[zaloguj się]
[pdf]

POSTAWKA (36) sb f

o oraz końcowe a jasne, pierwsze a pochylone (w tym w pierwszym a 4 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N poståwka poståwki
G poståwki poståwek
A poståwkę poståwki
I poståwką poståwkami
L poståwce

sg N poståwka (2). ◊ G poståwki (1). ◊ A poståwkę (5). ◊ I poståwką (9). ◊ L poståwce (1). ◊ pl N poståwki (4). ◊ G poståwek (8). ◊ A poståwki (4). ◊ I poståwkami (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII(XVIII) w.

Dem. od „postawa” (36):
A. Dem. w funkcji hipokor. od znacz. ‘wygląd i postępowanie człowieka’ [zawsze: jaka] (3):

postawka czyja (1): ABowiem gdy iuż kto w ſobie poſtánowi y ſprawki y poſtawki ſwe nadobne/ [...] iuż ſie będzie káżdy ćiſnął do przyiáźni y do towárzyſtwá iego. RejZwierc 21.

W połączeniu szeregowym (1): Abowiem pátrz y ná lwá y ná niedźwiedziá y ná káżde iádowite źwirzę/ iż zárázem żadnym gwałthem vkrocono być nie może/ ále rozumem á nadobnemi poſtawkámi á wdzięcżnym vgłaſkániem RejZwierc 73.

Zwrot: »postawkę ukazać« (1): Wſzakoz on [król] w then cżás zápátrzał ſię ná nię vſtá otworzywſzy/ á ieſłiż [!] ona piękną poſtáwkę vkazáłá [si arriserit ei]/ tedy ſię iey vśmiechał/ a gdy ſię gniewáłá/ tedy ią przepraſzał BibRadz 3.Esdr 4/31.
Szereg: »i sprawki i postawki« (1): RejZwierc 21 cf postawka czyja.
B. Dem. w funkcji peior. od znacz. ‘wygląd i postępowanie człowieka (i wyjątkowo zwierzęcia)’ [w tym: jaka (11)] (33): Ano trudno poſtawką/ nieprawdę fárbowáć RejZwierz 133v; ModrzBaz 36; [Respons A4; Bo gdzye ręki ręce vmywáyą/ Tedy tam obie bielſze bywáyą. Ale ieſli iedná ręká robi/ Druga tylko poſtawką ſie zdobi. WirzbGosp B2v].

postawka czyja [zawsze: G sb i pron] (4): Pátrz gdiby kto [...] y napiękniey/ y nadokłádniey mowił/ tedy go vyrzyſz á on ná drugiego pogląda/ ocżkiem mruga/ gąbecżki zákrzywia/ iákoby rzekł/ widziſz iż ią wſzytko bacżę y rozumiem. (marg) Poſtháwki zazdrośćiwego. (–) RejZwierc 56v, 62, Bbbv. Cf »poznać z postawek«.

W połączeniach szeregowych (3): O właſnieſz tym ſzkorpionem wyfigurowáłá ſie nam thá ſzáráńcża bezecna/ ktora pięknemi ſłowki/ poſtawkámi/ vmizgániem/ pirwey przeliże do ſumnienia nędznegoRejAp 78; ACż to mam właſnie przycżyść Włochowi chytremu/ Iż ten ná wielu rzecżach doſyć cżyni ſwemu/ Ochędoſtwem/ miernoſcią/ poſtawką y ſłowki RejZwierc 240v, A3.

W przeciwstawieniach: »postawka ... myśl, rzecz« (2): Będąć ſłowká cukrowne á poſtawká cudna/ Poźrzyſz iedno kęs dáley álić myſl obłudna. RejWiz 76; Nie trzebá tedy ná zwierzchnią poſtawkę/ y zmyſlone tytuły pátrzáć/ ále w rzecż w ſámę pilnie wględáć/ y onę vważáć NiemObr 152.

Zwroty: »poznać z [czyich] postawek« (1): A poznaſz go [oszusta] ſnádnie y s ſłowek y s poſthawek iego RejZwierc 89.

»ukazać postawkę [jakoby]« (1): Ale X.K. vkazawſzy poſtawkę tylko/ iákoby ſłowem Bożym/ przećiwko nam poſtępowáć miał/ zárázem/ go odbiega NiemObr 19.

Wyrażenia: »postawka obłudna, omylna« [szyk 1:1] (1:1): Bo poſtawká obłudna śiłá ludzi zwiedzye/ Nie wſzytkiego obacżyſz s cżym kto ná plác iedzye. RejWiz 76; przedſię co dáley tho w gorſze á w záwikłáńſze ſie ſprawy y vdawamy [...]. A to nam wſzytko rozumki náſze nowo wymyſlne/ omylne poſtawki/ pychá á ſłowká przekęſowáne cżynią. RejZwierc A3.

»postawka zwierzchnia (a. zwierzchowna)« [szyk 1:1] (2): choćiaż ſię poſtáwką zwierzchowną pod imienim też świętym Iezuſowym/ zá tákie vprzedáć chcą [księża papiescy] przed ludzmi [...]/ iákoby ſzukáć mieli chwały Bożey. Aleć ie Bog iuż wrychle odkryie CzechEp 50; NiemObr 152.

Szeregi: »i słowka, i postawki« (1): RejZwierc 89 cf »poznać z postawek«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»sprawki i postawki« (1): Támże ſie nápátrzyſz nadobnych ſprawek y poſthawek iego [pijaka]/ á on chrapi iáko świniá kiedy ſie drożdzy [!] opije/ á on ſobie pluie ná brzuch [...] RejZwierc 62.

Wyrażenie przyimkowe: »w postawce« (1): Nikt ſię zá mię nie vimie/ bo pełno obłudy/ W ſercách ludzkich: á buſzno choć w poſtawce chudey. RybGęśli C2v.
W przen (1): Tákże vmyſł náſz [...] máło nie iáko ſprochniáłe drewno/ tylko iż poſtawką kęs iáko málárſkim złotem będzie powlecżony. RejZwierc 19v.
a. Od znacz. ‘robienie czegoś na pokaz, nienaturalne zachowanie, udawanie’ (17): A iákoż ſie ſwiecka myſl s Páńſką zrownáć może. Tey pomoże pochlebſtwo/ á tey prawdy trzebá/ Wierę trudno s poſtawką figlowáć do niebá. RejWiz 182v.

postawka czego (3): iżby ſię kto niechćiał poſtawką zwierzchownego nabożeńſtwá y zmyśloney zwierzchniey ſprawiedliwośći [...] vdáć/ ku oſzukániu drugiego CzechEp 38; [WujPos 1590 60 (Linde)]. Cf Wyrażenie przyimkowe.

postawka czyja (1): BibRadz Prov 8 arg cf »obyczaje i postawki«.

W połączeniach szeregowych (3): Abowiem vććiwa prawdá nie potrzebuie áni poſtawek żadnych/ áni vmizgánia żadnego/ áni poſmieſzkow żadnych/ áni fárbowánych á cukrowánych ſłowek RejZwierc 83v; Słow/ mowy/ poſtawek/ tychći doſyć/ ále ſerce y ſkutek gdzieś dáleko rozno lata od niego [Pana] RejZwierc 195v, 89v.

W porównaniu (1): Będzyeć doſyć poſtawki by v wilká w iámie/ Ale ſie wierę myliſz miły dobry pánie. RejWiz 59.

Zwroty: »[czyją (= jak kto)] postawką pokrywać [co]« (1): Abowiem iuż nie może być ſzkodliwſza rzecż/ iáko gdy kto nadobnemi fárbowánemi ſłowki á oną Anyelſką poſtawką pokrywa prawdę ſwięthą RejZwierc 83.

»postawkę stroić, zmyślać, strojący« [szyk zmienny] (4:1:1): RejWiz 98; RejPos 306; Bo wnet tępego á boiáźliwego vźrzyſz gdj co chce poważnego mowić/ áliśći on piętą wierći/ pálce ſkubie/ brodę muſzcże/ poſtawki ſtroi RejZwierc 19v, 83v; Gestuosus – Poſtąwkęſtroiący. Calep 453b; Hypocrisis – Pokriczię, ten ktori ſobie fałſziwie zmiſlią poſtawke. Calep 495a; [Abowiem y oni [heretycy] z wierzchu ſtroią poſtawkę nabożeńſtwá/ rzkomo chcąc pokłon dáć Pánu Chryſtuſowi WujPos 1590 60 (Linde)].

Szeregi: »obyczaje i postawki« (1): Obyczáie y poſtawki niewiáſty wſzeteczney. BibRadz Prov 8 arg.

»postawka a (ni) słowka« [szyk 1:1] (2): Nie pátrzą tám poſtawek ni iedwabnych ſłowek RejZwierc 251v, 83. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »pod postawką [czego]« (2): W tych słowiech okázuie iż pod poſtáwką przyiaćielſtwá zdrádá ſię táiłá w Iudaſzu żeby był záthráćił Kryſtuſá. BibRadz II 59c marg.

~ W przeciwstawieniu: »pod postawką ... pod prawdą« (1): A ty zowie [Pan] bożnicą ſzátáńſką/ ktorzy pod tą poſtawką á rzkomo pod prawda [!] ſzcżyrego ſłowá Bożego/ budowáli ſobie bożnice ſzátáńſkie według wymyſłow ſwoich RejAp 22. ~

ALKa