Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POCZUĆ

Następne hasło: (POCZUJNOŚĆ) »

POCZUĆ SIĘ (30) vb pf

się (22), sie (8).

o jasne.

Fleksja

inf	poczuć się

praet
	sg		pl
1	m	-em się poczuł	m pers
2	m	-eś się poczuł	m pers
3	m	poczuł się	m pers	poczuli się

plusq
	sg
3	m	poczuł się był

imperativus
	sg	pl
1		poczujmy się
2		poczujcie się
3	niech, niechaj się poczuje

conditionalis
	sg		pl
1	m	by się poczuł	m pers
3	m		m pers	by się poczuli

inf poczuć się (12). ◊ fut 3 sg poczuje się (2). ◊ 2 pl poczujecie się (1). ◊ 3 pl poczują się (2). ◊ praet 1 sg m -em się poczuł (1). ◊ 2 sg m -eś się poczuł (1). ◊ 3 sg m poczuł się (1). ◊ 3 pl m pers poczuli się (1). ◊ plusq 3 sg m poczuł się był (1). ◊ imp 3 sg niech, niechaj się poczuje (2). ◊ [1 pl poczujmy się.] ◊ 2 pl poczujcie się (1). ◊ con I sg m by się poczuł (3). ◊ 3 pl m pers by się poczuli (2). ◊ [part praet act poczuwszy się.]

Sł stp, Cn brak, Linde s.v. poczuć.

Znaczenia

1. Zdać sobie sprawę, zrozumieć, zorientować się (17)
2. Opamiętać się i przestać postępować w określony sposób (12)
- a. Zrozumieć swój błąd, poprawić się, przestać błądzić (9)
- b. Otrząsnąć się z jakiegoś uczucia (3)
3. Doznać wrażenia organicznego (1)
4. [Dowiedzieć się, otrzymać wiadomość]

1. Zdać sobie sprawę, zrozumieć, zorientować się; sentire Vulg (17): Y moc ſsobie wſzytkę [papież]/ y zwierzchność nád Ceſárzem y krolmi przywłaſzcżył y oney nád nimi/ pod pokrywką zmyślonego nabożenſtwá/ żeby ſię nie pocżuli/ vżywa CzechEp 426; NiemObr 64 [2 r.].

poczuć się w czym [w tym: „w tym” (12)] (13): A to y ia ſam klechą y beſtyą/ wedle ſądu X.K. będąc/ trochem ſię też w tym pocżuł: á coż inſzy nád mię bácżnieyſzy y vcżeńſzy ludźie? CzechEp 127; Iákoż to y I.M.X. Arcybiſkup/ iáko ſtárſzy y mędrſzy bacży/ y nie bez przycżyny (chociaż ſię podobno w tym X.K. nie pocżuł [...]) CzechEp 220; przedśię tę zgodę ſam X. Arcybiſkup ſwoią przedmową zepſuie/ gdy ſię iedno kto w tym dobrze pocżuie CzechEp 227, 64, 127 [2 r.], 228, 260, 264, 268; NiemObr 123, 165; Lecz oni nie rozumieli tego ſłowá/ y zákryte było przed nimi/ żeby ſię w nim nie poczuli WujNT Luc 9/45; [Otoż potrzebá pocżuć ſie cżłowiekowi w ſpráwach ſwoich á k temu Bożych/ á wſzytko cżynić ták iákoby było od nas [...] y rozumnie cżyniono y wypełniano. GilPos 22v; A ták bráćie z przykłádu onych ſię buduymy/ A żeſmy Chrześćiánie wżdy ſię w tym pocżuymy. ProtJałm 29 (Linde s.v. poczuć)].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (3); zaimek pytajmy (2), jeśli (1), że (1)] (4): A X.K. niech ſię pocżuie w tym/ co to ieſt duchowi ſię ś. ſprzećiwiáć CzechEp 264, 64, 260; [Lato mówi do ludzi] Pocżuyćieſz ſię proſzę was/ ieśliśćie ſię w dáry Letne ták opátrzyli/ iák ieſt zwycżay ſtáry. RybGęśli B4.

Szereg: »poczuć się i obaczyć« (1): ták ſię dálece ſercem ſwym y piorem vnioſł/ że mu ſię zdáło/ iż wſzędy około nie^go beſtye ſtoią: á iż do nich ſámych to piſmo przyść miáło: á iż ſię w tym żaden z nich pocżuć y obacżyć nie miał. CzechEp 127.

2. Opamiętać się i przestać postępować w określony sposób (12):

a. Zrozumieć swój błąd, poprawić się, przestać błądzić (9): A ták gdyby ſię X.K. z ſwoimi obcochwałobożniki pocżuł: mogłby y to obacżyć/ [...] iż to/ co mnie z ſtrony Bogá y Chriſtuſá zádał/ iemu więcey ſłuży niż mnie CzechEp 85, 265; NiemObr 81, 165; Nuſz ſobole y inſze Kleinoti wmaloni a wgruſzki ſie obrocili: dadza ſie wam te maloni znac ieſli ſie niepotzuiecie PaprUp K2v; że nam Grámmátiki Polſkié cudzoźiemcy opiſuią. Czemu nie ſwoi? Wprawdźieć poczuł ſie był trochę on w rozum, w godność, y w záchowánié nieśmiertelny Stániſław Orzechowſki: iedno ná Bulgárſki wzór JanNKar D2v, D2v.

poczuć się w czym (1): Płákáć będą/ iż nie vczynili dla vkrzyżowáne^go/ więcey niżli w ſumnieniu ſię poczuią. SkarKaz 6a.

Szereg: »poczuć się i obaczyć« (1): then bowiem [Tyberius] gdy prze ſwoy zbytek wielki przyſzedſzy do vboſtwá/ ono opłákiwał. Rzekł do niego Ceſarz: Nie wcżáżeś ſie pocżuł y obacżył. Phil R4.

b. Otrząsnąć się z jakiegoś uczucia (3): chćiey ſie Waſzmość pocżuć/ Z niego [ze smutku] ſie przez Doktorá co nayprędzey wyzuć. PaxLiz B3, C3, C3v.

3. Doznać wrażenia organicznego [jakim] (1): IEſli ſye ktho iádem/ álbo ktorą trućiną záráżonym pocżuie/ nátychmiaſt themu ma zábieżeć á nie mieſzkáć SienLek 155v.

4. [Dowiedzieć się, otrzymać wiadomość [o czym]: Ieſzcże iákoby ſię W. X. M. zdáło/ piſáć do pozoſtáłych Epiſzkopow/ áby oni bez omieſzkánia o tym pocżuwſzy ſię/ do mnie iáko do ſtárſzego ziecháli ſię dla porozumienia o tym BronApokr 19.]

Synonimy: 1. obaczyć, obaczyć się, pojąć, zrozumieć; 2.a. obaczyć, obaczyć się, polepszyć się, upamiętać się, uśmierzyć się, uznać się, zrozumieć; 4. dowiedzieć się.

Formacje współrdzenne cf CZUĆ SIĘ.

AW, (MM)