[zaloguj się]
[pdf]

PRZYROŚĆ (12) vb pf

W inf -o- (1) Mącz, -ó- (1) KochPs; w pozostałych formach o jasne.

Fleksja
inf przyróść
praet
sg
3 f przyrosła
n przyrosło
conditionalis
sg
3 n by przyrosło

inf przyróść (5). ◊ fut 3 sg przyroście (2). ◊ praet 3 sg f przyrosła (1). n przyrosło (4). ◊ [con 3 sg n by przyrosło.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde: przyrosnąć bez cytatu.

1. Przywrzeć trwale do czegoś rosnąc, być zrośniętym (2): Zuſaen wachſen. Zrość śię. Przyrość. Concrescere, accrescere, increscere. Calag 595a.

przyrość czemu (żywotne) do czego (1): á ktoremu bydlęćiu przyrośćie żyłká do ſercá/ álbo gdy ſie mu zroſtą płuce/ zową to oni trefe/ nie iedzą go ſámi iedno przedádzą. BielKron 465.

[Przen [przy czym]:

W przeciwstawieniu: »odpaść ... przyrość«: Bo y gdy oſtátecznie zchodzą z téy świátłośći [tj. gdy ciało umiera, a dusza się uwalnia]/ Nieowſzem wſzyſtká tá złość vbogim y zmázy Odpáść záraz mogą y ćieleſné zarázy: Ale zdawná y dźiwnym ſpoſobem ich wiele Náwrzáłych muſzą przyrość [inolescere VI 737] przy tákowym ćiele VergKoch 177.]

2. Powiększyć się; crescere Vulg; adolescere Mącz; augeri Calag; accrescere JanStat (10): Zunemen Pomnożyć śię. Nádrość. Przyrość. Augeri. Calag 592a.
a. Pod względem wielkości lub ilości (6): Tyś piérwſzą bryłę ćiáłá/ początki máłé/ Y linije człowieká nie doſkonáłé Widźiał: tyś miał w ſwych kśięgách/ co dniá którego Przyróść miáło/ ániś tam chybił żadnego. KochPs 203.

przyrosło czego (2): Ieſliby vzrzał iż nieprzyroſlo [!] trędu/ każe vpráć ono mieſce ná ktorim ieſt płáná/ y zchowa ią záś/ przez drugą ſiedḿ dni. I ieſliby obacżył że ſie pierwſſa bárwá nie przywroćiłá/ áni przyroſlo [!] onego trędu/ oſądzi być ſſátę niecżyſtą Leop Lev 13/53-55.

przyrość na ile (1): Y rzecże mu Iſáiaſz. To będzie známię od Páná że to ma vcżynić co mowił: Chceſz áby wſtąpił ćień (ſlonecżny [!] ná zegárze) dzieſiąćią liniy: Cżyli áby ſie wroćił dzieſiąćią kárbow á ſtopniow? Y rzekł Eſechiaſz: Latwieć przyrość ćieniowi ná dzieſięć liniy á prętow/ áni chcę by tho było: ále żeby ſie wſpák wroćił dzieſiąćią kárbow. Leop 4.Reg 20/10.

α. O organizmach rosnących (2):

przyrosło czego (pl) (1): A kiedy mu ludźie mówią/ Nie twoiéli to Ryby? tedy ſye ieſzcze będźie gniewał: y będźie mówił/ Nie moié: mnieyſzé moié były. Aże ich w Stáwie przyroſło/ nie pozna ich. Strum P3.

przyrość na ile przez jaki czas (1): Adolescere in tria cubita triennio, Przirość ná trzy łokcie przes trzi látá. Mącz 261d.

b. Pod względem wartości materialnej [za jaki czas] (1):
Fraza: »lichwa przyrosła« (1): tedy od tego czáſu zárázem lichwę/ która zá dwie lećie przyroſłá [usuram, ultra duos annos accrescentem JanStat 1124]/ máią ſtráćić SarnStat 259.
c. Pod względem wartości niematerialnej [przyroście czego a. ile czego komu] (2): Y Skládácżowi zá to ſławy nie przyrośćie/ Ieſzcże zá prożne ſłowá źli go wezmą gośćie. BielSpr c2; Z cżego mężowi Bożemu/ wiele v ludzi wyſokiego o nim rozumienia y cżći przyroſło. SkarŻyw 544.
[Przen:
Fraza: »serca (a. połowicę serca) przyroście«: wierzę iżby im połowicę ſercza na Turka prziroſlo/ gdyby o waſzey pomocy á ſpiknieniu/ o ktore oni dawno ſtoią/ ſlyſzeli. OrzKsiąż G2v; Dziś, jeśli kiedy, serca mi przyroście, Bo, widzę, do mnie jadą wdzięczni goście Otwin(?)Erot 124.]

Formacje współrdzenne cf ROŚĆ.

Cf PRZYROSŁY, PRZYROŚCIENIE

MP