[zaloguj się]
[pdf]

PODSTAROŚCI (127) sb m

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N podstarości podstarościowie, podstaroście
G podstarościégo podstarościch, podstarościów
D podstarości(e)mu podstarościóm, podstarościåm
A podstarościégo podstaroście
I podstarościm, podstarości(e)m
L podstarościm

sg N podstarości (56). ◊ G podstarościégo (20); -égo (7), -(e)go (13). ◊ D podstarości(e)mu (8). ◊ A podstarościégo (9); -égo (1), -(e)go (8). ◊ I podstarościm (13), podstarości(e)m (2) [może od PODSTAROŚCIE] UstPraw, GórnRozm. ◊ L podstarościm (3). ◊ pl N podstarościowie (5), podstaroście (2); -owie : -e ComCrac (1:1), SarnStat (4:1). ◊ G podstarościch (1) UstPraw, podstarościów (1) SarnStat. ◊ D podstarościóm (3), podstarościåm (1) SarnStat (3:1); -óm : -om SarnStat (2:1). ◊ A podstaroście (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Zastępca starosty, pełniący funkcje sądownicze w sądach grodzkich i w królewszczyznach; vicecapitaneus JanStat, Cn; capitaneus, vicesgerens JanStat; pro praefecto provinciam gerens, propraeses, subpraefectus, vicariam praefecturam cuvans a. gerens a. regens, vicarius praefecti Cn (127): a yeſly by kthorim kolwyek gwalthownym obyczayem na Zamku szochaczowſkym ogyen wyſzedl thedy yednak sthego zamku swą wolya nye mam nygdzyey sgycz, alyſz by mya then ze podstharoſczy wſyawſzy zarąką zamku szwyodl MetrKor 37/3v, 37/4 [3 r.]; LibMal 1545/98, 1547/133, 133v [2 r.]; LibLeg 11/169; ZapWar 1548 nr 2656 [2 r.]; iż niewypuſćim nikogo z woyny [...] okrom Podſtároſćich/ kthorzy ſą ná tym mieyſcu gdzye ſą ſądy UstPraw D2v, A4 [2 r.], B2v, F [2 r.], Gv, K2; RejZwierz bb2, 101; Item Drugiey rathy dal marc. 15. Ktore za Consenſem Pana Podſtaroſćiego doſtal Zygmunth Sarnowſki ZapKościer 1581/18v, 1580/5v, 1582/31v, 1584/46v, 49, 1586/68; ZapMaz II G 407; vyrżę/ áno kilká Szláchćicow z wozy/ rąbią/ y nákłádáią ná wozy drwá Páná mego. Y záraz oświadcyłem [!] Podſtarośćiem/ wożnem y Szláchtą. GórnRozm G2v, G2v [2 r.], G4v; ActReg 8; Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Podſtárośćim. SarnStat 487 żp, 487 [2 r.], 611, 741, 874, 1042 (10).

podstarości czego (10): ZapWar 1558 nr 2686; niech przyśięgę vczynią [...] źiemſcy Sędźiowie przed Woiewodámi ſwémi álbo Káſztelanem onéy źiemie: á Grodzcy przed Stároſtą albo Podſtárośćim onégo mieyſcá. SarnStat 269; ábyſmy [...] od woiennéy wypráwy wolnégo y wyiętégo nie czynili/ okróm tych/ którzy choruią/ [...] y Podſtárośćie tych mieyſc gdźie ſą ſądy ná zamkách ná gránicach króleſtwá leżących. SarnStat 300, 503, 546, 555, 937, 971, 1157. Cf »podstarości zamku«.

podstarości czyj [starosty; G pron] [w tym: w szeregu »starosta albo podstarości« (10)] (11): Item yeſthliby kto mayąncz rok ſlozony wkamyenczv [...] liſthy staroſczinimy abo yego poſtaroſcziego [!] [...] nyeodlozil by, a nanym by nyeſtanal then traczi ſwoyą rzecz MetrKor 40/820; LibLeg 6/157; UstPraw B4v [2 r.]; Roſkázuiemy tedy/ rć. wſzyſtkim/ y káżdému Stárośćie Króleſtwá náſzégo/ y ich Podſtárośćiam/ áby [...] SarnStat 190; poſtánawiamy: áby wſzyſcy Woiewodowie Woiewództwá ſwégo/ vſtáwy y cény rzeczam czynili [...] wedle Conſtituciiéy Nieſzowſkiéy: wezwawſzy do śiebie Stáróſt mieyſc onych/ ná których vſtáwy y cény czynić będą/ ábo ich Podſtáróśćiów SarnStat 270, 91, 275, 504, 521, 898.

podstarości czyj [nasz, tj. króla] (2): Dla tego tobie roſkázuiemy władzą Królewſką/ [...] ábyś przed námi albo Podſtárośćim náſzym [...] oblicznie y práwnie ſtánął SarnStat 830, 503.

W połączeniu z nazwą miejscową lub przymiotnikiem od tej nazwy [w tym: podstarości + ai (18), podstarości + na + L n-loc (8); z (imieniem i) nazwiskiem (21)] (26): MetrKor 37/3v, 40/820; LibMal 1543/72; Za drvgye proſche thwey Kro. mczi o podſtharoſczyego Lwowſzkyego LibLeg 11/169, 11/172; ZapWar 1550 nr 2674, 1558 nr 2686; Kmitá Podſtárośći Krákowſki. RejZwierz 67v, Aa4; PaprPan Ev, G4, O2, Y4v, Z3; A gdzieby iemv napewny dzięń mianowithy tych pięniędzy nie wydal przepada Sliachetnemv Panu Bernarthowi Siedlewſkiemu Podstarośćiemu na Kośćierzynie zlotych czerwonych 20. ZapKościer 1580/4, 1579/1v, 1584/39v, 46v, 48v, 51v, 1586/64 [2 r.], 67v; StryjKron 572; ReszList 175; WerKaz 275.

W połączeniu z (imieniem i) nazwiskiem [w tym: nazwisko + podstarości (21), podstarości + nazwisko (3)] (24): ZapWar 1558 nr 2686; ZapMaz II G 159–160v; Gdze przyty(m) bely vczywy ludze Iako wmeyſcze Pána potstaroſzczyego staniſlawa Grzimalſkego Iako Criſtoph Tęmpſky ZapKościer 1582/35v. Cf W połączeniu z nazwą miejscową.

W połączeniach szeregowych (11): Na ktore ſtaroſty, Podſtaroſczie y ſzędzie takze też poſlovie oney ziemie inſtigovacz będą povinni. ComCrac 16; Wſzytkim w obec/ y káżdému zoſobná/ Woiewodóm/ Káſztelanom/ Stároſtom/ Podſtárośćiom/ Burgrábiom/ Namieſtnikom/ Burmiſtrzom/ Wóytom/ Ráycom/ Láwnikom miaſt/ y miáſteczek [...] do którychkolwiek wiádomości ten Vniwerſał náſz prziydźie [...]. Oznáymuiem [...] SarnStat 971, 480, 487, 490 [2 r.], 546, 937, 1237 [2 r.], 1279.

W charakterystycznych połączeniach: pan podstarości (15); pieczęć podstarościego, pisarz (2).

Zestawienia: »grodzki podstarości« = castrensis vicecapitaneus JanStat [szyk 6:2] (8): ComCrac 15v; VStáwiamy/ iż w źiemi Podláſkiéy káżdy Sędźia y Pod ſtárośći Grodzki ośiádły y ſzlácheckiégo narodu bydź máią SarnStat 742, 487, 489, 558, 562, 564, 821.

[»podstarości sądowy«: Podſtárośćiowie ſądowi/ po złotych ſześći [dawać powinni] Pobór 7.]

»podstarości zamkowy, zamku« = vicecapitaneus castrensis JanStat (1:1): przeto deputujemy do p. Sędziego i do p. Podsędka Zawkrzeńskich I.M. Pany Podstarościego Zamku Płockiego Marcina Dembskiego, Andrzeja Kosińskiego, Jozwa Gnojeńskiego ZapMaz II G 159–160v; SarnStat 503; [Summa owsa [...], inkludując potrzebę wychowania koni tak podstarościego zamkowego, jako dobytku wszelakiego, ćw. 300 LustrMalb II 136].

Szereg: »starosta a(l)bo (i, ani) podstarości« = capitaneus vel (aut, et) vicecapitaneus a. vicesgerens JanStat (30): A yeſthlibi walaſchin v poddanego krolya yegomiloſczi ktorego kolwyek stanv, swoyą rzecz kradzyonv zaſthal. [...] thedi on poddany [...] tham ze przed staroſthą, abo poſtaroſczim [!] ma bycz praw MetrKor 40/819; ComCrac 15v, 18; UstPraw A3, E2, F4; BielKron 387v, 418v; RejZwierc 94v; á wie Bog kiedy (bo czáſem vmrże Stároſtá/ ábo podſtárośći/ czáſem zaydźie powietrże/ czáſem Interregnum) doydźie ſpráwiedliwośći. GórnRozm H3v; SarnStat 222, 269, 363, 503 [3 r.], 521 (10). Cf podstarości czyj. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r.]
a. Jako objaśnienia wyrazów łacińskich (oznaczających m. in. urzędy w starożytnym Rzymie); decurio, subregulus, vicarius Mącz (3): Decurio, radny pan álbo ſtároſtá nád yednym miáſtem który więtſzego ma nád ſobą/ Podſtároścy álbo Burgrábiá Mącz 79b, 426a, 493b.

Cf [PODSTAROŚCIE]

KW, MM