Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYSŁUCHYWANIE

Następne hasło: PRZYSŁUGAJĄCY »

PRZYSŁUGA (40) sb f

a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	przysługa	przysługi
G	przysługi	przysług
D		przysługåm
A	przysługę	przysługi
I	przysługą
L		przysługåch

sg N przysługa (9). ◊ G przysługi (7). ◊ A przysługę (9). ◊ I przysługą (4). ◊ pl N przysługi (2). ◊ G przysług (2). ◊ D przysługåm (1). ◊ A przysługi (5). ◊ L przysługåch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Świadczenie pomocy, posługi, przysługiwanie się, usługa; dobrodziejstwo (25)
- a. Sposób oddania czci Bogu (11)
  - W przen (1)
  - Przen (2)
2. Zasługa (14)
3. Przyczyna (1)

1. Świadczenie pomocy, posługi, przysługiwanie się, usługa; dobrodziejstwo; gratificatio Mącz, Cn; officium Mącz; ministerium Modrz (25): Co ieſli ſámá chęć w rzecżách wielkich godná ieſt chwały/ mam zá to/ że tá náſzá pracá z chęćią przysługi złącżona/ niemoże być słuſznie gánioná. ModrzBaz 2.

przysługa ku komu [= wstawienie się] (1): [młodzieniec uważał, że nie powinien] pomocy od nich żędaćz o prziſługę ku panu Sżcżęſciu/ gdiż widzę iże ſie ij pán w nich niewielmi kochá/ ani ijch kiedy przed nijm widám. ForCnR C2.

przysługa czyja (2): Bo y ſwieckiego páná bywa to kochánie/ Kiedy ſie kto domyſli wedle woley iego/ Iż mu w ſwoich przyſługach cżyni co dobrego. RejWiz 182v; GosłCast 58.

W połączeniach szeregowych (5): Gratificatio, Záchowánie/ Przisługá/ okazánie dobrey woley. Mącz 149b, 218a, 385d; Gdy ſie ták kto zá złoſliwe przeſtępce bierze/ z miłoſierdźia y ſzcżyrey ſwey dobrotliwośći/ oprocż ich wſzelkiego ſtáránia/ oprocż prośby/ zapłáty y vcżynku iákiego dobrego/ ábo przyſługi: że przedſię oną ſwą dobrotliwośćią y miłoſierdziem wielkim/ ſpráwiedliwośći nie náruſza. CzechRozm 219; Inſzych ná ten czás zaſług, przyſług y ſtáránia zámilczę, któré W. M. ták Krółowi Ie^go M. pánu ſwému, iáko rzeczyp. wſzytkiéy, nieprzerywáiąc, ſobie nie folguiąc, vſtáwicznie czyniſz y oddáieſz GosłCast 7.

Przysłowie: Iáko przyſługá kiedy poniewoli/ Może być dobra/ áno ſerce boli. RejZwierc 226.

Zwroty: »przysługę [komu] działać, (u)czynić; [komu] w przysługach czynić [co]« [szyk zmienny] (1:2;1): RejWiz 163, 182v; [św. Paweł] iechał iáko niewiádomy/ nádzyewáiącz ſie iákiey przyſługi vcżynić y Pánu Bogu ſwoiemu/ y onym przełożonym ſwoim/ do onych miaſt ná ony niekrześćiáńſkie ſpráwy ſwoie. RejPos 284v; GosłCast 7.

»zachować się [komu] przysługą« (1): Demereri aliquem aliquo officio, Záchowáć ſie komu yáką przisługą. Mącz 218b.

Wyrażenia: »wdzięczna przysługa« (1): [żona Putyfara do Józefa]: gdźieś twéy wdźięcznéy onéy Przyſługi máła ſkierká? nigdyby żądliwéy/ Hárdźie ſie nieodmawiał prośbie zápálczywéy. GosłCast 58.

»wielka przysługa« (1): Lecż gdyby ſpráwiedliwie tego vżywáli/ Wierz mi wielką przyſługę Pánuby dzyáłáli. RejWiz 163.

Wyrażenie przyimkowe: »za przysługą« (1):

~ W połączeniu szeregowym (1): [kościelna karność] ma to zá wielki wyſtępek/ ieſliby kto tárgownym obycżáiem pieniądze dawał/ áby do Duchownego chlebá okrom trudnośći y ſporu ábo Práwá przyść mogł/ á przedſie zá przysługą dworſką [profanis ministeriis]/ zá życżliwośćią y łáſką ludzką do Kośćielnego chlebá przyść táż kárność dopuſzcża. ModrzBaz 6v. ~

a. Sposób oddania czci Bogu (11):

przysługa komu (3): [słowa „wymyślaczów” świata tego:] otho go [Pana Boga] ſzukay to tám to ſám po ſwiátu/ á wymyſlay ſobie rozmáite przyſługi iemu/ nie wedle woley á nie wedle poſtánowienia iego/ ále wedle wymyſłu á wedle wynálaſku ſwiátá tego. RejPos 261; SkarKaz 40b marg. Cf przysługa komu w czym.

przysługa komu w czym [= na czym polegająca] (1): Iużby bliźniego ſwego muſiał we wſzytkim/ thák ſtrzedz y miłowáć/ iáko cżęść właſnego ciáłá ſwego/ gdyżby rozumiał być w tym wdzyęcżną przyſługę Pánu ſwemu RejPos 230v.

przysługa czyja [w tym: pron poss (3), G pron (1)] (4): RejPs 171v; Pátrzayże záſię iákiey łácney ſtałośći á przyſługi náſzey zá to [tj. otrzymanie zbawienia] potrzebuie/ ſpokoynego ſercá/ ćichośći/ miłoſierdzya/ pokory/ w ſkromnośći vżywánia dobr nádánych ſobie. RejPos 267, 123; á nie iednáka przyſługá ich byłá. Abowiem iedni kubki y nacżynia złote do Moyzeſzá nośili: drudzy kámieni drogich y pereł nie żáłowáli: nie ćiężko było y żeńſkiey nabożney płći ſtroiow ſwych [...] ná cżeść Boſką obroćić LatHar 44.

W połączeniach szeregowych (3): Iuż áni żadne ofiáry/ áni żadne ine przyſługi/ áni żadne wypełnienie zakonow/ nie ieſt ták płatne v niego/ iáko wierne á prawdziwe ſerce cżłowieká pocżćiwego. RejPos 233, 89, 267.

Wyrażenie: »wdzięczna przysługa« (1): RejPos 230v cf przysługa komu w czym.

W przen (1):

Szereg: »przysługa i dzięka« (1): Y iákoż ia mam iemu zá to doſyć vczynić co on dobrodzieyſtwá vczynił nádemną/ á wſſákoż przyiąwſſy kſobie nowy napoy przyſlug moich á dzięki moiey/ nigdy imienia ie^go ſwiętego wżywáć nieprzeſtánę. RejPs 171v.

Przen (2):

przysługa czyja (1): Pátrzayże iáko ći Anyeli walcżą dobrzy ze złemi: á iáko ſie pilnie ſtáráią Pánu ſwemu o przyſługi ſwoie RejAp 102v.

Zwrot: »przysługę czynić« (1): Bo ziemiá z oney ſwey grubośći á ſzpetnośći nadobnie ſie zázieleni/ y kwiatecżkámi ſie rozlicżnemi potrzęſie/ á ſłończe theż od wſzech ſławę o ſwey ſwiátłośći ma/ y Pánu Bogu przyſługę cżyni iż ſwey powinnośći nie omieſzkawa ná co ieſt ſpráwione/ tákże y mieſiąc. RejZwierc 95.

2. Zasługa (14): a ſtąd nam moze wzroſc przyſluga: iſz nas tak w tey ſpolecznoſci będzieſz raczyl przywieſc do miaſta ſwego ſwiętego z wiekow tobie przebranego: a tam nas oſadzic ku wieczney chwale ſwoiey. RejPs 138v; Bo to ſobie máią pletliwi ludzie zá przyſługę/ iż czo ná kogo chociay nieprawdá wymyſlą á powiedzą. RejZwierc 78; SkarKaz 348b.

przysługa do czego (1): mogą tych dárow Bożych vżywáć/ ná kośćioły y chwałę Bożą/ ná obrony y zamki/ y inne ná zły czás gotowośći/ y do zbáwienia przyſługi. SkarKazSej 666b.

przysługa u kogo (5): RejRozpr K3v; Acżći ſąd ſwiecki ſpráwiedliwy ieſt wielka odpłátá y przyſługá v Páná náſzego/ á naywięcey ná nas o tę powinność przez Proroki woła/ ábychmy bronili/ wſpomagáli vpádłych á potrzebnych ludzi RejPos 130v. Cf »przysługę sobie uczynić«.

przysługa czyja (1): A thu ſie vcżcie á vpominaycie nędzne kſiążętá kápłáńſkie/ s przykłádu tego przodká ſwego [...] iż był zacnego vrzędu kápłáńſkiego/ á wżdy ten nic nie dufał/ áni vrzędom/ áni godnoſciam/ áni ofiáram/ áni żadnym przyſługam ſwoim koſcielnym RejPos 255v.

W połączeniu szeregowym (1): RejPos 255v cf przysługa czyja.

Zwroty: »przysługę sobie ku Panu Bogu otrzymać« (1): Dzyeń Bożego wſtąpienia kto Iezusa lipowego powrozem iáko złodzieiá do niebá wciągnie/ á dyabłá z gory zrzući/ á potym z nim po vlicach biega/ tho wielkie odpuſty á przyſługi ſobie ku Pánu Bogu otrzyma. RejPos 225v.

»przysługę sobie uczynić« [w tym: u kogo (3), komu [= u kogo] (1), czym (4)] [szyk zmienny] (6): Pompeio gratificari se putant, Máyą zá to że ſobie tym wielką przisługę v Pompeyuſza vczynią. Mącz 149b; wſzytki rzecży idą iedny zá drugiemi/ á káżdyby rad ieſzcże coby mogł y popráwił y przycżynił. Ieden podobno nádzyewáiąc ſie wżdy iákiey pryſługi [!] ſobie vcżynić Pánu. RejPos 348v, 100, 276, 319v; Więc iedno miedzy ſobą z piłnośćią ſzukayćie/ Tych wáſzych ſzkodcow á wnet ná ſztych ie wydayćie. W cżym wierną vcżyńćie y Pánu poſługę/ Y ſobie wiecżną ſławę y dobrą przyſługę. CzahTr F2v.

Wyrażenie: »wielka przysługa« (2): Mącz 149b; A tu obácż co to zá pożytki á co to zá roſkoſzy ſłucháć ſłow Páńſkich/ á dowiedowáć ſie o ſwiętych ſpráwach á náukach iego [...] cżym ſobie wielką przyſługę vcżynić możeſz v Páná ſwego/ gdyż to wieſz iáka ieſt rádość v niego z iednego vpádłego á náwroconego cżłowieká RejPos 276.

3. Przyczyna [do czego] (1): [do rycerstwa] o nędzna Rzeczpoſpolita! o króleſtwo bliſkié vpadku/ ieſliże ſie bez mieſzkániá nie obaczyćie/ do powinnośći ſwych záś nie náwróćićie: á práktyków nieponiechaćie/ którzy ſą przyſługą do niezgód wáſzych OrzJan 53.

Synonimy: 2. zasługa; 3. przyczyna.