[zaloguj się]
[pdf]

POWIAT (611) sb m

o oraz a jasne (w tym w a 8 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N powiat powiaty
G powiatu powiatów powiatu
D powiatowi, powiatu powiatom
A powiat powiaty
I powiatem powiaty, powiatami
L powiecie, powiacie powieciéch, powiaciéch, powiatach
V powiaty
inne pl N a. A - powiaty

sg N powiat (35). ◊ G powiatu (159). ◊ D powiatowi (8), powiatu (2) RejKup, KwiatOpis. ◊ A powiat (15). ◊ I powiatem (16); -em (11), -(e)m (5). ◊ L powiecie (118), powiacie (6), powiecie a. powiacie [błąd] (1); powiecie : powiacie ConPiotr (1:1), ZapWar (1:4), KwiatOpis (1:1); ~ -e (54), -é (1), -(e) (70); -e : -é SarnStat (49:1). ◊ pl N powiaty (20). ◊ G powiatów (79); -ów (42), -ow (5), -(o)w (32); -ów : -ow SarnStat (40:5). ◊ D powiatom (5); -om (3), -(o)m (2). ◊ A powiaty (33). ◊ N a. A powiaty (1). ◊ I powiaty (16), powiatami (3); -ami ModrzBaz, StryjKron; -y : -ami SarnStat (13:1). ◊ L powieciéch (84), powiaciéch (1) UstPraw, powiatach (7); powiatach MiechGlab, GrabPospR; powieciéch : powiatach Leop (2:1), SarnStat (54:4); ~ -éch (51), -ech (4), -(e)ch (30); -ech : -ech SarnStat (50:4); -ach (4), -åch (2), -(a)ch (1); -ach GrabPospR; -åch Leop; -ach : -åch SarnStat (3:1). ◊ V powiaty (1). ◊ du G (cum nm) powiatu (1) BielKron 395.

Sł stp: powiat, powiet, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Okręg sądowy, obejmujący jurysdykcją sądu ziemskiego i grodzkiego zamieszkałą w nim szlachtę, będący również obszarem działania samorządu szlacheckiego i jego instytucji; districtus Miech, Modrz, JanStat, JanPrzyw; provincia Mącz, JanStat, Cn; territorium Modrz, JanStat, Cn; municipium Modrz; dioecesis, pagus, tribus Cn (468): Drugie Roki ziemſkie [we Lwowie] ve czwartek po S. Voiczieſſe potem w inſſych poviecziech porząd. Trzeczie roki po S. Margorzęczie y potem w Poviecziech inſſych ComCrac 15, 15; ConPiotr 32, 32v; ZapWar 1545 nr 2646; Posłali zaraz i regestr posłow, wiele ich było i ktorzy z każdego powiatu Diar 38, 62, 81 [2 r.]; Krol w Powiáćiech ma czynić ſpráwiedliwoſć. UstPraw A; A ktoryby celnik ktorego ſláchćicá o co nieſpráwiedliwie vćiſnął [...]: tákowy celnik o tákową rzecz przes tego kogoby vćiſnął/ może być pozwan do ſądu zyemſkiego/ álbo Grodzkiego/ onego powiátu gdzye ma cło UstPraw Ev, A, D4v, Gv, G3, K2v; OrzRozm V2v; Krol Káźimierz [...] w wiązał [!] ſie w Płocką źiemię według práwá/ gdzye mu z obu powiátu Rycerſtwo przyſięgę cżyniło BielKron 395; OrzQuin C3v, D; Miernicy w Mázowſzu vżywáią łokćiá Kupieckiego/ iáki ſye záchowa w którym powiećie. GrzepGeom I3; BielSpr 71v; PaprPan I3v; Abowiem dla tego w káżdem Powiećie dano inſze vrzędniki ktorziby Krolewſkie posługi odpráwowáli/ áby Krol opuśćiwſzy inſze mieyſcá/ nie w iednym śie tylko kochał/ ále áby śię ná káżdem mieyſcu ná przemiány okázował być Krolem z możnośćią ſwą ModrzBaz 20v; V nas wiele ich ieſt/ ktorzi z łáſki Krolewſkiey wielkich vrzędow doſtąpili/ w tych powiećiech w ktorych niemáią ośiádłośći. ModrzBaz 74v; Ieſliby ſzło o licżbę tych ſędźiow zda ſię/ żeby dźiewiąći było doſyć. Wſzákże nic ná tem choćby ich mniey choć więcey było. áboby też z káżdego powiátu iednego obráć. ModrzBaz 92, 20v, 21, 24 [2 r.], 32v, 70v (37); StryjKron 627, 762; WerGośc 204; GórnRozm I2v; Bo wypiſowáć ták wiele Exemplarzow [Statutu Polskiego]/ iáko wiele ieſt Powiátow/ koſzt wielki SarnStat *8; Doſtoienſtwá y Vákáncię ná początku Séymu máią bydź rozdawáné ośiádłym w onych powieciéch. SarnStat 75; Doſtátku y okwitośći wſzelákich rzeczy w powiećiéch po Woiewództwách áby doſtawáło, Wowodowie [!] máią opátrzyć. SarnStat 278; Szláchtá z Powiátów z ſwémi Káſztelany ná mieyſce poſpolitéy woynie náznáczoné niech ćiągnie SarnStat 301; OD obwołánia liſtów w powiećiéch/ káżdy powinien ſie ſtáwić dobrze vzbroiony/ wedle Státutu/ pod vtráceniem dóbr ſwoich SarnStat 446; IEſli komu będźie potrzebá Woźnégo ſtáwić z iednéy do drugiéy źiemie/ á nie będźie go mógł wywiéźdź/ tedy ma przywiéźdź do ſądu Grodzkiégo tego powiátu/ gdźie ieſt Woźnym: á tám tenże Woźny ma vczynić zeznánie. SarnStat 575; A gdźieby w którym powiećie wieże nie było/ tedy śiedzenié ma miéć głównik w wieży głównégo miáſtá Woiewództwá źiemie onéy. SarnStat 615; Tákże Woiewództwo Ráwſkié po powiátách ſądzoné bydź ma SarnStat 738, *8, 72 [2 r.], 98, 118, 126 [2 r.] (80); Niech ſię ná pewne mieyſce z iádą [!] w káżdym powiećie onegoż powiátu vrzędnicy/ y ktokolwiek będźie chćiał z rycerſtwá GrabPospR L4, L3, L4, L4v.

powiat czego [= należący do czegoś, wchodzący w skład czegoś] (21): A iżby to tem ſnádniey mogło być/ niechayby wſzytkie tych kráin Powiáty/ ná śiedm ábo ná ośm cżęśći podźielono ModrzBaz 120; A przetóż vſtáwiamy/ [...] áby w káżdych powiećiéch źiem koronnych Stároſtowie/ Vrzędnicy/ y Dignitarze mieyſc byli ośiedli SarnStat 81; którzy tákże przyśięgli máią bydź w Grodźiéch/ in primis querelarum caſtrenſium w głównym powiećie Woiewództwá ſwégo SarnStat 444; Téż [...] miáſto Elbing [...] z [...] práwem y miáſteczkiem Tholkmit/ y z iego powiátem/ y vrzędem [do Korony należeć ma] SarnStat 1090; A inni Dygnitarze [...] równą [...]/ iáko w inych Powiećiéch źiemie Krák. będą mieć moc ſpráwowáć ſwé vrzędy y ſpráwy. SarnStat 1218, 33, 461, 482, 727 [2 r.], 735 (20).

powiat czyj [= podlegający czyjejś jurysdykcji lub jakiemuś urzędowi] [w tym: pron poss (11), G sb i pron (3)] (14): Caſtellanowie powiatowy napierwy ſię ruſſą na mieiſcze wſwoyęm powiaczie ktoremu naznaczą, aby ſię ſlyachta kniemu ſcziągala. ConPiotr 32; Tym ſpoſobem Káſztellan znałby wſzytkę ślachtę lub żołnierze powiátu ſwego ModrzBaz 117v, 75, 109v; Tych vrzędników, co ſą zá powinnośći w powiećiéch ich, [...] czytay w Kśięgách Cromerowych o zwyczáiach Koronnych. SarnStat 233; y ten porządek czynimy/ áby Káſztelan gdy będźie miał ná woienną wypráwę z ſzláchtą powiátów ſwych ćiągnąć/ cztérzy á namniéy trzy dni ná mieyſcu ku śćiągnieniu náznáczonym w powiećie ſwym czekał. SarnStat 302, 230, 302, 559, 1041, 1042; [urzędnicy powiatu] te pożytki obywátelow powiátu ſwego vpátrowáć/ y ſzácunek in genere cżynić będą. GrabPospR L4, L4, Nv.

powiat czyj [= do którego się przynależy ze względu na swoje osiedlenie] [zawsze: swoj] (13): Ukazują z tego mordy, najazdy, gwałty, utraty, szkody wielkie każdy w swym powiecie DiarDop 106; Bo káżdy ztych ktorzi ná ſeym bywáią poſyłáni/ mogłby licżbę iezdnych y pieſzych powiátu ſwego powiedźieć. ModrzBaz 120v; Zył w doſtátku y w pokoiu/ Nie znał trwogi áni boiu. Nie vczuł złego ná świećie/ Był znáczny w ſwoim powiećie KochMRot A3v, A4v, B3; OrzJan 117; á tákowy mężobóycá/ do ſądu Ziemſkiégo (wſzákóż ſwégo właſnégo powiátu) o przerzeczoné mężobóyſtwo pozwány/ á ták pokonány/ ma bydź ná dno do wieże wſádzon SarnStat 1170, 129, 148, 1063, 1171, 1192, 1216.

W połączeniu z nazwą miejscową [zawsze: powiat + nazwa] (9): ComCrac 15v; BielKron 390v; Tám Xiążętá/ Pánowie/ y Sláchtá Litewſka prośili [...]/ áby im Podole y zamki z Powiátámi Oleſko/ Wiethle/ Lopáczyn/ y Hrodło były wrocone StryjKron 612; POWIAT. Możyr. Rzeczyce. Biélſk. Drohiczyn. Wieliż. Kieydany. SarnStat 878; Téż Miáſteczko y Powiát Criſchburg aliâs Drzgon [...] ma zoſtáć w páńſtwie y przy Zakonie náſzym. SarnStat 1090, 1090 [2 r.], 1091, 1102.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy państwa lub prowincji (dzielnicy) [w tym: powiat + przymiotnik (6), przymiotnik + powiat (1)] (7): żeby to z wielkim pożytkiem Rzecżypoſpolitey było/ gdyby nietylko Powiáty Polſkie/ ále też y inſze kráiny ku Koronie przyległe/ do iednákiego ſpoſobu/ ábo dawánia podatku ábo służenia woyny przywiedźione były. ModrzBaz 125v; StryjKron 457; Rozeſłał po wſzytkich Woiewództwách y Powiátach Koronnych Luſtratory SarnStat 101; Porządek ſądzenia Mázowieckich powiátów niektórych ná Trybunale: tákze y Ráwſkich. SarnStat 738; O MIASTACH y O POWIAtách niéktórych Litewſkich. SarnStat 1028, 871, 949.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: powiat + przymiotnik (35), przymiotnik + powiat (16)] (51): pod timiż gorami ſą powiaty, iako H[a]licſki (ktory predtim Gallicia zwano) też Prz[e]miſłſki, miedzi gorami ieſt Sanok MiechGlab 78, *7v, 78; LibLeg 11/157; Gdzies viecz naprzod pan Iakub y alexy postąpily Imienia Nohaczowskiego w Russkiei ziemy w belskim poviaczie panu Cziechonowskiemv ZapWar 1548 nr 2668, 1548 nr 2667, 2668, 1553 nr 2685, 1558 nr 2686; BielKron 390; RejZwierc 273v; Powyátu Zydácżewſkiego pánowie y inſzy ludzye Rycerſcy zacni. PaprPan K4, C, Cv żp, G2, H4, Q3, R4; W Chełmiéńſkim Powiećie białé ieźioro Oczko 9v; ZapKościer 1580/12v; Stániſław Landſkoronſki Kámieniecki Stároſtá wziął ná ſię obronę Miedzyboſkiego/ y Litawickiego powiátow StryjKron 752, 309, 752; PaprUp C3, F [2 r.]; OrzJan 117; tedy zá prośbą Poſłów źiemſkich Woiewództwá Mázoweckiégo/ powiátów/ Lomźieńſkiégo/ Różáńſkiégo/ Wiſkiégo/ vſtáwiamy: áby ſkłády ſolné z Zup Krákowſkich były w Lomźie/ w Różánie vtwierdzoné. SarnStat 394; A wſzákże w Poznáńſkim y Káliſkim powiećiéch: v Akt Stárośćinych/ tedy tylko przyśięgli Piſárze bydź máią SarnStat 488; W czym nie máłé vbliżenie ſpráwiedliwośći obywátele Powiátu tego Koléńſkiégo odnoſzą SarnStat 740; A w Bełſkim powiećie ná téſz czáſy wysſzéy opiſáné/ iáko y w Drohyczynie bywáć máią ſądy Ziemſkié. SarnStat 742, 33, 389 [2 r.], 867 [3 r.], 1029 [3 r.], 1030 (24); [zesnala yz Nayela ymyenya vyssoczicze y zarnovycze wzyemy y povyeczye Cracowskyem Vrodzonemu Pyotrovy Borathynskyemu svakowi swemv ZapKrak 1543 31/638, 1552 219/387].

W połączeniach szeregowych (28): Ieſliby też ná ten czás ſtrony ktora ma być pozwaná niebyło w Mieſćie/ álbo w tym powiećie/ albo w Kroleſtwie: tedy [...] GroicPorz p2; á krotko mowiąc/ pod moiem Hetmáńſtwem niezginęłoć w Ruśi Miáſto żadne/ nie Zamek/ nie Powiát żadny OrzRozm R4; Twoiá to tedy rzecż ieſt/ O Naiáśnieyſzy Krolu/ tákie Vrzędniki y Przełożone/ Zamkom/ Miáſtam/ y Powiátom dáwáć/ ktorziby pokoiu domowego wielce bronili. ModrzBaz 31v, 32; POborcowie wſzyſcy do wybiéránia Poboru y Czopowégo w Woiewództwách/ powiećiéch/ y źiemiách náznáczeni/ [...] táką przyśięgą obowiązáni bydź máią SarnStat 344; ták iż Zamki/ Miáſtá/ Miáſteczká/ Powiáty przerzeczoné [...] do práwá/ włáſnośći/ y Tytułu króleſtwá Polſkiégo będą należéć SarnStat 1091; NA rozgrániczenie źiem/ Woiewództw/ y Powiátów wysſzéy opiſánych/ náznáczymy w tym roku przez liſty Káncelláriiéy náſzéy Komiſsarze oſoby pewné SarnStat 1184, 346, 352, 899, 928, 987 (24).

W charakterystycznych połączeniach: powiat bełski (3), bielski (2), chełmieński, chełmski (3), ciechanowski, drohycki, gąbiński, grabowiecki, halicki (2), helmetski, holantski, hrodelski, kaliski, kamieniecki, koleński (kołyński) (3), krzemieniecki (2), księski, litawicki, lubaczowski, lubawski, lwowski (2), łomzieński (3), łopaczewski, łucki (3), makowski, mazowiecki, miedzyboski, mławski, mozerski (możerski) (7), mszczonowski, nakielski, nurski (2), ostrołęcki (2), ostrowski, oświęcimski, parczewski, poznański, proszowski, przasnyski, przemyski (2), radomski, rożański (3), rugieński, rzeczycki (2), sanocki, szewłoziemski, szynkowski, śrzeński, tarczyński, tczewski, trebowelski, warszewski, wąszoski (2), węgrowski, wiski (3), włodzimirski, zatorski, zębrowski (2), żydaczewski; powiat koronny (3), litewski, polski (2); powiat krolestwa, wojewodztwa (8), ziemie (7); grod powiatu, kasztelan, komisarz (3), ludzie (2), łowczy, miasto (głowne) (4), obywatel (3), poddany (2), podkomorzy (3), podstarości, rotmistrz, rycerstwo (ludzie rycerscy) (4), sąd (grodzki, ziemski) (5), sekretarz, starosta (5), starostwo, szlachta (szlachcic) (13), urząd (grodzki, ziemski) (2), urzędnik (2), wojewoda; osiadły w powiecie (7).

[Zwrot: »nie mieć powiatu« = nie ograniczać się do spraw powiatowych: Rożnice, ktore by się miedzy stany trafieły, powinien też Pan nasz rownać i stanowić [...]. Rzecz albo sprawa krolewska nie ma powiatu. SenatDelib 134.]
Szeregi: »księstwo albo powiat« (2): Ná oſtátek áby przerzeczonych Kśięſtw álbo Powiátów do króleſtwá náſzégo wćielenié y do Woiewództwá Krákowſkiégo przyłączenié tym mocnieyſzé ná wieki było/ vſtáwiamy y rozrządzamy [...] SarnStat 1217, 1217. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»miasto (a. miasteczko), (i, albo) powiat; miasto z powiatem« = oppidum et districtus, civitas cum districtu JanStat [szyk 8:4] (11;1): gdyż Wielkierz álbo zwyczay káżdego Miáſtá álbo Powiátu Práwo káźi GroicPorz C2v; WIELKIEGO X. LITEWSKIEGO PRZYWILEIE, Y iego Powiátow/ miaſt SarnStat 984; Miáſtá y Powiáty któré máią przy Miſtrzu zoſtáć. SarnStat 1091 marg, 735, 949, 1028, 1045, 1066 (11). [Ponadto w połączeniach szeregowych 21 r.]

»parafija (a. parochija) albo powiat« [szyk 2:1] (3): UstPraw I3; IEſli który będąc iednéyże párafiiéy albo powiátu [Parochiae, seu districtus JanStat 619]/ á o złodźieyſtwo którychkolwiek rzeczy ieden drugiégo zechce pozwáć: vſtáwiamy/ áby w roku tylko do vczyniénia tego miał wolną moc. SarnStat 700, 700.

»wieś, (albo) powiat« [szyk 2:1] (3): ZapKościer 1580/12v; PaprUp C3; Tęż Ziemię náſzę Bełzką [...] chcemy chowáć/ dźierżéć: żadnych Powiátów álbo wśi [nullos districtus aut villas JanStat 797] SarnStat 1054. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.]

»wojewodztwo, (i, a(l)bo) powiat« = districtus aut palatinatus JanStat [szyk 11:4] (15): A gdzieby omieſkali y nieoſiedli podlie przivilieyow statutu, tedy na szeymie przyſlem mayą bycz privovani ſwoich vrzęndow, zdelacyei poſlow ziemſkich onego voiiewodſtwa abo poviatu ComCrac 14v, 14v; ConPiotr 33; z ktorich [świadków] ſzeſć máią być obráni Słáchti dobrey ſławney y oſiádłey z onegoż powiátu/ álbo z Woiewodztwá gdzie ſię ſtał gwałt UstPraw Bv; PaprUp Gv; á żaden obywátél Woiewództwá Wołynſkiégo do inſzych Woiewództw y Powiátów wyzywan bydź nie ma. SarnStat 1183, 101, 394, 506, 863, 864 (10). [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»zamek i powiat; zamek (i) z powiatem« = arx et provincia, municipium ac propugnaculum Modrz; castrum cum districtu JanStat [szyk 5:2] (3;4): BielKron 390v; Ná ſtároſtwá Powiátow y zamkow/ niechay bywáią obieráni tácy ludźie/ ktorziby pokoy domowy mnożyć/ á ſpráwiedliwość miedzy ludźmi záchowáć mogli. ModrzBaz 74, 103v, 138; StryjKron 612; Zamek Nieſzowá y z Powiátem ma bydź wrócony do rąk Biſkupá Włodzcłáwſkiégo. SarnStat 1080 marg, 1080. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.]

»ziemia (a. ziemica), (a, a(l)bo, ani, i) powiat; powiat z ziemią; ziemia z powiatem« = terra a. villa (et, ac, seu) districtus; terra cum districtu JanStat [szyk 29:8] (35;1;1): ZapWar 1548 nr 2667, 2668 [3 r.]; Albo też gdyby był ná náſzym Dworze/ tedy nadwornym rokiem może być pozwan/ á tám winien odpowiedáć/ niewyymuiąc ſię iáko pozwan z vrzędu/ ktory Zyemie áni Powiátu niema. UstPraw Ev, Dv; BielSpr 71v; StryjKron 457; ſkazáliſmy y vſtáwiamy: áby Stároſtowie Ziem y Powiátów nie ná inych mieyſcách ſądźili/ iedno ná Stároſtwách SarnStat 916, 105, 140, 148, 209, 235, 389 (29). [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.]

Zestawienie: »powiat wielki« (1): (nagł) Inwentarz dóbr Koronnych. (–) [...] Item, Ziemice y Powiáty wielkié, któré w ſwym ſtanie y regimenćie zoſtáwiáią. SarnStat 105.
a. Szlachta osiadła w powiecie, podlegająca tamtejszej jurysdykcji i obowiązkowi rycerskiemu jako pospolite ruszenie (31): Mącz 464b [3 r.]; A powiát ruſzáć trudno/ y muśiáłaby Szłáchtá nic inego nie czynić/ iedno co dźień wyiezdzáć z domu/ á wywołáńće [!] łápáć GórnRozm I2v; A gdy przyśięże/ Stároſtá Exekucią z ruſzeniém powiátu zá dwie niedźieli/ ſtrony vkrzywdzonéy vczynić ma SarnStat 1181, 1181.
Szeregi: »powiat i (albo) wojewodztwo« (2): V nas tribus w mieściech może być zwano bráctwo/ cech/ burſá/ rotá/ miedzy śláchtą powiát/ álbo woyewodztwo. Mącz 464b, 464b.

»powiat abo ziemia« (1): Wten cżás táiemnice tobie zwierzone/ łacno ſię wymkną. [...] bo to álbo tobie ſámemv ſzkodźi/ álbo drugim/ á cżáſem też y przyiáćiołom/ y wſzytkiemu Powiátowi ábo wſzytkiey Ziemi [toti provinciae]. ModrzBaz 52.

α. Zgromadzenie, zjazd szlachty, wybierającej posłów na sejm lub urzędników, sejmik (8): [Postanowiono] Poborce aby w powieciech byli obierani i przeto proszą, aby KJM raczył sejmiki powiatowe złożyć dla obierania poborcow Diar 80; Jenakże namowy miedzy sobą mieli dlatego, aby do powiatow to odnieść i sprawę dać umieli, aby tam wszyscy obierali, co by lepszego rozumieli. Diar 91, 58, 82; iakoż w Koronie ták wielkiey [...] ſzkodá bydź nie ma/ gdy ſię Krol iáko goſpodarż domu nie prżypátruie rżeczam/ ktore popráwy potrżebuią/ [...] kiedy káżdy powiát ná Seym niedoſtátki y potrżeby ſwoie prżynośi? GórnRozm K; SarnStat 355; Dla poborow ſámych przyzywano poſłow od ſzláchty z powiátow/ z ktoremi zá trzy ábo cztery dni ſeymy ſię kończyły. SkarKazSej 693b.
Szereg: »ziemia albo powiat« (1): Tribunus plebis, Niektórzi zową Woyski/ v Rzimiánów był podobny vrząd naſzim poſłóm od zieḿ/ álbo powiátów posłánych/ ná ſyem Mącz 81b.
β. Pospolite ruszenie określonego powiatu (14): A gdy przyćiągną ná mieyſce oznáczone wićiámi/ tedy Káſztellan ma oddáć on powiát Woiewodzye ſwemu. UstPraw D2; ModrzBaz 117v; Powiát ſie ma ruſzyć ze wſzyſtkim áppáratem woiennnym [!]. SarnStat 549, 301.

powiat czyj [= podległy komuś] (5): UstPraw D2, D2; Ci ktorzi w rzecżách rycerſkich ſą biegli niech Woiewodztwy bywáią vcżćieni: bo oni/ wedle náſzych obycżáiow/ ſą wodzmi ná woynie/ káżdy ſwego powiátu. ModrzBaz 74, 115; ſkázuiemy áby Káſztelani powiáty ſwé ná mieyſce przez Wići przez nas náznáczoné/ ludźióm ſzkody nieczyniąc wiedli. SarnStat 301.

powiat czyj [= do którego się należy] (2): (nagł) CHORĄZY. (-) Tego vrząd chorągiew ſwégo powiátu nośić ná woynie. SarnStat 233, 1042.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy państwa (1): ále ſię Krol záraz ſtárał/ áby to ich [Krzyżaków] weſele nie długie było/ bo zebrawſzy lud ſłużebny z Czech/ z Sląſká/ y z Moráwy zá pieniądze/ tákże Polſkie powiáty ruſzywſzy/ Zamki wſzytki w Pruſiech oſádził StryjKron 627.

Zwrot: »powiat sprawować, szykować« [szyk zmienny] (1:1): Bo v nas Woiewodowie/ ſą wodzowie ná woynie: á Káſztellani zbieráią powiáty y w drodze ſpráwuią [Sunt... castellani vero cogendi exercitus et eiusdem in expeditionem educendi magistri]. ModrzBaz 117v; Woiewodowie lepak z Káſztelany będą ſzykowáć powiáty [ordinabunt districtus JanStat 710] SarnStat 301.
b. Instytucja sądu ziemskiego lub grodzkiego; także ich jurysdykcja; iudicium Mącz (96): Wozny woła ſędzia zdawa Drugi w wiązánie zeznawa Trzeći ćię zboku przytyka Sąſiad ſie k wioſce przymyka A niż będzie koniec tego Muſisz ſkákáć záięczego Kłusz ſie ná wiecze z powiátu RejRozpr F2; ZapWar 1545 nr 2646; Kſięgi ſądowne máią być w káżdym powiećie/ w ktore máią wwodzić wſzelákie przezyſki y ſkaźnie. UstPraw G2v, H; ModrzBaz 141; Ktora Intromiſsia ma ſię ſtać przes woźnego powiatu tamthego od początku Roku Bożego, gdy pisać będą 1581. ZapKościer 1580/13v, 1580/14; tedy wedle zwyczáiu w niektórych powiećiéch záwiéſzáią tákié ſpráwy, áże do czyniénia gránic SarnStat 474; y w tákowym powiećie/ ná mieyſcu y dniá tákowégo kśięgi álbo Aktá [ziemskie] ku wybiérániu liſtów będą otworzoné/ áby tym/ którzy ie zechcą mieć y żądáią/ były otworzoné. SarnStat 745; tedy Woźny po dániu w wiązánia vczyni zeznánié z ſzláchtą v kśiąg Grodzkich onégo powiátu SarnStat 829; NA Roki Ziemſkié y Grodzkié powiátu káżdégo/ Szláchtá y obywátele ná Roki iedné/ nie ma więcéy ieden ná drugiégo tylko trzy pozwy wydáwáć. SarnStat 1155, 151, 616, 731, 737, 748 (17).

powiat czego [= należący do jakiegoś obszaru jurysdykcyjnego] (1): Téż áby żadni obywátele źiemie Bełzkiey z iéy Powiátów do innych źiem álbo Powiátów nie byli wyzywáni SarnStat 1054.

powiat czyj [= którego jest się reprezentantem lub instrumentem] (2): Tedy Woźni ma w ſwym powiećie właſnym zeznáć v kſiąg/ á to gdy zápiſzą vrzędnie/ Tedy onemu wypiſowi ma káżdy ſąd wierzyć. UstPraw C4; Tenże pozew Ziemſki pieczęćią źiemſką ſwégo powiátu niech będźie zapieczętowány. SarnStat 823.

powiat czyj [= któremu się prawnie podlega] [w tym: swoj (12), G sb (2)] (14): ZapWar 1548 nr 2668, 1550 nr 2655, 2665 [2 r.]; A ſpráwy przed námi nieſkończoné/ do powiátu pozwánégo máią bydź odeſłáné SarnStat 144; ći wſzyſcy/ którzy cłá y mytá máią/ opowiedźieć ſie z mytem ſwym álbo cłém ná wtóré Roki źiemſkié/ w ſwym powiećie powinni będą. SarnStat 403; A świádki ſtroná obráżona ná tymże roku ma miánowáć/ álbo ná rokách Ziemſkich álbo Grodzkich: á potym w ſześć niedźiél ma ie w wiéźdź w ſwym powiećie/ ábo przed Królem. SarnStat 1172, 129, 720, 906, 1166 [3 r.], 1268; [ZapKrak 1544 31/798].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: powiat + przymiotnik (13), przymiotnik + powiat (6)] (19): Nath tho yescze wssythko pan Viernoss bendzie vinien [...] the vgode [...] do act ziemskich poviathu swego czerskiego na pierwsse Roki Garvolynskie po onym czassie przenyescz ZapWar 1550 nr 2665, 1549 nr 2662, 1550 nr 2655, 2676; Przi ktorym kupie i litkupie bel Sliachetny Maciey Liewińſki Lawnik powiathu Mirachowskiego. ZapKościer 1580/6, 1580/12v, 1583/37 [2 r.], 1584/39v, 52v, 1588/81v; ZA prośbą Poſłów źiemie Nurſkiéy/ dáiemy Gród Kámienieckiému powiátowi w Kámieńcu/ w którym Grodźie Stárośćie ſpráwy [...] vrząd Stároſty Nurzkiégo odpráwowáć ma. SarnStat 486; ZA prośbą Poſłów źiemie Hálickiéy [...] y dla niewielkośći ſpraw Kołomyyſkiégo powiátu/ roki Ziemſkié Kołomyyſkié in eodem vigore przenośimy do Háliczá SarnStat 731, 566, 740, 741, 755, 1151 [2 r.]; [ZapKrak 1542 31/530, 1544 218/685].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy prowincji (1): Roki powiátów Mázoweckich. SarnStat 736.

[W połączeniach szeregowych: thedi odstampywszi zyemye poviathv y praw swich ktorich kolviek v thego sandv do ktorego bi bil pozwan Na pyrvem rokv yako na zavithem ma stacz y odpoviadacz ZapKrak 1544 31/799, 1545 190/911.]

W charakterystycznych połączeniach: powiat czerski, kamieniecki (2), koleński, kołomyjski, ksiąski, mazowecki, mi(e)rachowski (4), ostrołęcki, sochaczewski (sochaczowski) (4), świecki, (t)czewski (2), warszewski (3), wąszoski, zembrowski; powiat pozwanego (2), własny [= właściwy] (10); akta ziemskie powiatu, księgi (grodzkie, sądow) (3), ławnik (5), pieczęć (ziemska) (3), roki (grodzkie, ziemskie) (4), sędzia, sprawy (3), woźny (ziemski) (3).

Zwroty: »brać do powiatu« = odraczać rok sądowy do sądu ziemskiego (1): Iſćie drugi zmyli kroki Kiedy przydą owy roki Co ie więc wićiámi zową Wierę drugi zwierći głową Trudno tám bráć do powiátu Czwicz ſie włocząc ſię po ſwiátu RejRozpr F2v.

»powiatu odstępować (a. odstąpić), odpisać się, wyrzekać się; od powiatu odstępować, odstąpienie; z powiatu odpisać się, wyrzeczenie« = zmieni(a)ć podległość jurysdykcyjną; renuntiare districtui JanStat [szyk zmienny] (5:1:1;1:1;1:1): ZapWar 1548 nr 2668, 1550 nr 2665 [2 r.]; UstPraw H [2 r.]; IEſli ſie kto odpiſze z źiemie y z właſnégo powiátu/ ma odpowiádáć tám/ gdźie ſie odpiſuiąc zápiſał. SarnStat 543; Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o wyrzeczeniu z powiátu. SarnStat 771 żp, 771 [2 r.], 1166 [2 r.]; [Cherubyn Cosmaczowsky odstempvyancz od zyemye y povyathow swoych dobrovolnye thess od stempuyąncz od prava swego Mazovyeczkyego przed sandem zyemskyem Cracowskyem dobrovolnye zesnal yz [...] ZapKrak 1543 29/598, 1543 31/632, 642, 1544 218/686].

»do powiatu odsyłać, odesłan(y) (a. odsyłany)« = remitti ad districtum JanStat [szyk zmienny] (3:5): Ten co drugiego wyzowie z powiátu ma być winą karan ſtronie trzy grzywny á ſądowi drugie trzy/ á ktemu ma być odeſłan do Powiátu. UstPraw H3v, K2; Zydowie przyśięgáią ná koronáciiéy. A Iurámenty Sędźiów źiemſkich do powiátów odſyłáią SarnStat 25, 95, 159, 609, 720, 916.

»do powiatu odzywać się, apelować« [w tym: odzywać się abo apelować (1)] = od districtum appellare a. revocare JanStat [szyk zmienny] (3:1): Trudno więc náſſemu brátu Odzywáć ſie do powiatu RejRozpr Cv; od którégo roku nie będźie mu [mężobójcy] wolno do Ziemie álbo Powiátu odzywáć ſie ábo áppellowáć. SarnStat 606, 408; [thedy poddawam ſzie y ſzwoy wziſtek ſthathek [...] pod wzithkye pravo albo vrzad thak ziemſky yako Groczky gdzieſzkolvyek do povyathu ſzvego ſzie nyeodziwayadz ZapWpolActCon 1547 13/264v].

»pozwać do powiatu« (4): A iesli by ssia dal pozwacz o tho zytho albo o thą osm kop do kthorego kolviek poviathu wkorunye polskiey tham ma stacz na pirwssym Roku ZapWar 1550 nr 2676, 1549 nr 2662 [2 r.], 1550 nr 2676.

»z powiatu wyzwać, wyzywan(y) (a. wyzwan), wyzwanie, ewokacyja« = powoł(yw)ać przed sąd inny niż właściwy dla miejsca zamieszkania; de districtu evocari a. evocatus JanStat [szyk zmienny] (4:5:2:1): ZapWar 1545 nr 2646; O wyzwániu z powiátu. UstPraw H2v, H3v, H4v [2 r.]; Evocare aliquem Romam aut ad aliud iudicium, Wyzwáć z właſnego powiátu do cudzego. Mącz 505a; Ewokátia z powiátu. SarnStat 777; Z Powiátu żaden nie ma bydź do inégo ſądu wyzywan. SarnStat 916 marg, 113, 916, 1054 [2 r.].

Szeregi: »sąd albo powiat« (2): thedi thei tho Iagniescze bandzie ya volna [!] pozwacz do kthorego prawa bandzie chcziala albo do Groczkiego albo do ziemskiego do kthorego kolviek Sandv albo poviathu wkorunie polskiey albo przeth Maiesthat Krolewski ZapWar 1550 nr 2676, 1549 nr 2662.

»wojewodztwo albo powiat« (1): Dekrétá y ſpráwy wſzelákié tákże piſmem Ruſkim wydáwáć/ zá pieczęćią źiemſką onégo Woiewództwá álbo Powiátu SarnStat 872.

»ziemia i (albo) powiat« = terra et (seu) districtus JanStat [szyk 8:1] (9): ZapWar 1548 nr 2668; tedy w téy mierze ſcrutinium ma bydź czyniono w onym Powiećie álbo Ziemi/ gdźie Wiécá ſądzoné będą/ vbi crimen commiſsum eſt. SarnStat 148, 543, 606, 771, 873, 1054, 1166 [2 r.]; [Thuss thesszs stoyąncz then ze Pyothr Borathynskj odstepuyąncz zyemye y poviatoff swich zesnal yz thess ymyenye przerzeczone vnyey naymuye ZapKrak 1543 31/642].

α. Władza jurysdykcyjna (2): Gubernatio, Powiat/ Rządzenie/ ſpráwowánie/ pánowánie/ Woyewodztwo Mącz 89c.
Wyrażenie przyimkowe: »pod powiatem [czyim]« (1):
~ Szereg: »pod rozkazaniem i powiatem« (1): tedy przez Stároſtę náſzégo zamkowégo/ pod którégo roſkazániém y powiátem [sub cuius iurisdictione et districtu JanStat 595] tákowé miáſto y miáſteczko ieſt/ Burmiſtrz ná ten czás będący/ y z iednym Ráycą/ ma bydź poyman y śćięt. SarnStat 504. ~
2. Obszar (często o nieokreślonych bliżej granicach), stanowiący część jakiegoś terytorium lub okolicę jakiegoś obiektu topograficznego; prowincja, kraina, region; okolica; provincia Vulg, Mącz, Modrz, Cn; districtus BartBydg, MiechGlab; regio BartBydg, Vulg; territorium Mącz, Cn; dioecesis Calep, Cn; terra Vulg; municipium Modrz; pagus, tribus Cn (143):
A. Nieokreślony terytorialnie (39): RejRozm 394; A czo tego dzys na ſwieczie Malo niewkazdem powiedzie [!]. Wſędy odpuſtow nadano by iemi grzechy zgkarzano [!]. RejKup Kv; Kładze yakes Prziwilege Co ych gdzes nabył na Swiecze Aċ niewiem w ktorem powiecze RejKup aa7, bb5v; KromRozm III G3v; Rozmnożę plemię twoie/ iáko gwiazdy ná niebie: y dam pothomkom twoim wſſytkie powiáty otho the Leop Gen 26/4; Provinciatim, Od powiátu do powiátu/ przes wzyſtki [!] ziemie/ Kráyiny y ſtároſtwá. Mącz 328a, 328a [2 r.]; záprawdę y toć [król] vcżyni/ że wſzytkie powiáty ktore zowiemy Woiewodztwy/ w koło obieżdzáć/ á w nich pewnych cżáſow przemieſzkáwáć będźie. ModrzBaz 20v, 25v, 46; Satrapa – Staroſta mektorego [!] powiatus [!]. Calep 948a; KlonWor 65.

powiat czego (1): Territorium, Powiát kráyina/ ziemiá woyewodſtwá álbo miáſtá yednego. Mącz 451c.

powiat czyj [= którym się włada, rządzi] (1): Lecż naprzednieyſza ich [przełożonych nad zamkami i miastami] powinność ieſt/ [...] gránic Powiátu ſwego bronić/ á roſkazánia ábo wyroki Krolewſkie y Sędźiow wykonywáć. ModrzBaz 30v.

powiat czyj [= wchodzący w skład czegoś] (1): RejPs 143 cf W przen.

W połączeniach szeregowych (13): Districtus, gbyth, obyasd, povyat BartBydg 44; Bo ſą y byli w myeſcyech/ powyećyech/ źyemyach y narodźyech rozmáite zebránya krzeſciyánow/ ktore myáły záwołánye ſwyętego koſcyołá KromRozm III D7v, D8v; á Wikáryi iego [Chrystusa, tj. papież]/ poſiadł Kroleſtwá/ Zámki/ Miáſtá/ Infuły/ Powiáty/ Kxięſtwá y rozmáite Páńſtwá? KrowObr 11, 75; Ktory [Bóg] włada y niebem/ włada wſzytkim ſwiátem/ Rozlicżnymi kroleſtwy/ y káżdym powiátem. RejWiz 109v; Provincialis, Powiátny yeden z poddánych ſtároſtwá/ kráyiny á powiátu którego. Mącz 328a, 328a, 358b [2 r.], 451c; RejPos 312v; Calep 326a.

W przeciwstawieniu: »świat ... powiat« (1): Páwle tobie yeſt ſwiádomo Iáko to yeſt rozſlawiono Iáwnie powſytkymu Swiatu. A nie yednemu powiatu RejKup y8.

Szeregi: »kraj (a. kraina) i powiat« (2): BudBib c; iáko Apoſtołowie miedzy ſię pewne kráie y powiáty byli rozdzielili WujNT 655. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»krolestwo i powiat« (1): Y niezdrogiby to/ áby y dźiś zwierzchni Pánowie/ ktorzi ſię wielkich pańſtw domagáią/ roſtyrki ſwoie o Kroleſtwá y Powiáty [de regnis et provinciis]/ poiedynkową bitwą końcżyli ModrzBaz 63. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»ziemia a powiat« (1): A gdzyeżby on [Bóg] mogł wiedzyeć po wſciornaſtkim ſwiecie/ Co ſie w tey zyemi dzyeie/ á co w tym powiecie. RejWiz 111v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

W przen (1): ROzráduy ſie ziemio y wſſythki powiaty twoie/ iż pan twoy wziął ná ſie ten vrząd/ áby nád tobą krolował RejPs 143.
a. Obwód administracji kościelnej, jej organizacji terytorialnej (4): Náznácżeni też ſą Arcybiſkupowie/ álbo Metropolithowie/ to yeſt przełożeni nád Biſkupy w powieciech. A záſię Biſkupom mieyſkim álbo nizſzym przydáni ſą inſzy Biſkupi (mnimam iáko dziś Suffrágáni) zwłaſzcżá kędy był ſzyrſzy powiát/ że on mieyſki Biſkup pracą y doglądániem zdołáć mu nie mogł. RejPosRozpr c3v, c3v.
Szereg: »miasto i powiat« (1): Niekiedy ſpolną rádą Stárſzich rządzone były koſcioły [...]. Przetoż w káżdym mieyſcie y powiecie ieden nazacnieyſzy nád inemi przełożon bywał. RejPosRozpr c3v.
B. Określony terytorialnie (104):
a. O terytorium polskim (do czasu ukształtowania się powiatów): księstwo, ziemia jako jednostka terytorialno-polityczna, kasztelania, województwo itp. (20): Ziecháli ſie do Opáwy Boleſław Kſiążę Krákowſkie z Przemyſłáwem Cżeſkim krolem vgádzáć ſie o kſięſthwo Opáwſkie [...]. Polſkie Kſiążę záſię powiádał być ten powiát záwżdy ku Polſzcże przyſłuſzáiący BielKron 363v, 402v; ModrzBaz 48v; [król Chabry] ſam obieżdzáiąc powiáty doglądał: ieſli by ſię ieſzcże gdzie co pogáńſtwá y zabobonow ich záwadzało. SkarŻyw 357; [król Ludwik jako cudzoziemiec] ieſzcze zárázem po koronáciey kilko powiátow od Polſki oddał Włádiſłáwowi Xiążęćiu Opolſkiemu Węgierſkiemu Woiewodzie/ iáko Wielunſką ziemię y Oſtrzeſſowſką StryjKron 452.

powiat czego [= należący do czegoś] (1): BielKron 367 cf »miasto z powiatem«.

powiat czyj (1): Cżemubyſmy ſię nieſtáráli/ áby byli ze wſzelákich ſtanow obráni ludźie mądrzi/ á w práwiech/ y wſzelákich náukách ćwicżeni/ ktorziby ſądzili ſpráwy ze wſzytkich náſzych powiátow/ do nich przez ápellácyią przychodzące? ModrzBaz 91.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: przymiotnik + powiat (6), powiat + przymiotnik (5)] (11): W Sląſku záſię Boleſław łyſy [...] bráthu ſwemu Henykowi Wrocſłáwſkiemu kſiążęćiu powiáth Wrocſłáwſki popalił. BielKron 361v; A od tego cżáſu látá Páńſkiego 1250. Lubuſki powiát odłącżon ieſt od Polſki nieſpráwiedliwie BielKron 362; Látá 1305. Lokietkowi dobrowolnie poddáły ſie miáſtá y powiaty Krákowſkie y Sędomierſkie BielKron 369, 363v [2 r.], 368 [2 r.]; StryjKron 315 marg, 447, 452; PaprUp E4.

Szeregi: »miasto i powiat; miasto z powiatem« (1;1): thák iż [Henryk] mu [Konradowi] poſtąpić muſiał co chćiał/ to ieſt trzydzieśći tyſiąc grzywien pieniędzy/ y ty miáſtá z powiáty ich/ Námyſłow/ Beroltow/ Krucżbork/ Bycżyná/ Konceſtad/ Rozemberk/ Haynow/ y Boleſłáwiec/ wiecżnie zápiſáć BielKron 367, 369.

»powiat i zamek; powiat z zamkiem« (1;1): nád to ieſzcze przydał mu Krol Kázimirz Chełmſki powiát y zamek Chełmo Litwie wydárty. StryjKron 447, 452.

»powiat albo ziemica« (1): Polſkich powiátow álbo ziemic ſześć Ludwik Krol od Polſki oddał. StryjKron 452 marg.

α. Mieszkańcy okolicy (1): A tu trzy źiemie zeſzły ſię klinámi/ Dobrzyńſka włość y Mázoſz z Kuiáwámi. Tu kiedy krzyknieſz/ ſłyſzą trzy powiáty/ Fliśie gębáty. KlonFlis G.
b. O obszarze niepolskim (84): RejJóz L3; W mieśćie tylko Suſan/ zábili żydowie pięć ſet mężow/ y inych dzieſięć ſynow Amanowych: co mniemaſz/ iáko ich wiele pobili po wſzyſtkich Powiećiech? Leop Esth 9/12, 2.Esdr 7/6; iż Amráfel Krol Sennáár/ Arioch krol Elázár/ Chodorláhomor Krol Elám [...] (marg) A tu názywa Krole/ ktorzy nád iákiem powiáthem byli przełożeni. (–). BibRadz Gen 14/1; iuż to oni [Wenecjanie] wiedzą/ co w ktorym powiećie vbyło álbo przybyło ku boiowi ludu OrzRozm V3; Miáło to Páńſtwo Nowogrodzkie pięć powiátow/ w ktorych oſobne ſpráwy były/ á wſzyſtki do Nowogrodá ſie śćiągáły. BielKron 432v, 269 [2 r.], 271v; Wicka ziemicá nád Morzem ku Pulnocy leży. Rozumiem iſz tegó Powiátu ſternaśćie mil wzdłuż/ á dwánaśćie wſzerz ieſt. KwiatOpis B3; ModrzBaz 75; WujNT Act 23/34; SarnStat 1206; Polaku bráćie/ máiąc tákie niwy. Cżego wzdy ſzukaſz w dálekim powiećie. KlonFlis C2.

powiat czego [= należący do czegoś, wchodzący w skład czegoś] [w tym: ziemie (5), krolestwa (1)] (10): MiechGlab 76; y vcżynił Krol podług rády Mamuchán/ á rozeſlał liſty po wſſyſtkich powiećiech kroleſtwá ſwego Leop Esth 1/22; [Andrzej Auria] przywroćiwſzy wolność oycżyznie/ vdał ſie ná zgodę z Ceſárzem/ á ták w Kámeraku Mieśćie w powiećie Belgiki/ vcżynili ſpolną zgodę BielKron 206; Fráncyey miáſtá y powiáty. BielKron Kkkk4, Kkkk4; A wſzákże niema być gánion obycżay Hiſzpáńſki/ ktory iż ſię w wielu powiećiech Hiſzpáńſkiey źiemie záchowuie ModrzBaz 75; POwiem/ [...] o świętych oycach w Tuſciey powiećie/ Włoſkiey ziemie SkarŻyw 496, 248, 311, 595.

powiat czyj [= którym się włada, nad którym ma się jurysdykcję] [zawsze: pron poss] (4): takowego kozdi swas gdziekolwiek wpowieczie swoym naydzie bi vpana ktorego bil abo v woyewodi abo v poddanich ktorichkolwiek ktorzi mieſkayą na zamkv naſzim Bialohroczkim y po ynſchim myaſtham abisczie kosdego odyawschi pvſczili wolno LibLeg 10/59, 10/59, 59v; A tho niech ſie rozgłoſi po wſſyſtkim páńſtwie powiátow twoich/ kthore ieſt bárzo ſzyrokie Leop Esth 1/20.

powiat czyj [= stanowiący miejsce czyjegoś osiedlenia, zamieszkania lub do którego się przynależy] (2): Gdym ſye w Padwi vczył/ nigdym nie omieſzkawał Monſtry/ ktorą Wenetowie czynić po Powiećiech ſwoich zwykli ná kożdy rok OrzRozm V3; Y wzruſzył on Duch s. ſerce onego Ceſárzá [Augusta]/ iż roſkazał áby byli popiſáni głowámi ſwemi wſzyſcj narodowie káżdy w powiecie ſwoim/ á w mieſcie ſwoim RejPos 18v.

powiat gdzie (7): omnis regio circa Iordanem, wsitek povyath okolo iordana BartBydg 68b; KromRozm I G; przyſzedł do gránic Dálmánutá. (marg) Ten powiát był miedży Betſáidą y gorą Tabor. (–) BibRadz Mar 8/10; Przyſtał ná ich rádę Klaudyus/ áby [syn Agrypy] tylko ná powieciech roſkázował zá Iordanem iáko vrzędnik BielKron 142, 271v, 344; Mącz 2c.

W połączeniu z nazwą miejscową [w tym: w N (6), w składni zgody (4), G (1), indecl (1), ktory zow(i)ą (a. zwano) – N (2), I (1) – (3); powiat + nazwa (12), nazwa + powiat (3)] (15): MiechGlab [88]; Krol Cedes ieden/ Krol Iáchánám z Kármelu ieden/ Krol Dor y powiátu dor/ ieden Leop Ios 12/23, Num 32/4; Dzieli ſie Syria ná powiáthy/ ieſt Páleſtyná/ Fenicia/ Dámáſcená/ Celem/ Comágená/ Apámená/ Iudea/ Idumea/ Samária. BielKron 264v; Dámáſzek miáſto w Dámáſcenie powiećie/ ieſth známienite BielKron 264v; W Greciey w powiećie Focide miáſtho rzecżone Delff BielKron 274, 180v, 269 [2 r.]; RejPos 343; kazał poſtáwić namioty nád rzeką Bortną/ ná gránicy powiátu/ ktory Weſterreich zową. SkarŻyw 519; Sláchćic ieden ná imię Foelix z powiátu Nurſyey/ oćiec tego Káſtoryuſzá/ ktory teraz w Rzymie známi mięſzka SkarŻyw 211; Potym ſzedł ná mieyſce ktore Bálneum zowią/ wpowiećie Saxenatu SkarŻyw 573, 311, 496.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy kraju lub krainy [w tym: powiat + przymiotnik (5), przymiotnik + powiat (1)] (6): Trzydzieśći lath miał kiedy ſtánął przed oblicżnośćią krolá Pháráoná/ y obiáchał wſzyćkie Egypthſkie powiáthy. Leop Gen 41/46; Miáſtá y powiáty Indiyſkie známienitſze ſą thy: [...] BielKron 268v, 281v; Miedzy inymi tedy vcżniámi Pan Iezus zbáwićiel świátá/ chodząc po powiećie Gálileyſkim [...] SkarŻyw 383, 248; Iáko Wieliż miáſto y powiát Moſkiewſki po woynie z Moſkwą przyłączony był do Kśięſtwá Wielkiégo Lit. SarnStat 1044.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: przymiotnik + powiat (6), powiat + przymiotnik (5)] (11): LibLeg 10/92v; ktory zamek ieſt w medeńſkym powiećie Leop 1.Esdr 6/2; Tho Miáſto/ Zamki/ okrom Dworów rozmáitych/ y Folwárków etc. W Hárienſkim Powiećie leżą. KwiatOpis Bv; Arnſburg. Należy ku Wickiemu Powiátu. KwiatOpis B3v, A4v; MEdárdus z oycá Nektárdá/ y z matki Protágiey/ z brátem ſwym Gildárdem/ iednego dniá w Fráncyey w powiećie Nouiomeńſkim vrodzony SkarŻyw 526, 374; StryjKron 26, 320; Iużechmy ná Tud ſtáry/ nád Luceſną przyſzli: Rzowſki to tu iuż powiát wśiámi vſádzony Gęſtémi KochJez B2; Nie naydźieſz dźiś przykłádu tákiego ná świećie/ Iáki ſię niegdy nálazł w Atheńſkim powieie [!] KlonWor 51.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy etnicznej (3): Y pochwyćiwſſy [Saul] obudwu wołu/ zrąbał ie w kęſy y rozeſlał po wſzyſtkich powiátach [in omnes terminos] Iſráelſkich przez ręce poſlow Leop 1.Reg 11/7; Tá ziemiá zoſtáłá ſię (ieſzcże) [do zdobycia:] wſzytkie powiaty [quae est omnes limites] Peliſztymſkie/ y wſzyſcy Gieſzurowie. BudBib Ios 13/2; Gdy był Swiát popiſowan z dekretu Auguſtá/ Szłá Pánná y z Iozefem do Betlehem miáſtá/ Powiatu Zydowſkiego/ porodźić Syná ſwego ArtKanc B2v.

W połączeniach szeregowych (4): Liflándckie tedy Páńſtwo ty wſzyſtki Ziemice/ Powiáty/ Contorſtwá/ Landfoitowſtwá/ klucże/ Miáſtá/ Zamki/ Arcybiſkupſtwá/ Biſkupſtwá/ Dwory wyſzſzey opiſáne zámykáło w ſobie. KwiatOpis Dv; BudBib I 274a marg [2 r.]; (nagł) O Grecyiey. (-) Wſzytká Grecyia dzieli ſie ná ty Kroleſtwá/ powiáty y miáſtá. Emathia/ Pieria [...] BielKron 271v.

Szeregi: »powiat albo klucz« (1): Goldingen. Zamek/ y niemáły Powiát álbo klutz. KwiatOpis [C]2v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»kraina (a. kraj) albo (i) powiat« [szyk 2:1] (3): SAba, civitas Aetiopiae, Miaſto murzińskiey źiemie które potym Moroe yeſt wezwano/ też kráyiná álbo powiat. Mącz 362c, 355a; kiedyś [...] w przék y wzdłuż bogáty Kray Moſkiewſki Woiował/ y wielkié powiáty. KochJez A3.

»krolestwo albo powiat« (1): Azya máłá pocżyna ſie od morzá Egeum/ tho ieſt Greckiego/ á od Pontu Euxyno/ w ktorey ty kroleſtwá ſą álbo powiáty/ Pontus/ Miſya/ Cezárya [...] BielKron 269. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»powiat i (a, ani) miasto« [szyk 4:3] (7): Nye vkażeſz mi dwu powyátow/ y owſſem áni dwu myaſt w Nyemcach/ ktoreby ſye w wyerze zgadzáły. KromRozm I Gv; BielKron 268v, Kkkk4 [2 r.]; RejPos 18v; Niechże Exequucya wſzech tych rzecży będzie/ Każmy wołáć w powiećiech y po mieśćiech wſzędzie. BielSjem 28; SarnStat 1044. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»powiat albo starostwo« (1): FEſtus przeto náiachawſzy ná vrząd (marg) Wła. náſtąpiwſzy ná powiát/ ál. Stároſtwo. (–) [ingressus provinciam] po trzech dnioch wſtąpił do Ieruzalemá BudNT Act 25/1.

»ziemia (a. ziemica) albo (i) powiat« [szyk 2:1] (3): MiechGlab 76; Powiáty álbo źiemice Fráncuskie ſą ty: Aquitánia/ Gáſzkonia/ Brithánnia/ Torunia/ Nármándia/ Pikardia/ Francia/ Limozis/ Awenia [...] BielKron 281v; Achaia Regio graeciae. Ziemiá álbo powiát w Grecji/ Teras Moreą zową Mącz 2c.

α. [O organizacji terytorialnej zakonu [czyj; gdzie]: iſz wſzelky pouiath ktori ieſth wſtronie vęgierſkieÿ. Polſkiei. Czeſkiey. Slouaczkieÿ daczkieÿ i vinſzich ſtronach daliecze będączich [...] iednego prelatha ſſuego pouiathu [...] donaſzei kapituly vielkiei nakladem onego pouiathu maią prziſſacz StatNorb 81-81v, 78v, 82.
Szereg: »powiat albo ziemia«: Wſziſczi Opathouie ſkoſzdego pouiathu naſzego [...] nakladem klaſtorov onego pouiathu albo ziemie pouinnÿ przyechatcz na kapitulę roczną do przemonſtratu. StatNorb 76v.]
β. Mieszkańcy danego obszaru (5): dayemi wyedzyecz [...] yſch roſkazal hoſpodarowy Czeſſarz [...] abi poſlal hoſpodar cztheri powyathi. [...] Abi poprawywſzi Oczakow y abi bvdowaly zamek na Balyeklyeyv LibLeg 11/184.

powiat czyj [= podległy komuś] (1): Słyſząc to krol/ poſłał do wſzytkich powiátow ſwoich/ áby ſie zeſzli wſzyſcy do Ieruzálem. BielKron 90v.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej (2): yſch roſkazal hoſpodarowy Czeſſarz Tureczky [...] abi poſlal hoſpodar [...] Soroczky powyath. Orchoſky Lepoſznienſky Kirzeczky powyathi. LibLeg 11/184.

αα. Pokolenie izraelskie (1): Ci (byli) záwołáni we zborze/ przednieyſzy z pokoleni oycow ſwych/ y głowámi powiátow Izráelowych [maiores tribuum patrum suorum]. BudBib Num 1/16.

Synonimy: 1.a.α. sejmik; b. sąd; 2. prowincyja; A. kraina, ziemia, ziemica.

SBu