps 144/5; Te práwá [...] bárzo ſzyroce ludźie w práwie vcżeni roſpráwuią. ModrzBaz 76v.

rozprawować z kim (7): RejJóz Q; Gardian hardzie ſpoſlem roſprawuie. RejKup c7, y2; KromRozm III A3v; RejAp CC4v, 181; Albo w kárcżmie gdzye piyąc/ s chłopy roſpráwuie HistHel C; [Roſkazał mi był Ceſarz/ ábym z Komorná nieiákiego Pawła Pálmáiego/ ktory Tureckich łupieſtw y wrywek dobrze był świádom/ z Sobą do Budzyniá wźiął/ á za iego ſpráwą tym porządniey z Báſzą rozpráwował BusLic 3].

rozprawować o kim, o czym (19): vſta tych będą zatkane/ ktorzy tylko oproznoſćiách roſpráwowáli. RejPs 92; RejKup y2; Roſpráwowáli ták ſobye o mnye yáko w báśni LubPs Q, T3, ee4v; RejWiz 185v; BibRadz I 161a marg, 274; iż o ziemſkich rzecżach też ziemſkiemu zwirzęciu roſpráwowáć przyſtało RejAp 57v, CC4v [2 r.], 83v, 138, 181; tám [przy wtórym kazaniu] ſie o tym ſzyrzey á doſtátecżniey roſprwowáć [!] będzye. RejPos 88; RejZwierc 149v; RejPosWstaw [212]v; ModrzBaz 57v, 83v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Poide ſzię ſmiaċ onei dupie [...]: Iako będżie roſprawował Czo thu dobrego ſprawował. RejKup n8v.

Zwroty: »rozprawować w myśli« (1): Widziſz wſzytkę rodzinę/ wſzytki przyiacioły. Roſpráwuieſz w myſli ſwey byś [= jakbyś] miał mowić z nimi RejWiz 120v.

»rozprawować słowa« = mówić (1): Słucháiąc cie áż mię boli głowá. Roſpráwuiąc niepotrzebne ſłowá. BielKom F6v.

»rozprawować sobie (sam)« = rozmyślać [szyk zmienny] (3): Pothifar przyſzedſzy do domu ſiadſzy ſobie ſam roſprawuie RejJóz G3; RejKup x4v; RejWiz 64.

2. Działać (1):

W przeciwstawieniu: »rozmyślać się ... rozprawować« (1): Gdy maſz co cżynić długo ſie rozmyſlay/ Prętko roſpráwuy RejZwierc 214v.

3. Porządkować sprawy związane z funkcjonowaniem podległej sobie społeczności; wydawać rozporządzenia; disponere Vulg, Mącz; dispensare Mącz (9):

rozprawować co (4): RejAp 47v; Aby on gdy przychodzi ku ſkońcżeniu ſwemu/ Porządnie wſzyſtki rzecży roſpráwował w domu HistLan E; RejZwierc 270v; [GilPos 282 (Linde s.v. rozprawić)]. Cf Zwrot.

rozprawować kogo (3): RejPs 104v; RejKup e7; áliżći pan drugi/ Też tákież roſpráwuie rozmáite ſługi. RejWiz 166; [Będę rozpráwował ludźie [Disponam populum]/ á narody będą mi poddane. Leop Sap 8/14 (Linde s.v. rozprawić)].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): SarnStat 1217 cf »ustawiać i rozprawować«.

Zwrot: »rozprawować domek swoj« (1): tedy [poczciwy człowiek] s pilnoſcią roſpráwuie domek ſwoy y potrzeby ſwoie. RejZwierc 131v.

Szeregi: »rozrządzać, ([i]) rozprawować« (1): Mącz 310c; [Uprzedzając ja tedy onę [śmierć], póki zdrowie i pamięć służy, [...] tak rozrządzam i rozprawuję. TestEwang 1599/81].

»sądzić a rozprawować« (1): ktory [Bóg] iáko krol iáki możny [...] ſądził á roſpráwował wſzythko ná ziemi y ná niebie. RejAp 47v.

»ustawiać i rozprawować« (1): vſtáwiamy y ták rozpráwuiemy ná wieczné czáſy: áby ná potym ſądy Ziemſkié [...] w miáſteczku Zatorze [...] były ſądzone SarnStat 1217.

4. Rozstrzygać wątpliwości lub spory [kogo = czyje sprawy] (2):

Zwrot: »sądem rozprawować« (1): iáko [Pan] wkáżdey ſluſſnoſći ma národ ludzki ſądem ſwem roſpráwowáć. RejPs 141v.

Szereg: »jednać a rozprawować« (1): w ſwięto ludzi iednay á roſpráwuy RejPos 346.

5. Mieszać z wodą [co] (1): Encaustes, Sklenicá/ álbo kruſz málárski w którym fárby roſpráwuyą. Mącz 43a.

6. Prawdopodobnie: Wyprawiać skórę [co] (1): V ſkor ná vchu dobrze roſpráwowáć znák: á to vcho/ ná ktorym znák/ przy roſpráwiániu ſkory rozpiąć drewniąſzcżkámi GostGosp 86.

7. [Rozmieszczać a. rozdzielać na boki [co po czym]: wſzákoż niegdźie zebrawſzy gałęźie máćice [winnej] z żerdźi ſpołem ie zwięzuią prąćim/ [...] á po źimie záśię ie rozwiązawſzy roſpráwuią po żerdźiach álbo po tykach Cresc 1571 326 (Linde s.v. rozprawić).]

Formacje współrdzenne cf PRAWIĆ.

Cf [ROZPRAWOWANIE], ROZPRAWUJĄCY