Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODJĄĆ

Następne hasło: [PODJECHAĆ] »

PODJĄĆ SIĘ (97) vb pf

sie (69), się (28).

o jasne; w temacie fut e jasne (tylko 1 r. z Mącz; w podjąć e pochylone).

Fleksja

inf	podjąć się

praet
	sg		pl
1	m	podjąłem się, -em, -m się podjął	m pers	-smy się podjęli
2	m	-ś się podjął	m pers	-ście się podjęli
2	f	-ś się podjęła	m an
3	m	podjął się	m pers	podjęli się
	f	podjęła się	m an
	n	podjęło się	subst

plusq
	sg
3	m	był się podjął
3	n	było się podjęło

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych się podjął	m pers
3	m	by się podjął	m pers	by się podjęli

impersonalis
fut		podejmie się
participia
part praet act		podjąwszy się

inf podjąć się (37). ◊ fut 3 sg podejmie się (4). ◊ praet 1 sg m podjąłem się, -em, -m się podjął (8). ◊ 2 sg m -ś się podjął (2). f -ś się podjęła (1). ◊ 3 sg m podjął się (20). f podjęła się (1). n podjęło się (1). ◊ 1 pl m pers -smy się podjęli (2). ◊ 2 pl m pers -ście się podjęli (1). ◊ 3 pl m pers podjęli się (5). ◊ plusq 3 sg m był się podjął (1). n było się podjęło (1). ◊ con 1 sg m bych się podjął (1). ◊ 3 sg m by się podjął (5). ◊ 3 pl m pers by się podjęli (1). ◊ impers fut podejmie się (1). ◊ part praet act podjąwszy się (5).

Sł stp notuje, Cn s.v. pod gardłem przykazuję, Linde XVII w. (z Cn) s.v. podjąć.

Znaczenia

1. Wziąć coś na siebie, zobowiązać się; przystąpić do jakiegoś działania (92)
2. Wziąć w obronę, w opiekę (3)
3. W funkcji biernej: Być podjętym, wykonanym (1)
*** Dubium (1)

1. Wziąć coś na siebie, zobowiązać się; przystąpić do jakiegoś działania; suscipere Mącz, Modrz; accipere, aggredi, capere, coeptare, condicere operam, curae habere, descendere, incipere, iniungere sibi, invaere, subire, sumere (operam a. partes) Mącz (92): OrzRozm F3v; Quoniam quidem suscepi non desinam, Gdyżem ſie podyął/ nie przeſtánę. Mącz 344b, 59a, 105d, 264d; BielSpr 51; Swátayże iuż bezecna/ konay coś záczęła/ Vbiéray/ śćiél w łóżnicy/ iákoś ſie podięłá. GórnTroas 59.

podjąć się czego (66): [Mąż] Prośił z przyiaćioł iednego/ Aby ſie chćiał podiąć tego: Miey pry mi żonę ná piecży/ Pokić ia ſpráwiam ſwe rzecży BierEz P2v, K4v, Ov; DiarDop 110; GroicPorz f; Przetho Krol Polſki tylko to powinien nam iśćić/ czego ſye w Przyśiędze ſwey podiął. OrzRozm E4, F3v, T2v; BielKron 346v; Imperatorias partes sumere, Hetmáńſtwá ſie podyąć. Mącz 432b, 242d, 248a, 328a, 370d, 432b [2 r.]; GórnDworz T7; Pytał okrutnik Pitiáſá ieſliby to chciał vcżynić. Ten ſie tego z wielką ochotą podiął. RejZwierc 92v, 94v; BielSpr 51; BudBib bv; WierKróc B; BiałKaz H2; PaprPan X3v; SkarJedn 100; ZapKościer 1584/66v; Tchu y dowćipu po tobie [Janie Kochanowski] żaden dźiś nie ma ſto [= wystarczająco]/ Coby ſię twych pieśni podiął KlonŻal B2v; OrzJan 23; LatHar 625; wolno będźie káżdému/ któryby ſie iedno tego chćiał podiąć/ inquiſicią czynić: gdźie y iáką będźie rozumiał naylepſzą SarnStat 1233, 853, 867; CiekPotr 10. Cf podjąć się czego dla kogo, Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

podjąć się czego dla kogo, dla czego (4): Miloſciwy pán Iezus poglądál na ſwé apoſtoly miloſciwie [...] weſelątz ſie ſtego/ iż dlá iego miloſci tego ſie podięli A w tym nám przyklád vboſtwa ij cirpieniá zoſtawili OpecŻyw 59v; RejKupSekl a6; Condicere operam, Podyąć ſie czego dla kogo. Mącz 87b, 242d.

podjąć się komu (4): DiarDop 110; GroicPorz f; ktorego [kościoła] bronić ſye pod Przyśięgą ſwą dźiśieyſzy Krol náſz/ Práwnuk iego podiął/ Ianowi Laſkiemu/ Arcybiſkupowi OrzRozm G; Mącz 416d.

cum inf (27): BierEz K4v, P2v; ConPiotr 34; DiarDop 110; Tedy Symon [...] podiął ſię walczyć zá narod ſwoy BibRadz 1.Mach 14/32, 2.Mach 8/36; OrzRozm F3, G; Węgrzy w ten cżás nawięcey nárzekali płácżąc wielkim głoſem na Niemce/ iż ſie ich podięli bronić/ á nic niecżynią BielKron 315; AEs alienum amicorum suscipere, Podyąć ſie prziyacielskich długów płácić. Mącz 36b, 36c, 42c, 80b, 283d, 416d; Odpowiedział pan Kriſki. [...] ánibym ſie podiąć mogł/ vcżyć w.m. thego wſzytkiego co on [dworzanin] vmieć ma GórnDworz E5v, V2; RejPos 184, 327v; BudNT przedm c3; ModrzBaz 1; SkarŻyw 528; a tak ſzadnye dzyeczyę tego ſzye nye potyęlo chowacz matky swey: yedno wlaſzny ſzyn Matky swoy ZapKościer 1584/66v; ActReg 40; rácżże nam to dáć/ [...] áby y tych/ ktorycheſmy ſię podięli zálecáć w modlitwách máieſtatowi twemu/ y wſzytkich wiernych/ imioná zachowáły nieodmiennie/ kſięgi błogoſláwionego twego przeźrzenia LatHar 93; SarnStat *4, *7.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: tego (2); że, iż (2), zaimek względny (1)] (3): LibLeg 10/66; Z długich rozmow podiął ſie thego tenże Piotr iż miał doſtáć Włodzimirſkiego/ a Krol obiecał mu wiecżny klenot dárowáć ieſli tego dokaże. BielKron 353; GórnDworz N4v.

W połączeniu szeregowym (1): Solenniter stipulanti promisit, Yáwnie pytáyącemu yeſliby to álbo owo chciał trzimáć/ przizwolił/ obiecał/ przyrzekł/ podyął ſie trzimáć. Mącz 416d.

W charakterystycznych połączeniach: hetmaństwa podjąć się, pieśni, wszystkiego, zwierzchności królewskiej; ku dokazaniu [czego] podjąć się; pod przysięgą podjąć się, rozumkiem; z ochotą podjąć się, z pożytkiem; za [ile] groszy podjąć się; podjąć się bronić (czynić obronę) (8), sprawować (3).

Zwroty: »podjąć się [jakigo] brzemienia« [szyk zmienny] (2): Wnet obroćiwſzy ſie ku krolowi [cesarz] pythał go ieſliſzby ſie chćiał/ thákiego ćięſzkiego brzemieniá podiąć BielKron 330v; SarnStat 1287.

»czego wielkiego się podjąć« (1): Lekko ſobie ważył gdy ſię kto cżego wielkiego podiął SkarŻyw 571.

»dobrowolnie się podjąć« (1): y ktożby był ktoby ſię takowey pracey dobrowolnie podiąć chćiał KwiatKsiąż P2.

»prace(j) się podjąć« [w tym: za co (= za ile) (1)] = laborem sibi iniungere Mącz [szyk zmienny] (9): FalZiołUng V 119; RejKupSekl a6; Abowiem niewiele by ich nálazł coby ſye tobie tákiey pracey około twey ſpráwy zá czterzy groſze podięli. GroicPorz f; BibRadz *5; KwiatKsiąż P2; Mącz 178b; SienLekAndr a4; GórnDworz Ee4; Iedná [rzecz]; co mię do tego przywiodło/ ábych ſię ták wielkiey/ y poważney/ á k temu ták trudney á niebeśpieczney prace w przekłádániu Nowego teſtámentu ná náſzę rzecz Polſką znowu podiął. WujNT przedm 1.

»podjąć się ([jakiej a. czyjej]) rzeczy, sprawy« = causam suscipere, curae habere rem, opus aggredi, provinciam capere, suscipere onus Mącz [szyk zmienny] (5:1): Fugitant omnes hanc provinciam, Nikt ſie tego vrzędu/ álbo rzeczy nie chce podyąć Mącz 138c; Opus magnum et difficile aggredi, Wielkiey á trudney ſie rzeczy podyąć. Mącz 147d, 36b, 73a, 264a, 328a.

»[czyjej] służby podjąć się« (1): Szcżego obacżyć możem/ iſz [...] záraz Páwłowi S: vkazał Pan Chryſtus wſzytki prace/ męki/ kámionowánia [...] y inne dochody ná vrząd Apoſtolſki: kámienie/ powrozy/ więzięnia/ [...] ná oſtátek śmierć hániebną ná tym świećie. dáiąc mu ná wolą/ ieſli ſię ták tákiey ſłuſzby iego podiąć chćiał. SkarŻyw 82.

»podjąć się urzędu« = provinciam capere [szyk zmienny] (4): Id onus invitus assumpsi, Nád moyem [!] ſie wolą tego vrzędu podyął. Mącz 432c, 35a, 138c; Die Regierung annehmen. Podiąć śię vrzędu. Praefici imperio. Calag 129b.

Szeregi: »kusić się a podjąć« (1): rádzę [...] áby [dworzanin] rádniey [...] wyznał nieumieiętność ſwoię/ niżby ſie miał kuśić/ á podiąć/ cżego nie vmie GórnDworz N4v.

»podjąć się i obwiązać« (1): A to [roztyrki ruskie] fortelem łatwiey może ſpráwić niżli iáwną woyną/ [...] A ku dokazániu tego ſam ſię Włoſtowicz podiął/ y obwiązał Boleſławowi StryjKron 215.

»podjąć się, nie przestać« (1): Quoniam quidem suscepi non desinam, Gdyżem ſie podyął/ nie przeſtánę. Mącz 344b.

»podjąć się, (albo) ważyć« [szyk 1:1] (2): Tibi omnes fortes viri navare operam et studium volunt, Niechcą ſie dla ciebie niczego wáżić/ podyąć. Mącz 242d, 432b.

2. Wziąć w obronę, w opiekę [kogo, czego] (3): kiedy Pan Bog ták ſie ćiebie podiął/ y ták bárzo ćię vmiłował/ że iedynego ſwego miłego Syná wydał ná śmierć hániebną/ áby ćię przez iego drogą y naświętſzą krew zbawił grzechow KarnNap E2v; Bog ſię/ mey nędze/ podiął/ przyiął mnie w obronę GrabowSet R2v.

podjąć się przed kim (1): Kogoż mam do ćiebie/ obieráć rzecżniká? Kto ſię mnie/ przed tobą podeymie/ nędzniká? GrabowSet R3.

3. W funkcji biernej: Być podjętym, wykonanym (1):

Fraza: »praca [dla kogo] się podjęła« (1): Tę tedy pracą niegodną moię y malucżką/ Pánu Bogu dla ktorego ſie cżći podięłá ofiáruiąc/ Wáſzey K.M. ią przypiſuię. SkarŻyw A2v.

*** Dubium (1): y ony pothayemnye noczą podyely ſią nadnym z ynnem hoſpodarem y vczynyly yemv yprą [!] LibLeg 6/191.

Synonimy: 1. obwiązać się, ważyć się, wdać się.

Formacje współrdzenne cf JĄĆ SIĘ.

Cf PODJĘCIE, PODJĘCIE SIĘ

AL, (JB)