[zaloguj się]
[pdf]

POTYKANIE (67) sb n

o oraz a jasne; e z tekstu nie oznaczającego -é.

Fleksja
sg pl
N potykani(e) potykaniå
G potykaniå
D potykaniu
A potykani(e) potykaniå
I potykani(e)m
L potykaniu

sg N potykani(e) (19). ◊ G potykaniå (5). ◊ D potykaniu (28). ◊ A potykani(e) (3). ◊ I potykani(e)m (1). ◊ L potykaniu (9). ◊ pl N potykaniå (1). ◊ A potykaniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Bitwa, walka; proelium Mącz, Modrz, JanStat; congressus PolAnt, Mącz; certamen Mącz, JanStat, Jan Przyw; collatio signorum Miech; occursus HistAl; bellum, pugna Vulg; acies, certatio, concursus militum, conflictatio, conflictus, coitio militum, decursio, dimicatio, equitum Mącz (66): Atila [...] Woyſko z ſzykowawſzy chcząc fortilować nie kazał w połdnie w trąby ku potikaniu trąbić aże ku wiecżoru. MiechGlab 54, 67; á on [Aleksander] z Macedony y z Greki ſtał ku potykániu gotow. HistAl G8v; z Machir kxiążętá wyſzli/ y z zábulon ći ktorzy woyſko wiedli ku potykániu. Leop Iudic 5/14, Iudic 20/20, 2.Par 14/10; BibRadz 1.Mach 4/12; Thurcy obacżywſzy lud przećiw ſobie/ chcąc ſie wywiedzieć męſtwá y ſpráwy ich/ wyſyłáli małe vffy przećiw im ku potykániu wywabiáiąc ie BielKron 309; gdy wyiecháły woyſká Korytáńſkie á Niemieckie ku potykániu/ vderzyli ná nie Turcy wielkim pędem BielKron 309v, 72v, 202v, 245v, 259v, 309 (10); Stat in procinctu acies, Woysko ſtoyi vſzikowáne á gotowe ku potykániu. Mącz 54a; Plus sanguinis in ipsa dimicatione factum, Więcey ſie krwie w potykániu roslało. Mącz 367b, 19c, 49d [2 r.], 74b, c, 104d (14); Dobrze też áby pokęſu cżego ziedli [rycerze] przed potykániem BielSpr 16v; Woyſko głowne gdy Turcy ſtánowią ku potykániu co nalepſze Męże ná cżoło wyſtáwią BielSpr 55, 15 [2 r.], 40v, 68, 69; Angreiffen. Potykánie vcżynić. Aggredi. Congredi armis. Calag 20a.

potykanie z kim (3): Iako Porus krol Indiyſki z wozy/ z Rycerſtwem y ze Słońmi ſwemi ciągnął ku potykániu z Alexandrem. HistAl G8. Cf »potykanie z nieprzyjacielem«.

potykanie czyje [w tym: G sb i pron (2), pron poss (1)] (3): Pytał nas Krol Kuchin trzebáli nam pomocy przećiw nieprzyiaćielom Maurom/ zá toſmy mu dźiękowáli á powiedźieli że nie trzebá/ wiemy dobrze iuż ſpoſob ich potykánia BielKron 454; Mącz 445c; Prawdá iż było ważne potykánie Iozuego: ále ważnieyſze ręce Moyzeſzowe do Páná Bogá vſtáwicżnie [...] podnoſzone. PowodPr 20.

W połączeniach szeregowych (5): Ktemu roty konnych z ſzykowáne w rzędy/ y bitwy ſthácżáne y pothykánia z obu ſtron: Przytym ſtaczánie hárcow z tarcżami y wielką moc drzewiec/ [...] było widáć. BibRadz 2.Mach 5/3; KwiatKsiąż P3v; Praelium, Bitwá/ poraſzká/ potykánie. Mącz 318b, 220c; SkarŻyw 244.

W charakterystycznych połączeniach: potykanie nierowne, okrutne, z obu stron; potykanie uczynić; potykanie na łodziach; potykania czas, sposob; potykania czekać; do potykania napominać; ku potykaniu ciągnąć, iść (2), ordynek miewać, położyć się, (ma) przyść (przyszło) (3), sprawić się, stanowić (szykować, wieść) wojsko (3), szykować się na ufce, trąbić (2), uderzyć, upominać, miejsca wybierać, chorągwie wyłożyć, wywabiać [kogo] (2), zbudzać lud, nie zruszać się; ku potykaniu chciwy, gotow(y) (2), uszykowany; ku potykaniu wyjechały wojska.

Wyrażenia: »mężne potykanie« (1): gdy huffy ſwe iuż ſpráwione obieżdżał [Hieronim Łaski]: do mężnego ie potykánia nápominał [ad praelium fortiter ineundum hortaretur] ModrzBaz 115v.

»potykanie z nieprzyjacielem, nieprzyjacielskie« [szyk 2:1] (2:1): [warcabów granie] zamyka wſobie iakoby iaką bitwe/ y nieprzyiaćielſkie śćieranie á potykanie KwiatKsiąż P3v; Status dies cum hoste, Nárzeczony/ vmowiony czás potykánia z nieprziyacielem. Mącz 417c; BielSpr 8v.

»śmiałe potykanie« (1): Symphoniacus, Unde Symphoniaci ferui, Gracze/ Piſzczkowie/ Trębácze którzy ná namorskich oboziech lub pieniem rozmáytym ku podce á smiáłemu potykániu nápomináyą. Mącz 436d.

»wojenne potykanie« (1): Praeliares pugnae, Woyenne potikánie. Mącz 318c.

Szeregi: »bitwa, (i) potykanie« (3): Neque pugnas narrat, neque cicatrices suas ostentat, Nie powieda nic o ſwych bitwách y potykániu/ áni ſwoyich blizn vkázuye. Mącz 445c, 130c [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»potka a potykanie« (1): Mącz 436d cf »śmiałe potykanie«.

»wojna i potykanie« = bellum et certamen JanStat, JanPrzyw (3): áby ſtroná przećiwko ſtronie zá boiáźnią karánia względem ninieyſzéy zgody niezruſzáłá ſie ku woynam y potykániu [ad bella et praelia JanStat 899]/ [...] vſtáwiamy [...] SarnStat 1114, 8, 889.

Przen (1):

[potykanie z kim: gdzie też oſobliwa łáſká Boża/ grzechy odpuſzcżáiąca/ [...] y przećiwko oſtátniemu z Szátánem potykániu potwierdzáiąca/ [...] dána bywa. HerbOdpow Mm5v.]

potykanie czyje (1): KrowObr 49v cf W porównaniu.

[W przeciwstawieniu: »pojednanie ... potykanie«: bellum pax rurſum incerta haec ſitu poſtules. [...] nie mozeſz tám rządu tzynić/kędy ſtátek nie moze być/ bo w miłoſći ty ſą przykroſći/ krzywdy/ niewierzenia/ nieprzyiaźni będzie oto poiednánie/ á wnet znowu potykánie TerentMatKęt Rv.]

W porównaniu (1): to potykánie iego [Chrystusa w Ogrojcu] ták było ćięſſkie y ſtráſſliwe/ że też krwawy pot zniego na ziemię płynął KrowObr 49v.

a. Walka dwóch uzbrojonych przeciwników, jeden przeciw jednemu, pojedynek, turniej; monomachia, pugna Mącz; conflictum Modrz (8): Monomachia, Potykánie tákowe/ gdy ſie dwá a dwá potykáyą. Mącz 230c; Descendere in harenam, Wyyecháć ná hárc/ albo ná plác ku potykániu. Mącz 370d, 478b.

potykanie czyje (1): ModrzBaz 111v cf W połączeniu szeregowym.

W połączeniu szeregowym (1): żeby też gonitwy zá tarcżą/ y potykánie kiryśnikow/ y inſze tákowe ćwicżenia ſpráwowáli [młodzi ludzie]/ bez ktorego nacżynie/ by nalepſze/ nic nieważy. ModrzBaz 111v.

Zwrot: »zabić w potykaniu« (1): Antaeus, Gigas Neptuni ex terra filius, Mąż którego Hercules zábił w potykániu w Libii. Mącz 11a.
Wyrażenie: »potykanie z koni« (1): Hippomachia, Bitwá á potikánie z koni Gonienie ná oſtre. Mącz 156c.
Szeregi: »bitwa a potykanie« (1): Mącz 156c cf Wyrażenie.

»potykanie a turniejowanie« (1): Decursorium, Plác potykánia/ á turnieyowánia. Mącz 74c.

2. Spotykanie; coetus, coitio, occursus, offensus, obviam itio Cn [kogo gdzie] (1):
Wyrażenie: »potykanie w drodze« (1): Aby ſie káżdy ták ná ſtánowiſkach ſwoich/ iáko w mieśćie/ [...] tákże y w potykániu ieden drugiégo w dródze/ ná mośćie/ ſpokoynie ieden przećiw drugiému záchował SarnStat 16.

Synonimy: 1. bicie, bitwa, bojowanie, walka, wojna; a. bicie, harc, harcowanie, monomachija, pojedynek, szranki, turniej, turniejowanie.

Cf POTKA, 1. POTYCZKA, POTYKAĆ, POTYKAĆ SIĘ

MN