[zaloguj się]
[pdf]

PRZESTANIE (68) sb n

Pierwsze e oraz a jasne; -é Calep (3), -e SarnStat (2).

Fleksja
sg
N przestanié
G przestaniå
D przestaniu
A przestanie
L przestaniu

sg N przestanié (12); -é (3), -(e) (9). ◊ G przestaniå (46); -å (44), -(a) (2). ◊ D przestaniu (3). ◊ A przestanie (4); -e (2), -(e) (2). ◊ L przestaniu (3).

Sł stp notuje, Cn s.v. przestanek, Linde XVII – XVIII w. s.v. 1. przestać.

1. Skończenie a. przerwanie działania lub trwania; cessatio Mącz, Calep, JanStat, Cn; concessatio, intermissio, interstitio, otium, requies, vacatio Mącz, Calep, Cn; intermissus Mącz, Cn; levatio Mącz; intervallum, pausa, vacuitas Cn (22):
a. O ludziach (18): Cessatio, Odpocziwánie/ Przeſtánie/ Próżnowánie. Mącz 45c, 45b, 226c; Intermissio – Przeſtanię. Calep 552b, 555a, 765a.

przestanie czego (1): Boć zaiſté ledwie który człowiek może śię doſkonaléi modlić/ niſz ta niewiaſta/ któryi nic nieobráźiło/ nic ku przeſtaniu prośby nieprzywiodło MurzNT 78v.

przestanie od czego (6): OpecŻyw 59; Mącz 190a; Diludia – Przeſtanię od granią. Calep 325a; SarnStat 112, 185, 225.

przestanie w czym (1): Mącz 328c cf Szereg.

cum inf (2): Abowyemći nye może być beſpyecżnyeyſſa vcyecżká á zwyąſká káżdemu młodzyeńcowi ku przeſtányu grzeſſyć/ yáko yeſt małżeńſtwo. GliczKsiąż P; Mącz 226c.

W połączeniu z określeniem długości czasu (2): A ſą poſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ [...] o interdiktcie trzech dni przeſtánia od ſłużby bożéy SarnStat 185 [idem] 112.

Szereg: »przestanie, pauza« (1): Diapsalma, Przeſtánie/ Pauſa wſpiéwániu/ álbo rozdzielenie pſálmu y wierſzá. Mącz 328c.
α. Odpoczynek po pracy, zaniechanie lub przerwa w pracy (2): Vacatio, Próżnowánie/ odpoczinienie/ przeſtánie/ chwilá/ pokóy. Mącz 472b; Vacatio, Cessatio, immunitas, feriae – Proznowanię, przeſtanię. Calep 1098b.
b. O chorobach i objawach fizjologicznych: minięcie, ustąpienie, skończenie się [czego] (4): Zaſię taka [tj. obfita] vrina w gorączych niemoczach/ znamionuie richłe niemoczy przeſtanie FalZioł V 14, V 86; Mocz czarny w niewiáſtách [...] Przeſtánie mieſyącow známienuie. SienLek 27v, 108v.
2. Przyłączenie się, przynależność, podporządkowanie się [przy kim] (2): Naprzód tedy ná przerzeczoné wierné ich [mieszkańców ziemi bełzkiej] y ſpráwiedliwé przy nas przeſtánie y poddáność [pro praedicta ... adhaesione JanStat 796] będźiemy ie Práwem bronić [...] y z nieprzeſpieczeńſtw wyrywáć [...]: á gdyby przez kogo byli vtrapieni [...]: tedy zá ich przy nas przeſtánie [pro ipsorum huiusmodi adhaesione JanStat 796] tákże od naiázdów/ gwałtów/ woien/ [...] bronić [...] będźiemy powinni. SarnStat 1053.
3. W wyrażeniu przyimkowym: »bez, przez przestania« (39:5) (44):
a. W funkcji przysłówka (41):
α. Nieprzerwanie, ustawicznie, bardzo często, stale; zawsze; totaliter HistAl; instanter, perseverater, sedulo Calep; incessanter JanStat; sine intermissu Cn (40): [Panna Maryja] cżęſto na ziemię vpádala/ podnoſſątz bez przeſtaniá ocży placżliwé na Iezuſa vmarlégo OpecŻyw 151v, 54v, 55v, 145v; PatKaz III 149v; Piątego tedy dniá sſtáłá ſie nád nim [Herodem] pomſtá Boża iáwna/ iż robacy żywot iego bez przeſtánia gryźli áż do śmierći. BielKron 142; [św. Augustyn] ſwięty żywot wiodł/ nie kocháiąc ſie w żadnych krotofilach dwornośći álbo roſkoſzach/ ále bez przeſtánia piſał kſięgi wſzemu Krześćiáńſtwu pożytecżne BielKron 161, 20v, 171v, 298, 315v, 373, 453v; Ieſli głowá boli bes przeſtánia: [...] trzebá ſye oſtrzegáć áby nie wſtąpił bol w oczy SienLek 19; BiałKat 161; [Aleksander Wielki] po ſtronách y ná calu miał inny lud/ [...] lekko zbroyni/ ktorzy zawżdy ná mieyſcá ſprácowánych przyſtępowáli/ owi záſie odpocżywawſzy ſwoich rátowáli/ á ták bes przeſtánia to cżyniąc nigdy nieuſtáli BielSpr 42v, 69v; KochSz A2; KochPam 88; Przetoż tedy Páná ſwego/ wielbiemy przez przeſtánia/ Ktory mocą Boſtwá ſwego/ vżycżył nam zbáwienia ArtKanc D19v, B6v; Pervigilium – Strżezenie bez przeſtanią. Calep 794b, 13b, 545a; GrabowSet Q4v; PowodPr 20; GosłCast 75.

Z dodatkowym określeniem długości czasu (8): obłoki niebieſkie roſę s ſiebie wypuśćiły/ ſzedł deſzcż cżterdzyeśći dni y cżterdzyeśći nocy bez przeſtánia BielKron 4v; A tym obycżáiem Krol Káźimierz vdzyáłáł ſobie s Pruſy pokoy/ ktory cżternaśćie lat ſnimi bez przeſtánia walkę wiodł. BielKron 395, 58v, 407, 447v; chceſzli Zamku dobywáć álbo Miaſtá/ [...] nie ſłábo ſie trzebá okázáć z ſtrzelbą do nich/ ále ſtrzeláć bes przeſtánia od godźiny do godźiny [tj. całą dobę] BielSpr 75; ReszList 164; SarnStat 474; [BielKron 1551 12].

Wyrażenie: »bez wszego, bez żadnego przestania« (1:1): A ták godzieneś ty miły pánie/ áby bez wſſego przeſtánia wſſemi chwałámi było wynoſſono ſwięte imię twoie RejPs 98v; W niektorych kośćiołách bywáią modlitwy bez żadnego przeſtánia 40. godźin przed naświętſzym Sákrámentem ReszList 164.
Szeregi: »bez przestania, na kożdy czas« (1): Rycérſtwo Króleſtwá náſzego [...] przy nas nigdy nie zmordowáną wiárą ſtoiąc/ wdźięcznymi Nam ſie vczynili/ y bez przeſtánia ná kożdy czás czynią [gratos se nobis ... quotidie reddunt incessanter JanPrzyw 8] SarnStat 886.

»bez przestania, ustawicznie« (1): Alexander tedy sſzykowawſzy vffy/ [...] pocżął mężnie walcżyć/ á Indowie bez przeſtánia vſtawicżnie vpadáli [cadebant totaliter] w bitwie. HistAl H7v.

»na wieki, bez przestania« (1): Chwałá Oycu niebieſkiemu/ y iego Synu miłemu [...] Iákoż byłá od wiecżnośći/ bądźże ná wieki w rádośći/ miedzy námi bez przeſtánia ArtKanc G13.

»zawżdy, bez przestania« (1): [Panna Maryja] Nigdy nieproznowala/ ale albo ſie nábożnie modlila/ [...] albo ſie w zákonie bożym zwielką chęcią vcżyla chwalątz zawżdy bez przeſtanijá milego boga OpecŻyw 3.

β. Natychmiast, niezwłocznie (1): Amurat Othoman widząc ſwoich wiele zbithych [...] kazał vſtąpić/ á do kilká dni niecháć w pokoiu/ ále Máchometh iáko pies wśćiekły kazał wſzythkim bez przeſtánia ku ſzturmu iść BielKron 250.
b. W funkcji przymiotnika: nieprzerwany, ustawiczny, stały (3): W ten cżás [tj. w Sądny Dzień] będzye do Bogá wielkie wołánie/ wzdychánie/ nárzekánie bez przeſtánia ludzi poſpolitych/ w vćiſku/ w ſtráchu/ á w mordowániu. BielKron 136.
Szeregi: »bez przestania a ustawiczny« (1): [król babiloński] Obrok mu [Joakimowi królowi Judy] też poſtánowił y náznácżył bez przeſtánia á vſtáwicżny ktory mu dawano od Krolá ná káżdy dzień po wſzyſtkie dni żywotá iego. Leop 4.Reg 25/30.

»wieczny, przez przestania« (1): T[e]dyć [bogaci] bladną od tęskności, Mając Sąmnienie swych chytrości. [...] Bo[ja]źń w[ie]czna pr[ze]z przestania, Wiarująć sie i potkania Tako sw[oi]ch, jako opczych BierRozm 13.

Cf 1. PRZESTAĆ, PRZESTANEK

LWil