[zaloguj się]
[pdf]

PRZYRZECZENIE (71) sb n

-enie (70), -ęnie (1).

Pierwsze i drugie e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N przyrzeczenié
G przyrzeczeniå
A przyrzeczeni(e) przyrzeczeniå
I przyrzeczenim, przyrzeczeni(e)m
L przyrzeczeniu

sg N przyrzeczenié (16); -é (3), -(e) (13). ◊ G przyrzeczeniå (16); -å (11), -(a) (5). ◊ A przyrzeczeni(e) (26). ◊ I przyrzeczenim (7) BielKron (6), StryjKron, przyrzeczeni(e)m (1) Mącz. ◊ L przyrzeczeniu (4). ◊ pl A przyrzeczeniå (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. przyrzec.

1. Zapewnienie, że tak będzie (zwykle coś pomyślnego dla osoby, której się przyrzeka); sponsio Mącz, Cn; fides Mącz (69):
a. Zapewnienie, że się coś uczyni, zobowiązanie się do czegoś; przysięga małżeńska; stipulatio Mącz, Calep, Cn; pactum, sponsus Mącz, Calep; pollicitum Mącz, Cn; promissio Calep, Cn; repromissio, sacramentum, stipulatus Mącz; votum Vulg; condictum Calep; iuramentum JanStat; pollicitatio, promissum, sponsum Cn (44): agere ex sponsu, Práwem ná kim dochodźić/ z przirzeczenia á zmowioney rzeczy. Mącz 410a, 192d, 272b, 308c, 410a; tedy vcżyć potrzeba/ że ácż to wſzyſtko w práwym y w doſkonáłym Małżeńſtwie być ma/ iáko wewnętrzne przyzwolenie/ á zewnętrzna ſłowna vmowá/ tákże y przyrzecżenie/ y związánie ktore z onego przyrzecżenia pochodźi: [...] wſzákże żadna rzecż z tych mocy w ſobie y właſnośći Małżeńſtwá niema/ iedno ono przyrzecżenie á iákoby zápiſanie y oná zwiąſká/ ktora śie przez imię złącżenia známionuie. KuczbKat 251; Condictum, Quod in commune est dictum: id est, promissio vel pactum invicem factum – Przirzeczęnię. Calep 235b, 918b, [1000]b; JanNKarKoch Ev.

przyrzeczenie od kogo (1): I prosili [posłowie króla]/ aby jej [tj. winy ‘kary pieniężnej’] Krol za uchwaloną mieć u siebie nie raczył, [...] jeno już przestał na ich obietnicy i przyrzeczeniu od rycerstwa. Diar 57.

przyrzeczenie czyje [w tym: pron poss (17), G pron (1)] (18): LibLeg 11/63, 65v, 86v, 90, 90v; BielKron 313v; Fidem alicuius sequi, Spuśćić ſie ná cziye przyrzeczenie. Mącz 384c, 125d, 126a, 400b; BudBib 3.Esdr 4/43; Ná co maſz obietnice Boſkie: maſz przyrzecżenie tego Páná/ ktory kłámáć niemoże/ á nikogo oſzukáć niechce. KarnNap E3. Cf Wyrażenia przyimkowe.

cum inf (1): Stipulatio, Przirzeczenie/ podyęcie ſie pełnić y czinić doſić przikazáney/ naydźioney á poſtánowioney rzeczy. Mącz 416d.

Ze zdaniem przydawkowym referującym treść (1): Zátym on rzekł ku krolowi/ pámiętay ná ono twe przyrzecżenie [memor esto voti tui]/ ktoreś vcżynił tegoſz dniá gdyś kroleſtwá doſtáł iżeś obiecał opráwowáć Ieruzalem/ i odeſłáć nácżynia ktore ſtámtąd ſą pobráne. BudBib 3.Esdr 4/43.

W połączeniach szeregowych (3): Mącz 363b; álbo Słowakámi [ich zową] od słowá/ iſz wwypełnieniu słowá/ obietnice/ y przyrzeczenia vprzeymie sſtali byli. StryjKron 110; A ieſli My ábo potomkowie náſzy/ gdy ten pokóy ſtać wieczny będźie/ Miſtrzowi ábo źiemiam Zakonnym chćieliſmy álbo vśiłowáli iákié zruſzénia álbo woyny wſczynáć: nie będą powinni poddáni náſzy ná to zwaláć/ áni w tym nam bydź poſłuſzni: Y owſzem będą od wſzytkich náſzych przyśiąg y przyrzeczenia y poddáńſtwá wolni y wyſwobodzeni: áż w tákowéy rzeczy My y potomkowie náſzy ku chowániu pokoiu wiecznégo wróćimy ſie. SarnStat 1081.

Zwroty: »przyrzeczenie dzierżeć, trzymać« = fidem servare Mącz (1:1): A tak mi ktorą przyazn myelyſmi y mamy z wamy y do tich czaſſow trzimami yą poczczywie, y ten ſlivb y przirzeczenie swe poczczywie trzimam y nygdim sye naprzeczywko wam nywczim zlim niezachowal LibLeg 11/90; Mącz 389a.

»przyrzeczenia ostąpić« (1): ktori szlivb y przisyege mami skrolem polskym miedzi sobą chczacz dobrze a wiernie y sprzyazlywie myedzi sobą mieſzkanie miecz yą [lege: ja] tego przirzeczenia y przisyagy osſtapycz niechcze any mislye LibLeg 11/22.

»pamiętać, baczyć na przyrzeczenie« (5:3): A gdiſz ten poſlaniecz nasz do was przyacziela naschego przydzie tedj wi przyacziel nasz baczili na ſzlvb y na przirzeczenie naſche ktore mami miedzi ſobą. y tego pyssania naschego abiſczie prozno nieoſtawyly. LibLeg 11/65v, 10/91v, 11/63, 86v, 90v; BielKron 313v, 395; BudBib 3.Esdr 4/43.

»przyrzeczenie przyjąć« (1): A tak ya y Zwamy przyaczielem moym ktori przirzeczenie y ſzlvb przyąl na dlugie czaſſi miecz s sobą przyaczielskym obiczayem miedzi sobą dobre Zachowanie miecz. LibLeg 11/64v.

»przyrzeczenie spełnić; wypełnienie przyrzeczenia« (1;1): Liberare fidem suam, Przirzeczenie ſwe ſpełnić. Mącz 125d; StryjKron 110.

»przyrzeczenie (z)łamać« [szyk zmienny] (2): Solvisti fidem, [...] Wydzierżałeś słowo/ doſicieś ſwemu słowu vczynił. Ut sit per Ironiam dictum, vel solvisti fidem, Złamałeś ſwe przirzeczenie. Mącz 400b; A toż o niewiáſtách onych rozumieć śie może/ ktore z inſzymi ſą zrekowáne. Abowiem y tych śie tákże pożędáć niegodźi/ gdyż ci ktorzy przyrzecżenia tákowe łamią/ pſuią wiárę ktora ieſt zwiąſką naświętſzą. KuczbKat 350.

Wyrażenia: »przyrzeczenie pod przysięgą« (1): Sacramentum, Prziſięgá/ ślub álbo przirzeczenie pod prziſięgą. Mącz 363b.

»przyrzeczenie przyjaźni« (1): a thak mi potrzebvyemi po was przyaczieliv naschemv abisz baczil na przirzeczenie ſlowa y przyasny ſwey ktorąsmi ſlivbyly miedzi sobą mocznie trzimacz LibLeg 10/91v.

»przyrzeczenie słowa« (1): LibLeg 10/91v cf »przyrzeczenie przyjaźni«.

»przyrzeczenie sobie [= wzajemnie]« (1): Przeto w natrudnieyſzé przygody, któré Rzeczpoſpolitą kiedy záchodźiły, ſtárzy Polacy zwykli do kupy, á do przyrzeczenia ſobie przyſtępowáć. SarnStat 121.

»zgwałciciel przyrzeczenia« (1): Ale Bog [...]/ mnie y Krolá/ przed ktorym rowno ſtániewá/ w tey ſpráwie kiedy rozſądzi/ á nędze y vtráty moiey y zgwałconey przyſięgi pomśći ſię ſam ſpráwiedliwie/ ná potępienie Krolá Alexandrá zgwałćicielá przyrzecenia/ y obietnic ſwoich StryjKron 692.

Szeregi: »przyrzeczenie, (a, i) obietnica« [szyk 3:1] (4): Diar 57; Krolowa [...] piſáłá liſth do Ceſárzá [...]/ proſząc áby pámiętał ná ſwe przyrzecżenie á obietnice łáſkáwe/ ktoremi obiecował bronić śiroctwá ſyná mego y opiekunow iego/ áby w tey wolnośći odeſzli iáko przyſzli ná ſwe mieyſcá BielKron 313v; Mącz 227a; StryjKron 692. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przyrzeczenie i przysięga« [szyk 2:1] (3): A tak dzywvye sye temv yz wi wedlug rzeczi sprawiedlywey rzeczi [!] niechczeczie pewnich granycz tam miecz A tak yeſly wi przyacziel nasch chczeczie [...] pamietacz na przisyege y na przirzeczenie swoye. nascha wolia na tim yeſt wedlug znaydzienia y okazania tych livdzy naschich starich ktorzi tich granycz są dobrze ſwyadomy LibLeg 11/86v, 11/22. Cf »nad przyrzeczenie«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przyrzeczenie albo (i) słowo« [szyk 1:1] (2): Fidem servare, Przirzeczenie álbo słowo dźierżeć. Mącz 389a. Cf »wedle przyrzeczenia swego«. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ślub i przyrzeczenie« [szyk 4:1] (5): Za tho yeno ze ya pamietayacz na slyvb y przirzeczenie swoye nie poczinalem zadnej rzeczi anym kazal zebi ym zatho malo [lege: miało] oddano bicz LibLeg 11/90v, 11/63, 64v, 65v, 90; Mącz 20c. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zgoda a przyrzeczenie« (1): przez rokowánie tháką zgodę vcżynili/ iż Iaſieńſki ze wſzytkim ludem y s ſwoimi ſtátki wolno wynidź mieli zamek ſpuśćiwſzy. Iaſieńſki wyćiągnął precż s ſwoim ludem ná Thurzec zamek/ gonił go Mátyaſz nie bacżąc na zgodę á przyrzecżenie. BielKron 395.

Wyrażenia przyimkowe: »wedle (a. wedla, a. według) przyrzeczenia swego« (4): Then vmiſl wasch wſchitek ten poſſel wasch doſtatecznie przed namy powyedzial, y miſmi tez z yego powyeſczy dobrze wirozvmiely yz wi yeſteſczie nam dobrim przyaczieliem y sąſſiadem wedluk przirzeczenia swego LibLeg 11/87v, 10/56v [2 r.].
~ Szereg: »wedla słowa i przyrzeczenia swego« (1): Boć on [Bóg] wedla ſłowá y przyrzecżenia ſwego/ chce odpuśćić wſzyſtki grzechy twoie KarnNap D. ~

»nad przyrzeczenie sw(oj)e« (2): Kſiążę Wirtemberſkie [musiał zapłacić Ferdynandowi wysoką karę pieniężną]/ iż nád przyrzecżenie ſwoie przećiw iemu był z luteryany BielKron 230.

~ Szereg: »nad swe przyrzeczenie i przysięgę« (1): Biłágrodzány kazał pobráć Soliman ná inne zámki w niewolą/ á drugie pośćináć/ iż oni nád ſwe przyrzecżenie y przyſięgę/ odſtáli od Krolowey do Ferdynándá BielKron 316v. ~

α. Zapewnienie, że ktoś coś otrzyma (1): Addictio, Przyrzeczenie/ Przywłoſzczenie. Mącz 87a.
b. Zaręczenie, zagwarantowanie, wzięcie na swoją odpowiedzialność; confirmitas Mącz (25): A iż to obiecujecie, że to będzie strzymano od stanu rycerskiego nic dalej nie odmieniać w sprawach kościelnych aż do przyszłego sejmu i przyrzekacie za to okrom założenia ktorej winy, wierzył-ci by KJM waszem osobam, ktorzyście są na ten czas posłowie, ale iż tego żaden wi(e)dzieć nie może, jeśli też osoby wasze na przyszły sejm posłane będą, ktorym by się tego przyrzeczenia upominać mogł, przeto musi JKM tą winą założyć Diar 58; Mącz 128c.

przyrzeczenie czyje [w tym: pron poss (5), G sb (3), ai poss (2)] (10): Fidem nostram facile tuebere, [...] Latwie ſie zoſtoyiſz przi náſzym przirzeczeniu/ álbo łatwie temu doſić vcziniſz coſmy zá cię przirzekli. Mącz 467d. Cf Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (2): Sponsio item, Przirzeczenie/ rękoyemſtwo/ zapis pod pewnym zakłádem. Mącz 410a, 36c.

Zwroty: »przyjmować przyrzeczenie [za co]; przyjęcie przyrzeczenia [za co]« = satisaccipere Mącz (1;1): Satisacceptio, Prziyęcie rękoyemſtwá/ Zapiſu/ álbo przirzeczenia zá co tákowego. Mącz 36c, 36c.

»[komu] uczynić przyrzeczenie« (1): BielKron 221 cf »przyrzeczenie prześpieczne«.

Wyrażenia: »listy przyrzeczenia« = pismo gwarantujące bezpieczeństwo (1): Lántgráfá vpomináli Nawius y Granwellanus/ áby Ceſárzowi záiechał ná drogę á mowił ſnim oblicżnie o thy rzecży/ kthorych ſie nań domnimawáią/ także Lántgráw wźiąwſzy liſty od Ceſárzá przyrzecżenia/ przyiechawſzy do Spiry/ przyſtąpił ku Ceſárzowi thám oſobną ſnim miał rozmowę BielKron 225.

»przyrzeczenie za pokoj« = gwarancja bezpieczeństwa (1): Ceſarz ná tym Seymie przez Granwellaná y Nátáwia [może błąd, cf cytat wyżej]/ vpominał kſiążęthá Luterſkie/ o Koncilium w Trydenćie/ [...] oni przyrzecżenia pierwey zá pokoy żądáli/ áby niebyli dekretem Konciliyſkim ſądzeni BielKron 223v.

»przyrzeczenie prześpieczne« = gwarancja bezpieczeństwa (1): Przyiechał tedy do Spiry Ceſarz ná Syem [...]/ do kthorego Kſiążęthá Luterſkie poſłáli poſły ſwoie ſthymi Artykuły/ ieſli im przyrzecżenie vcżyni przeſpiecżne/ [...] ieſli pobory nielitośćiwe będą vmnieyſzone/ tedy niebędziem ſie wymáwiáć ſpoſług/ y potrzeb rzecży poſpolitey BielKron 221.

Szereg: »rękojemstwo albo przyrzeczenie« (1): Satisaccipio, Przimuyę rękoyemſtwo/ álbo/ przirzeczenie zá co tákowego Mącz 36c.
Wyrażenia przyimkowe: »wedle przyrzeczenia swego [za kogo]« (1): Debere aliquid satisdato, Być nieco powinien wedle przyrzeczenia ſwego zá kogo. Mącz 93a.

»na przyrzeczenie« (5): poſłáli thedy do Ceſárzá poſły ſwoie/ ieſli ſwą głową będzie ná Seymie/ tedy też oni będą ná przyrzecżenie/ Ceſarz im roſkazał/ yż ſam chce być/ á liſth przyrzecżony zá pokoy poſłał. BielKron 222; y Kurtz się tez wracadowiezięnia, ktorego na przyrzeczenie wypuscił był Pan Hetman zByczyny tak zebysię był zas stawił. ActReg 125.

~ na przyrzeczenie czyje (3): á iáko tu [Luter] ná moie przyrzecżenie w cáłośći przyiechał/ tymże go obycżáiem odſyłam wezdrowiu do domu BielKron 197; iż niechćiano dáć Ewángelikom tákich liſtow [na koncylium trydenckie]/ dla wolnośći iákich oni chćieli/ pámiętháiąc co Huſsowi vcżyniono w Konſtáncyey/ ná przyrzecżenie proſte Ceſárſkie BielKron 236, 380. ~

»nad przyrzeczenie« (2): ktorego [Majlata] gdy obegnáli ná zamku Fogáráſch vcżynił ſnimi ſmowę/ áby mogł wolno wynidź z ſwymi rzecżámi á zámek podáć/ przyrzekli mu to zdzierżeć/ proſili go thedy ná cżeść pod namiothy/ [...] záławiał ſnim ná zwádę Petryło Wáłaſki Woiewodá przymowkámi vſzcżypliwemi/ áż ſie nań Máylath popędził/ Petryło krzyknął ná ſwoie/ związáli Máylátá/ wołał Máylat ná Achomátá iż mu tho cżyni nád przyrzecżenie BielKron 312.

~ Szereg: »nad prawo i nad przyrzeczenie« (1): Kryſtyná żoná Lántgrafowá [...] pracowáłá ſie o to/ iákoby mężá mogłá z więźienia wybáwić/ przetho proſiłá wſzytkich Kſiążąt Niemieckich/ áby mowili z Ceſárzem o tho/ iż nád práwo y nad przyrzecżenie więźienie ćierpi/ gdyż z dobrey woley ſtánął zá przyrzecżenim wolnośći BielKron 230v. ~

»pod przyrzeczenim« (3): [wziął go [Sieniawskiego] Carz s ſobą do zámku ná towárzyską cżeſć pod przyrzecenim/ á drudzy go mieli cżekáć w polu/ pothym Thátárowie náſze powiązáli miáſto ćći/ tylko Sieniáwskiego dobrowolnie puſzcżono BielKron 1551 288v.]

~ pod przyrzeczenim czyim (2): Ná tym też Seymie w Auſzpurku [...] mowili niektorzy/ [...] áby theż było wolno káżdemu mowić/ przyiecháć/ y odiecháć pod piſánim/ przyrzecżenim Papieżá y Ceſárzá BielKron 230v; Iágiełło [...] poſłał do Witułtá brátá/ áby był iednacżem miedzy im á oycem ſwoim Keyſtutem. Witułt tho rad vcżynił/ przyiechał do woyſká Iágiełłowego ná przyrzecżenie Skirgiellá brátá/ y vmowili ták z Witułtem iżby ſam Keyſtut przyiechał pod przyrzecżenim Skirgiellá. BielKron 380.

Wyrażenie: »pod przyrzeczenim za wolność« (1): ácż go [zamku] dobrze broniono/ wſzákże ij poddáli pod przyrzecżenim zá wolność. BielKron 315. ~

»za przyrzeczeni(e)m« (5): ále bacżąc Lántgráw ſwoie złe/ dał ſie ná rádę Maurycego y Krfierſtá z Brándeburgu/ ktorzy ſnim ſzli/ zá przyrzecżenim przed Ceſárzá BielKron 229v.

~ za przyrzeczeni(e)m czyim (3): BielKron 253; Satisdato debet, Yeſt powinien zá przyrzeczeniem ſwym. Mącz 93a; StryjKron 467.

Wyrażenia: »za przyrzeczenim dla bespieczności zdrowia« (1): á ták y Kieiſtut ſtáruſzek zá porádą Witołtową/ y zá przyrzeczenim dla beſpiecznośći zdrowia Skirgáyłowym/ przyiáchał do woyſká Iágełowego StryjKron 467.

»za listownym przyrzeczenim« (1): [Mahomet mówił do Skanderbega przez posły:] ſam theż do nas kiedy chces [!] możeſz wolno przyiecháć/ zá náſzym liſtownym przyrzecżenim BielKron 253.

»za przyrzeczenim wolności« (1): BielKron 230v cf »nad prawo i nad przyrzeczenie«. ~

2. Zapewnienie, że tak jest (2): Item gdy by pan kthory albo szyemyanyn ylye vrządnyk albo wathamen rzekl yze thego zlodzyeya nyemaſch vnyego Thedy then tho pan wyſszey pyszany [...] ma rzecz [lege: rzec] na zwą wyarą y naduſzą yze vnyego y wyego ymyenyv thakyego zlodzyeya nyemaſz wſzakoſz tho ma bycz za thakym obyczayem rozumyano gdzye by pan szwą oſzobą byl ſząm a myeſkal wygyenyv [!] thedy thakye przyrzeczenye ma bycz vczynyono. MetrKor 34/134v; Potym przy Krzćilnicy ſtoiąc/ ták od Kápłaná bywa pytány: Wierzyſz w Bogá Oycá Wſzechmogącego? A on odpowieda/ Wierzę. Tákże dáley kiedy go o inſzych cżłonkách Wiáry pytáią/ znácżnym nabożeńſtwem Wiárę ſwoię wyznawa. A ieſt to rzecż iáwna/ iż w tym dwoim przyrzecżeniu/ wſzyſtká śie moc Chrześćijáńſkiego práwá y kárnośći zamyka. KuczbKat 145.

Synonimy: obiecanie, obietnica, przyobiecanie; 1.a. przysięga, słowo, ślub; b. rękojemstwo, rękojmia.

Cf PRZYRZEC

MP