[zaloguj się]
[pdf]

POŁUDNIOWY (35) ai

Oba o jasne.

Fleksja
sg
mNpołudniowy fNpołudniowå, południowa nN
G Gpołudniow(e)j Gpołudniow(e)go
Dpołudniow(e)mu Dpołudniowéj D
A Apołudniową A
Ipołudniowym Ipołudniową I
L Lpołudniow(e)j L
Vpołudniowy V V
pl
G południowych
D południowym

sg m N południowy (6). ◊ D południow(e)mu (3). ◊ I południowym (1). ◊ V południowy (1). ◊ f N (attrib) południowå (6), południowa (1) RejPs. ◊ G południow(e)j (1). ◊ D południowéj (5); -éj (1), -(e)j (4). ◊ A południową (2). ◊ [I południową.] ◊ L południow(e)j (2). ◊ n G południow(e)go (4). ◊ pl G południowych (2). ◊ D południowym (1).

Sł stp: południowy, południewy, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

Przymiotnik od „południe” (35):
1. Od znacz. ‘pora dnia’; meridialis, meridianus Cn (5): Bych ſie też ná koniec chćiał przed tobą [tj. Bogiem] ſkryć w natáiemnieyſſe ćiemnoſći ſnádnie bych obaczył iż to moie prozne ſtáránie/ bo rownie by mię to ták od ćiebie zákryło iáko ſwiátłoſć południowá RejPs 206v; WisznTr 12; Anaclinterium – Lozko do przeſzipianią południowego. Calep 66b.

W połączeniu szeregowym (1): Dzwonienia poránnego/ południowego/ y wiecżornego przycżyny LatHar Aaa7.

Wyrażenie: »godzina południowa« (1): ieſli ku oſtátecznéy godźinie południowéy [circa extremam horam meridiei JanStat 490]/ gdy Sędźia iuż będźie chćiał wſtáć/ piérwſzy/ wtóry/ trzeći raz záwołána [strona] nie ſtánie/ tedy niech będźie zdána. SarnStat 784.
2. Od znacz. ‘strona świata’: znajdujący się na południe od czegoś; skierowany na południe; wiejący z południa; australis Vulg, Mącz, Cn; meridianus PolAnt, Cn; meridionalis Mącz; austrinus, notius Cn (28): Potym mię wwiodł do ſieni wewnętrzney przez południową branę/ y rozmierzył theż południową branę wedle inych pomiaru. BibRadz Ez 40/28, Num 34/3, Ez 40/44, 45; Przećiwnym obycżáiem Afryká trzećia cżęść świátá południowa/ dokąd trwáłá w iednośći religiey y poſłuſzeńſtwie Kośćiołá Rzymſkiego/ ſłynęłá bárzo Concyliámi PowodPr 31.

W połączeniach z określeniami innych stron świata [w tym: pułnocny (2), wschodni (2), zachodni (2)] (5): Mącz 38b; Nie pátrzmyſz do Indiy zachodnich álbo południowych/ ſkąd mamy drogie kámienie y perły GostGospSieb +3v; PowodPr 16; VotSzl A2v; CzahTr E4; [PsKrak 1535 69]. Cf »(tak) południowy (jako) i pułnocny«.

W przeciwstawieniu: południowy ... z pułnocy« (1): Gdy iuż dzieſięć dni po morzu pływał: powietrze ſie im przemieniło przećiw południowemv wiátru: y wſtał z pułnocy wiátr HistRzym 11v.

Wyrażenia: »południowy(-a) kraj, kraina« [szyk 2:1] (2:1): Mącz 21d; Ktorey [Ziemi Węgierskiej] gránice ſą wam murem práwie mocnym/ Kráiom ták południowym zachodnym pułnocnym. CzahTr E4; VotSzl A2v.

»południowa strona« = australis plaga Vulg; auster PolAnt [szyk 2:2] (4): I było dziedzicthwo ich [synów Symeona] w pośrzodku dzierżáwy ſynow Iudá: [...] Wſſyſtkie wioſki około tych miaſth aż do Bálááth/ Beer/ Rámáth ku południowey ſtronie. Leop Ios 19/8; PAtrzay ná tę pánienkę/ kiedy ſie zápłonie/ Iáko zarzá Rożána/ w południowey ſtronie. RejZwierz 130v; BibRadz I 98d marg, ios 19/8; [Tyś ſtworzył północną ſtronę [Ps 88/13]. Właſnie północy y morze. Bo Zydowie/ morze ábo morſką ſtronę/ zowią ſtroną południową [...]: iż morze vmárłé y czérwoné máią ná południe. (marg) Morze znáczy południową ſtronę. (–) WujBib 615a].

»południowa strona [= ziemia]« (1): GRyffowie ſtrzegą złotá/ y biią ſie o nie/ Ták w południowey iáko y w pułnocney ſtronie. SzarzRyt ktv.

»wiatr południowy« = auster Vulg, Mącz, Calep; africus Vulg; notus Calep [szyk 6:3] (9): March1 A4; Leop Ios 18/14; Auster, Południowy wiátr. Mącz 21d; HistRzym 11v; CzechEp 185; Calep 118a, [704]b; á po iednym dniu gdy powiewał wiátr południowy/ wtorego dniá przypłynęliſmy do Puteolow WujNT Act 28/13; [PsKrak 1535 69; Volck 53]. Cf »na południe, przeciw wiatru południowemu«.

Zestawienie: »spica południowa« = południowy biegun niebieski [szyk 2:1] (3): Sic Axis austricus, Pólus/ álbo ſpicá Południowa nániebie. Mącz 22b, 38b, 308d.
Szeregi: »(tak) południowy (jako) i pułnocny« (2): Powſtań á wiey wietrze połnocny y wietrze południowy/ á wiey po ogrodźie moiem March1 A4; SzarzRyt ktv. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»na południe, przeciw wiatru południowemu« (1): A kthorych [forstów, tj. desek] dwádzieśćia było ná południę [!] przećiw wiátru południowemu [ad plagam meridianam erant contra austrum] Leop Ex 36/23.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Meridianus – Południowi. Calep [656]a, 819b.

Cf POŁUDNI, POŁUDNIEJSZY, POŁUDNY, POŁUDZIENNY

JDok