[zaloguj się]
[pdf]

RUBIN (22) sb m

Fleksja
sg pl
N rubin rubiny
G rubinu rubin(o)w
A rubin, rubina
I rubinem rubiny, rubinami

sg N rubin (5). ◊ G rubinu (1). ◊ A rubin (2), [rubina]. ◊ I rubinem (4); -em (1), -(e)m (3). ◊ pl N rubiny (4). ◊ G rubin(o)w (4). ◊ I rubiny (2), [rubinami ].

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

1. min. Ceniony kamień szlachetny o czerwonej barwie, też ozdoba z tego kamienia; amethystizon carbunculus, pyropus, rubinus Cn (21): Iedennaſti Alspant, [...] Zawieſzenie Kniemu, W nim litera C wielkie s ſtuk Diamentowich. A nad nim Corona s Rubinow. i perla zawieſzona Saczowań na talár 800 WyprKr 8, 12; tákież y owego oſzukániem w.m. nie názowieſz/ kiedy dobry złotnik/ wziąwſzy Rubin/ kthory ſycz [= dosyć] był piękny/ oſádą foremną/ [...] vcżyni gi dobrze czudnieyſzy GórnDworz N5v; CiekPotr 29; [Carbunculus ametystizon Pyropus Rubin Rubinek ArtNom M8; Volck Yyyv].

W połączeniach szeregowych (również dwuelementowych) z nazwami innych kamieni (7): Wyſzłá páni s páłacu by ſie roświećiło/ Aż iákoś przyſtráſznieyſzym ná nię pátrzyć było. Ano ſie łſną Száfiry/ Rubiny/ Szmárági/ Dyámenty rozlicżne á koſztowney wagi. RejWiz 25v, 11v, 113; WyprKr 15; ieſli bárzo drogi kámień naydzie [kupiec turecki] nie dadzą go od ſiebie wynieść/ chybá podleyſze/ iáko Száfiry/ Rubiny/ Amátyſty/ Topáziony/ Iácynkty/ Smárágdy/ y wiele innych. BielKron 268v; Tym ludźiom/ ty Stániſłáwie/ Chceſzli ſię záchowáć práwie/ Nie ſzáfirem/ nie rubinem/ Ale ié ćći dobrym winem. KochFr 127; ZbylPrzyg A2; [InwKatWaw 19].

W przeciwstawieniu: »rubin ... prosty kamień« (1): Pátrz ná Száfir/ ná Rubin/ á ná proſty kámień/ Iuż cięſzkość/ ciemność/ grubość/ wnet obacżyſz ná nim. RejWiz 113.

W porównaniu (1): Názáreyſcy iego czyſztſzy byli niż śnieg/ á bielſzy niż mleko/ rumieńſzey byli bárwy niż rubin [quam gemmae]/ á piękniey wypráwieni niż ſzáfir. BibRadz Thren 4/7.

Wyrażenia: [»rubin aptekarski«: (nagł) Oszacowanie towarów kupca wrocławskiego Jana Freybergera (–) [...] ligni aloës ćwierć za gr 24, 5 łutów rubinów aptekarskich InwMieszcz 1561 nr 100.]

»rubin drogi« (1): Szkodá/ że też v noſá nie záwieśi czego/ Tákże koſztowney perły/ rubinu drogiego. ZbylPrzyg A2.

[»pierścionek, pierścień z rubinem«: pierścionek z turkuskiem fl. 5, pierścionek z rubinem fl. 12 InwMieszcz 1569 nr 152; pierścień z rubinem fl. 3 InwMieszcz 1586 nr 274.]

Zestawienie: »ballas rubin« = odmiana rubinu o bladoczerwonej barwie [szyk 5:2] (7): K niemu [alzbantowi, tj. ozdobnemu naszyjnikowi] zawieſzenie, w nim tablicza safirowa wielka, na wierzchu Rubin ballas. A okolo piecz perel WyprKr 8v; Dwanaſti Alſpant, w nim dzieſecz Ballas rubinow i perel oſmnaſczie WyprKr 8v, 9, 11 [2 r.], 20, 20v.
Przen (2):

[W połączeniu szeregowym z nazwami innych kamieni: Przyimiſz miłość twoiá łáſkáwie ten dar miáſto kámienya drogiego/ á przeczytay ſłowá Sálomoná mądrego/ á naydźyecie wnich Smáragá/ Turkuſá/ y Rubiná dáleko koſſtownyeyſſyego. HierWielEccleWiet [2].]

a) Żart.: Siniec (1):
Szereg: »rubin, perła« (1): Ale pátrz gdy ſie ſpiją [...] Rozmáite przyſmáki s tych roſkoſzy roſtą/ Ten idzye z białą máſcią/ drugi zá nim s kroſtą. Bo temu ocży ieſzcże z wiecżorá podbili/ Temu ſie też ná cżele perły wyſádziły. Idzye świetno z rubiny s perłámi iáko pan RejWiz 15v.
b) Obscenum (1):
Zwrot: »rubinem zasadzić« (1): PAni pilnie ná cżapkę z zaponką pátrzáłá/ Ten rzekł/ ieſt záwieſzenie do niey byś widziáłá. Páni rzekłá/ á coż tám oſobnego będzie/ Ten rzekł iż białym ſmálcem opráwiono wſzędzie. A ná końcu Rubinem wielkim záſádzono RejFig Bb3v.
c) [Rumieniec: więc iż ſye w nim [w obżercy] krwie zbytnie náturze przećiwnéy/ to ieſt phlegmiſtéy/ melánkolicznéy grubéy á ſpalonéy národźiło/ która náturę oźiąbia/ [...] y to co oczymá baczyſz/ ná twarz wyſtępuie/ płeć rubinámi háftuiąc/ przez ſkórę ſie drze OczkoPrzymiot 31.]
2. n-pers (1):
Zestawienie (1): Catherina filia Joannis Rubin de Karczicze [...] recognovit Iſch [...] LibMal 1551/164v.

MN