[zaloguj się]
[pdf]

PRZEŻYĆ (15) vb pf

e jasne.

Fleksja
praet
sg pl
1 m -m przeżył m pers -smy przeżyli
3 m przeżył m pers przeżyli
f przeżyła m an
con praet
sg
2 f byś była przeżyła
3 f by była przeżyła

fut 3 sg przeżywie (3). ◊ praet 1 sg m -m przeżył (1). ◊ 3 sg m przeżył (3). ◊ f przeżyła (1). ◊ 1 pl m pers -smy przeżyli (1). ◊ 3 pl m pers przeżyli (1). ◊ con praet 2 sg f byś była przeżyła (1). ◊ 3 sg f by była przeżyła (1). ◊ part praet act przeżywszy (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Spędzić jakiś czas żyjąc w określony sposób (najczęściej z określeniami czasu i miejsca) (8): nálezli mu na puſtyniey [...] bárzo przyſtoyne y ſpokoyne mieyſce/ [...]: wtym przeżywſzy pułtorá látá/ żywotá ſwego dokonał SkarŻyw 168; Rzekł S. ośmdzieśiąt lat mam a trzydzieśćim iuſz w ſłuſzbie Chryſtuſowey przeżył SkarŻyw 532, [223], 471 [2 r.]; TRzydzieśći lat Pan y Bog náſz CHRISTVS IEZVS w wielkim milczeniu y zátáieniu y niewiádomośći ludzkiey przeżył SkarKaz 38a.

W charakterystycznych połączeniach: przeżyć połtora lata, rok, trzy lata (2), trzydzieści lat (2); przeżyć na chwale a modlitwie, w milczeniu i zatajeniu i niewiadomości, w służbie Chrystusowej, w takim postępku; przeżyć na gorze, na pustyni, na spokojnym miejscu.

Zwrot: »pirwszy żywota wiek przeżyć« (1): My o to niedbamy/ ábo tego ledá iáko przeſtrzegamy/ á mnimamy/ że nie wiele ná tem należy/ iákiemi obycżáymi/ ábo iákim ſpoſobem kto pirwſzy żywotá ſwego wiek przeżywie [primum aetatis tempus transigat] ModrzBaz 13v.
Przen [kim = jako kto] (1): Iáko my ſłuſzniey ná nie záwołáć y one poſromoćić możem: ktorzyſmy nie 400. lat/ ále pułtorá tyśiącá lat w wierze ś. y w znáiomośći Chryſtuſá będąc/ Chrześćijánmi przeżyli: gdy nas dopiero wiáry Chrześćijáńſkiey náuczáć chcą? SkarKaz 550b.
2. Osiągnąć określony wiek (3):

Z określeniem długości czasu (1): y przeżywſzy ſto śiedmdzieśiąt y pięć lat/ vmarł w dobrey ſtárośći SkarŻyw 286.

Zwroty: »lata przeżyć« (1): niedotrwałem lat przodkow moich/ ktore oni przeżyli ná ſwiećie [dies annorum vitae patrum meorum in diebus peregrinationum suarum]. BibRadz Gen 47/9.

»Matuzalemow wiek przeżyć« = żyć bardzo długo (1): A nawięcey mi ſtoią w ocżách iey [matki] przymioty/ Ty w niey záwżdy kwitnęły z przyrodzoney cnoty. Tám chuć ku pobożnośći zápálcżywa byłá/ Obyś Mátuzálemow wiek byłá przeżyłá. WisznTr 19.

3. Pozostać przy życiu po czyjejś śmierci; pervivere, provivere Cn; remanere JanStat [kogo] (2): Szláchta króleſtwa Polſkiégo/ gdy przerzecżony Król [...] przez [...] potomſtwá ſwégo ſłuſznégo zéydźie/ przez wiádomośći y rády Oświeconégo Páná Alexándrá Witowdá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo/ ieſli onégo przeżywie/ y przez náſzéy woli wybiéráć [pana] nie będą. SarnStat 999; CiekPotr A3v; [Wſzákże gdźieby pánnę poiął/ á obiecał Kſiędzem zoſtáć ieſli ią przeżywie/ zoſtánie przy Gieradźie SzczerbSpecSax 195 (Linde)].
4. Przekroczyć czyjś wiek (1):
Zwrot: »[kogo] wiekiem przeżyć« (1): Dźiéwká twoiá dobry lós (możeſz wierzyć) wźięłá [...]. Smierći zniknąć nie mogłá/ by téż dobrze byłá Onę dawną Sybillę wiekiem ſwym przeżyłá. KochTr 23.
5 Przekroczyć określony wiek i nie umrzeć (1): Bo ſie látá tákowe z obudwu ſtrón weſpołek zchodzą/ gdy mowiemy ſiedḿ kroć dziewięć/ álbo dziewięć kroć ſiedḿ/ który czás gdy kto przeżywie/ bywa potym długo żyw. Mącz 57b.
6. [Żyć dostatecznie długo:
Szereg: »nażyć się i przeżyć«: Vixit, dum vixit bene. Nażył ſie y przeżył/ kiedy żył dobrze. TerentMatKęt Qv.]

Synonim: 1. przepędzić.

Formacje współrdzenne cf ŻYĆ.

Cf 2. PRZEŻYWIENIE

DDJ