[zaloguj się]
[pdf]

POLSZCZYZNA (22) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja
sg
N polszczyzna
G polszczyzny
D polszczyznie
A polszczyznę
I polszczyzną
L polszczyznie

sg N polszczyzna (2). ◊ G polszczyzny (5). ◊ D polszczyznie (2). ◊ A polszczyznę (6). ◊ I polszczyzną (3) [w tym zapis -a (1)]. ◊ L polszczyznie (4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Język polski; idioma Polonicum, sermo Polonicus Cn (21): Koniec wyrwany Sálomoná/ godny dziewetzkom ku polſſtzyznie. March3 Xv [idem [Wokabul 1539]]; Albowiémech w iego [lekarza domu Pileckich] piſániu/ śiłá rzeczy Słowiéńſkiéy/ Sérbſkiéy/ y grubo Mázowieckiéy/ álbo Stáropolſkiéy nálazł: któréyby dźiśieyſzych czáſów/ dźieśiąty przynamniéy wyrozumiéć nieumiał [...]. Ia bacząc to/ [...] przeźrzawſzy ty Kſyęgi/ Polſzczyznam [lege: polszczyzną-m] ié naprzód opátrzył SienLek 3v; GórnDworz B3, B3v; RejZwierc 266; Nád to znáć/ iż [brzescy tłumacze Biblii] o ochędożną Polſzcżyznę nawięcey ſię ſtáráli/ zániedbáwſzy właſnośći rzecży Greckiey BudBib bv, e; Bo moie przedſięwzięćie nie to było áni ieſt/ żebychſię zgłádką/ albo dworną polſzcżyzną miał wták zacnych á Boſkich kśięgach popiſowáć BudNT przedm d; [Wokabul 1539 Xv; BudArt M4v; CzechNT ++3v; Szukáiąc, nápadłem: widzę tęż rzecz [tj. utwór autora włoskiego – Ceriola, przetłumaczony na język polski], tenże porządek [...] do obyczáiów Polſkich ſtoſowány: á wedle potrzeby. Polſczyzná trochę nie wedle wieku. CerGór przedm 6].

polszczyzna czyja (2): Wſzákoż komu ſie ten moy Dworzánin podobáć nie będzie/ oto ma Kortegianá Włoſkiego/ ktorego moiá Polſzcżyzná namniey nie zepſowáłá GórnDworz B5v; RybGęśli A3.

W charakterystycznych połączeniach: polszczyzna dworna, gładka, ochędożona; polszczyzny strzec; polszczyznie folgować, polszczyzną opatrzyć, [kogo] przechodzić; do polszczyzny zejść się; ku polszczyznie godny; w polszczyznie uść.

Zwrot: »w polszczyznę wniść (a. wchodzić), brać, wnosić się« [o zapożyczaniu obcych wyrazów do języka polskiego] [szyk zmienny] (2:1:1): Tedy ſie to w.m. nie podoba/ kiedy Polak bierze w Polſzcżyznę Cżeſkie ſłowá. GórnDworz F2v, B2v, B5v; iżbyś W.M. [...] przypátrzył ſię/ mogąli tym kſztałtem w polſczyznę wchodźić rzeczy/ ięzykiem Gréckim/ ábo łáćińſkim piſáné GórnTroas 5.
Wyrażenie: »wiązana polszczyzna« = wiersz pisany w języku polskim (1): pewienem tego/ że y tey wiazáney Polſzcżyzny moiey/ [...] ocżymá przenieść nie będźieſz racżył RybGęśli A3.
a. Ortografia i alfabet jezyka polskiego (7): zdáło mi ſie [...] wydáć przynamniéy tę Polſczyznę nową/ Kárákter dwóy Polſki/ vkośny y proſty: á przy nim y Orthográphią Polſką. JanNKar A3v; Y ieſli co, to dzytá Grèckié ieſt bárzo potrzebné. Po tá czásy bowiém záwſze, ták compoſita iáko ſimplicia, dzwon y odzów, etć. iednáko ſie piſáły. w czym ſie wielka krzywdá polſczyznie dźiáła. JanNKar E3, D3v, Gv [3 r.]; JanNKarGórn H.

W charakterystycznych połączeniach: polszczyzna insza, nowa (3).

b. [Przekład na język polski: et pullum filium subiugalis. y oſląthkv oſzlycy/ yarzmem vſkromyoney. Alia polſzczyſna dicit, oſzląthkv od oyſzliczy [!] ſrobioney, abo porobyoney Glosy II nr 76/5.]
2. Prawdopodobnie: Zwyczaje polskie (1):
Szereg: »nasza polszczyzna i obyczaje prawa naszego« (1): Mancipium [...]. Idem quod dominium vel dominum traditio, Swiebodne dopuſzczenie w ymienie s woźnem s ſliáchtą wyechanie ku dźierżeniu y vżiwániu yego wedle náſzey polſzczyzny y obyczáyów práwá náſzego dopuſzczenie. Mącz 206a.

KO