[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSZŁY (1165) part praet act

Fleksja
sg
mNprzyszły fNprzyszł(a) nNprzyszł(e)
Gprzyszłégo, przyszłygo Gprzyszłéj, przyszłé, przyszłyj Gprzyszłégo
Dprzyszłému Dprzyszłéj Dprzyszł(e)mu, przyszłęmu
Aprzyszły, przyszł(e)go Aprzyszłą Aprzyszłé
Iprzyszłym, przyszł(e)m Iprzyszłą Iprzyszłym
L Lprzyszłéj, przyszłé Lprzyszłym
pl
N m pers przyszli
subst przyszłé
G przyszłych
D przyszłym, przyszł(e)m
A subst przyszłé
I f przyszłémi
n przyszł(e)mi
L przyszłych

sg m N przyszły (35). ◊ G przyszłégo (185), przyszłygo (1) HistAl; -égo (32), -ego (2) BiałKat, KochMarsz, -(e)go (151). ◊ D przyszłému (14); -ému (1) KochFrag, -emu (1) KochPs, -(e)mu (12). ◊ A przyszły (116), przyszł(e)go (2). ◊ I przyszłym (90), przyszł(e)m (14); -(e)m PatKaz II, ComCrac (3), RejKup, ModrzBaz (2); -ym : -(e)m ConPiotr (1:2), Diar (1:3), UstPraw (4:2). ◊ f N przyszł(a) (2). ◊ G przyszłéj (56), przyszłé OpecŻyw (3), przyszłyj (1) MurzNT; -éj (10), -(e)j (46). ◊ D przyszłéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ A przyszłą (46). ◊ I przyszłą (4). ◊ L przyszłéj (24), przyszłé OpecŻyw (3); -éj (1), -(e)j (23). ◊ n N przyszł(e) (2). ◊ G przyszłégo (44); -égo (12), -ego (1) MurzNT, -(e)go (31). ◊ D przyszł(e)mu (5), przyszłęmu (1) MurzNT. ◊ A przyszłé (30); -é (13), -(e) (17). ◊ I przyszłym (3). ◊ L przyszłym (15). ◊ pl N m pers przyszli (2). subst przyszłé (19); -é (2), -(e) (17). ◊ G przyszłych (118). ◊ D przyszłym (15), przyszł(e)m (1) TarDuch. ◊ A subst przyszłé (227); -é (47), -e (1), -(e) (179); -é : -e OpecŻyw (4:1). ◊ I f przyszłémi (10); -émi (4), -(e)mi (6). n przyszł(e)mi (1). ◊ L przyszłych (55).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.; też s.v. przyjść.

Znaczenia
I. W funkcji part fut (1156):
1. Który przyjdzie, tj. będzie, nastąpi, zdarzy się, zaistnieje; futurus HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, JanStat, JanPrzyw, Cn; venturus HistAl, PolAnt, Vulg, JanStat, Cn (1140):
A. W przyszłości nieokreślonej: kiedyś, nie wiadomo kiedy (851):
a. O wydarzeniach; adventurus HistAl; affuturus PolAnt; eventurus Calep (628): Vbacż s tego iako przedtym Piotra [Jezus] wyſoko wielbił/ a po malym cżaſie/ ſſatanem go nazwál/ dlá tego ijż odrádzál miloſcią ſwietſką/ mękę iego przyſſlą. OpecŻyw [57], 22v, 26, [57], 86, 102, 106v; OpecŻywList C2v; HistJóz B2; Boże ktoris nam tę radoscz sprawił/ Zes nas prziszłych trudnosci pozbawił: Zachoway we zdrowiu nasze pany KlerPow [7]; Ięzu ktorys ſtraſzliwą opuſciałoſć/ y przyſzłe antychryſta przeſladowanie opowiedział. ſ⟨miłuj⟩ ſie nad ⟨nami⟩. TarDuch B7v; FalZioł II 9a; WróbŻołt B7v; Abowiem z káżdey ſtrony gdziem ſie kolwiek obezrzał zewſſech ſtron mie ogárnęły węzły ſmiertelne/ á nic inſſego bliſſego przed ſobą niewidzę iedno grob á wielkie przyſſle vćiſki ſwoie. RejPs 170v, 198v; RejRozpr K2v; Plęmieniá źmijów któſz wám wſkázáł abyście przed gniewęm przyſzłym vciekli? MurzNT Luc 3/7, k. 178v marg; KromRozm II e3v; W Tym Pſalmie ieſt modlitwá ku Pánu Bogu duſze ſkruſzoney/ ktora ná ſię cżuie przyſzłą ſrogość rozgniewánia Páńſkiego/ zá ſproſne złośći ſwoie. LubPs B4v, V3; KrowObr 162, 163; A ze ſtá miedzy nimi tám znaydzyeſz iednego/ Aby ſie wżdy przeſtrzegał vpadku przyſzłego. RejWiz 171, 83, 141, 174v; Co iuż przeminęło/ wiem: ále coby miáło być przyſſlego: nie wiem. Leop 4.Esdr 4/46; Biſkup ma pilen náuki być náprzećiwko przyſzłym nieprzeſpiecżnośćiam/ y ſam dla ſiebie/ y dla poddánych/ by niebyli zwiedzeni. Leop 2.Tim 4 arg, Gen 41/27, Ier 16 arg, 1.Thess 1/10; Pan iákoby ſprácowány od vpornego zuchwálſtwá ludzkiego pomſtę przyſzłą oznáymuie. BibRadz I 4a marg; O ktorym zbáwieniu dowiedowáli ſię y bádali Prorocy/ ktorzy o przyſzłey ná nas łaſce prorokowali. BibRadz 1.Petr 1/10, I 5d marg, Ez 10 arg, 2.Mach 15/8, II 29c marg, 1.Thess 1/10, II 130c marg; Byli też niektorzy co ie s tego [Gigantów z rozpusty] wyſtrzegáli y przyſzłe plagi powiedáli BielKron 5, 5, 93v, 137v, 307v; Ostenta, Znáki nieyákie co prziſzłego známienuyące. Mącz 445c; Multum potest provisio animi et praeparatio ad minuendum dolorem, Wiele waży przeyzrzenie á przigotowánie ku vlżeniu prisłego [!] smutku y záłośći. Mącz 495b, 213a, 373b, [407]a, 429a, 459a [2 r.]; OrzQuin Y2v, Z3, Z4, Aa; á práwie we wſzyſtkim thym oſmnaſtym kápitulum o tym [Duch Św.] ſie zábáwić racżył/ áby wypráwił doſtátecżnie vpad á zginienie przyſzłe tey beſtiey á tego nędznego Bábilonu. RejAp 147, 109, 122, 137v, 188; ktora [polska swoboda] byłá ze zdrowiem Rzecżypoſpolitey/ iáko dziſieyſze nowe ſtroie/ ſą ſwietne/ zuchwálſtwem roſpuſtnym/ ktore ieſt ze złym/ á vchoway Boże/ áby nie s przyſzłą niewolą Polſką. GórnDworz L6v; A ták wſzechmogący Pánie/ rácżyſz nam dáć tákie ſercá y tákie myſli/ [...] ábychmy [...] grzechow ſie káiáli/ y od przyſzłych ſie powſciągáli. RejPos 113v; A nie tylko figury ábo podobieńſtwá nám o tey przyſzey [!] wodzye [tj. wodzie chrztu] rozumieć dawáły/ ále y Prorocy iáwnie powiedáli. RejPos 153v, B2, 66, 67, 110v, 121 (19); BiałKat 353v; GrzegŚm 38; A my chociay widzimy ty ſtráſzne przygody/ Nic ſie tey ſrodze przyſzłey nie lękamy ſzkody. RejZwierc 249v, 40v, 42v, 88, 155v, [193] (11); RejPosRozpr c2; RejPosWstaw [1433]; MycPrz I A2 [2 r.]; BiałKaz D4; StryjWjaz C4; CzechRozm 257v; ktorego [Melchizedeka] Apoſtoł ś. więtſzem y zácnieyſzem kapłanem zowie nizeli bjł Abráham. bo znácżył ofiarę przyſzłą y kapłáńſtwo nowego zákonu SkarŻyw 284, 102, 262, 270, 481 [2 r.]; niektorzy odłączáiąc ſię od Zborow y náuki Apoſtolſkiey/ náuki nowe y Zbory ſobie zákłádáli: A tym też iuż przyſzłego Papieſtwá fundáment zákłádáli. CzechEp 357, 28, 153, 175, 201; WisznTr 21; Wnet páſterzom zwiáſtowano/ od Aniołow powiedźiano/ wſzem z Bożego národzenia/ wielkie ludzkie poćieſzenia/ przyſzłego zbáwienia. ArtKanc C; KochPropKKoch 4; ZawJeft 46; Węgrowie skarzą się ze vacuis manibus idą iz nąm trzeba naprzyszłe potrzeby się oględać ActReg 64; Omen – Wieſzczba oprziſzłim ſzczeſcia [!] albo nieſzczeſcziu. Calep [729]a, 444b; GórnTroas 7; GrabowSet H2v; OrzJan 15; day nam [Panie] to/ áby my [...] byliſmy od przyſzłych niebeſpiecżeńſtw/ y od wiekuiſtey śmierći wyſwobodzeni. LatHar 483, 497; Ale śmierć krolowáłá od Adámá áż do Moyzeſzá: też y nád tymi ktorzy nie zgrzeſzyli ná podobieńſtwo przeſtępſtwá Adámowego/ ktory ieſt kſztałtem onego przyſzłego. WujNT Rom 5/14; O ktorym zbáwieniu wywiádowáli ſię y bádáli Prorocy/ ktorzy o przyſzłey ná was łáſce prorokowáli WujNT 1.Petr 1/10, Matth 3/7, s. 109, 175, Luc 3/7, s. 369 (10); Boiaźń o przyſzłey śmierći/ vmyſł cżłowiecży koniecżnie zátrwożyć muśi WysKaz 46; DLa zábieżenia przyſzłym fałſzóm chcemy y ſkázuiemy/ áby Piſárze Ziemſcy wſzytki liſty ſądów Ziemſkich ſwémi rękámi podpiſowáli. SarnStat 766, 334, 411, 943, 986; Napráwá ſpráwiedliwośći/ vpadku przyſzłego náprawą. PowodPr 66 marg, 51, 72; Wielki znák przyſzłego żywotá w młodych/ iż będą dobremi/ gdy do kośćiołá y nabożeńſtwá y boiáźni Bożey ſkłonnymi ſię pokázuią SkarKaz 42a, 610a, Ooooa; PaxLiz B3; ná przyſzłe woyny y niepokoie oká nie maćie. SkarKazSej 666b; Cżuy o ſobie/ zábiegay przyſzłemu błędowi. KlonWor 63, 1.

W połączeniach szeregowych (19): TarDuch E2; Słyſzeliſmy iż twoy vmyſl mądroſcią kwitnie y iáſnieie/ iż przeſzłe rzecży pámiętaſz/ ninieyſze zrządzaſz/ máiąc znáiomoſć o przyſzłych HistAl H2v, F5; W tym zakonye álbo piſmye śwyętym ſą [...] obyáwyenya/ ták przyſzłych yáko przeſzłych y potocznych rzeczy KromRozm II i4v, b2, pv; OrzRozm Q2v; BiałKat 156; A ocżże ſie thu ſtátecżny á ſthały trwożyć ma? á cżegoż ſie lękáć ma? gdy ſobie vważy przeſzłe/ przyſzłe/ y teráznieyſze rzecży. RejZwierc 88, 138v; RAcż nas Pánie od wſzego złego/ przeminęłego/ ninieyſzego/ y przeſzłego [!] wyſwobodźić LatHar 101, 6, 118, 200 [2 r.], 489, 662; WujNT ktv [2 r.].

W przeciwstawieniach: »przyszły ... przeszły (16), teraźniejszy (4), będący [= obecny] (3), niniejszy (3), przytomny« (27): KromRozm II t4; KromRozm III B7; Krezus máło dzyerżał o iego [Solona] rozumie/ gdyż przyſzłe rzecży więcey przekłádał niż ninieyſze. BielKron 112; Bo thák vcżą Mędrcy/ iż to poććiwemu przyſtoi przeſzłemi ſie rzecżámi ćwicżyć/ á przyſzłe ná pilney piecży miewáć. RejZwierc 154; WujJud 223; ále to cżęſta w ięzyku świętjm (iż rzecż przjſzłą wypiſuie przez przeſzlą/ á przeſzłe przez przyſzle BudBib I 296c marg, 4.Esdr 7/16; Abowiem ty wſzyſtki świádectwá nic ſie nie śćiągáią do teráznieyſzey niewoley ich/ áni do przyſzłego iákiego wedle ćiáłá zgromádzenia/ do źiemie oney CzechRozm 117; iż nie mowił Prorok o rzecży nápotym przyſzłey/ ále o iuż będącey CzechRozm 135v, 117v, 126v, 133 [2 r.], 133v [2 r.], 135; SkarŻyw 166; KochTr 25; Záczymby y nieſmiertelność duſze práwie zágáſłá/ ieſlibyſmy áni przeſzłych rzecży wpámięći rozmyſláli/ áni przyſzłych zdrową porádą/ y od ſtárſzych wziętym przykłádem vprzedzáli. StryjKron A; Rácż nas [Panie] z przeſzłych grzechow vzdrowić/ á od przyſzłych racż nas obronić ArtKanc Mv; Prżeto nie o teráźnieyſzeyby fortunie wáſzey rádźyć trżebá/ ále o prżyſzłey/ ktora prżyidźie z niedoſtátkiem. GórnRozm I4v; ActReg 116; A ten Státut ma ſie śćiągáć nietylko ná przyſzłé rzeczy/ ále téż ná przeſzłé. SarnStat 398, 369, 382, 714; [Odpowiedział ku mnie/ y rzekł mi: Co ieſt przytomnego/ to przythomnym/ á co przyſſlego/ będącym [tj. przyszłym]. Leop 4.Esdr 8/46 (Linde)].

W charakterystycznych połączeniach: przyszła(-y, -e) biada, błąd (2), błogosławieństwo (2), boj, boleść (2), chwała (5), cud, dobra, dziwy, fortuna, głod (3), gniew (11), grzech(y) (4), kazanie, klęska, kłopot(y) (2), krew (rozlanie krwie) (2), krolestwa, łaska (3), męka (9), mysl(i) (2), nędza, niebeśpieczeństwo (nieprześpieczeństwo, nieprześpieczność) (3), niefortuny, nieszczęście (4), niewola (2), odkupienie, ofiara (2), okrutność, papiestwo, plaga (3), pobudki, pociecha, pogoda, pomsta, potrzeby (4), pożytki, przeniesienie zapisow, przepuszczenie, prześladowanie, przyprawki, radości, ratunk, rozproszenie, rzeczy złe, skażenie, sława, smutek, sprawy ([czyje]) (6), srogość (4), stan, statut, strach(y) (4), szczęście (3), szkoda (4), śmierć (5), świat (koniec, odnowienie świata) (9), trudności (2), trwoga, tryumf, uciski, uczynki (zły uczynek) (2), upadek (20), wcielenie, więzienie, woda [= chrzest], wojna, wybawienie, zabicie [czyje], zaburzki, zamianki, zamieszki, zamutki, zasługi (2), zbawienie, zbytek, zginienie [czyje], zgorszenie (2), złe [= zło], zmartwychwstanie, zmiłowanie, zwycięstwo (2), żałość, żupy, żywot (2).

Wyrażenia: »blisko przyszły« (1): ktory [obiecany Mesjasz] miał wiele ludzi náwroćić/ á vpomináć ie s przeſzłych vpadkow ich/ á iuż opowiedáć im bliſko przyſzłe ono záſlubione miłoſierdzye Páńſkie RejPos 295.

»na potym przyszły« [szyk 5:1] (6): iż Prorok nie mowi/ o przyſzłey ná potym rzecży/ ále o iuż będącey CzechRozm 133, 1v, 126v, 133v, 135v; przeto zdáłoby mi ſię/ ábychmy zábiegáiąc ná potym przyſzłym niebeśpieczeńſtwom/ [...] o inákſzey á vſtáwiczney obronie kráiow Ruſkich y Podolſkich rádzili. VotSzl C4.

»przyszła(-e) przygoda(-y)« = futurus casus Mącz [szyk 16:2] (18): [Jezus powiedział do Piotra:] O pietrze ty to mowiſs patrzątz na ſwé żądzé/ a niewiéſs przygody przyſſle OpecŻyw 97v; RejPs 44v; RejKup l4; Gdyż zdawná ſzcżęſliwemi tákie názywáią/ Ktorzy z dáleká przyſzłych przygod przeſtrzegáią. RejWiz 173, 72v; RejZwierz 44v marg; [król Ludwik do Węgrów:] Widzę ia káżdego z was zdrowiem á gárdłem moim ſzcżyt ſobie przećiw przyſzłym przygodam cżynić/ y mną ſobie boiáźni ſwey wymowkę náydowáć BielKron 306v; Longe prospicere futuros casus, Dawno opátrzić prziſzłe przigody. Mącz 197a; Mądrzy s pilnoſcią ſtáry zwyczay máią/ Iż przyſzłych przygod záwżdy przeſtrzegáią. RejZwierc 230, 133v, 134, 134v, 141, 262; BiałKaz H3; SkarŻyw 4; Bo oni [astrologowie] biegi mieśiącow ráchuiąc/ przyſzłe przygody ludzkie wiedźieć chcą SkarKaz 518b; KlonWor 7.

»przyszłe przypadki« [szyk 7:2] (9): Ale zyemiá nie krzywá ſam ſobie krzyw káżdy/ Iż ná przyſzłe przypadki nie pámięta záwżdyc RejWiz 87; Támże vſłyſzyſz ony ſiedḿ trąb trąbiących o onych przyſzłych przypadkoch/ iákie wedle cżáſow á wedle wiekow miáły przypadáć RejAp BB2; RejPos 187; Przyſzłe przypadki y cżáſy minęłe/ Záwżdy v mądrych w roſpráwách ſłynęły. RejZwierc [213]v, 5v, 12v, 41; MycPrz II A; ktorzy [gwiazdarze] gwiazdom poddawáią wolność ludzką/ ábo z gwiazd chcą opowiedáć ludziom przyſzłe ich przypadki/ ſzczęśćie ábo nieſzczęśćie. WujNT 8.

»przyszłe rzeczy« = zwykle: przyszłość; futura HistAl, PolAnt, Vulg, Mącz, JanStat; supervenientia PolAnt; adventura HistAl; res futurae Modrz; futuri eventus JanStat [szyk 71:59] (130): Nie kożdemuć tego Bog dał/ Aby rzecży przyſzłe wiedział. BierEz S4; OpecŻyw 94, 180; HistJóz E3v; Też ieſth pożythecżen [szmaragd] onym kthorzy ſie piecżołuią o przyſzłych rzecżach FalZioł IV 38a; BielŻyw 12; Cżemu myſląci o rzecżach przyſłych głowę na doł zchylaią. GlabGad B3; RejPs 184; Prżyſzłe rzecży dobrże miec na pieczy RejJóz K4 marg, Fv, K4, L4; RejKup ee7; HistAl C2v, C6, F5, H2v; MurzNT 8v; KromRozm II b2, i4v, pv, t4; KromRozm III B7; DiarDop 112; LubPs gg5; Ten go [Heliasz Solona] w wiodł do Ráyu/ y mowił z nim wiele o rzecżach przyſzłych RejWiz A7v, 129v, 133, 141; Lepſſe ieſt dziećię vbogie á mądre/ niżli Krol ſtáry á ſzalony/ kthory nieumie opátrzyć ſie ná przyſzłe rzeczy [qui iam nescit erudiri]. Leop Eccle 4/13, 4.Esdr 4/27, 5 arg; RejZwierz 22v, 127; BibRadz I 371b marg, Rom 8/38, 1.Cor 3/22; OrzRozm Q2v; Są [u Turków] drudzy ieſzcże chytrzeyſzy co ſie zá proroki máią/ [...] záwżdy poſzcżą proſząc Bogá áby rzecży przyſzłe ludziom tráfiáli BielKron 260v, 79v, 112, 244; Copulare cum praesentibus futura, Ninieyſze rzeczy s prziſzłemi złączić. Mącz 64d, 406b; ieſliże ſye náſz Arcybiſkup Gniéźniéńſki wczás nieobudźi/ á z Królem náſzym poſpołu/ tym złym przyſzłym rzeczam/ poki ieſzcze może/ nie zábieży. OrzQuin Z2; LeovPrzep F3; A wſzákoż cieleſnemu ciáłu y rozmyſłom iego dziwno ſie to zda myſlic o tych przyſzłych rzecżach. RejAp 176v, AA7v; [Apostołowie] nic ſie nie rozmyſláiąc ná żadne przyſzłe rzecży ſwoie/ wnet bieżeli zá tym Pánem ſwoim. RejPos 275, 66, 67v, 244, 327; BiałKat 20v, 156; Bo ow chociay nie s práwá/ ále rádą/ piſmem/ á roſtropnym rzecży przyſzłych rozważeniem śiłá poććiwy cżłowiek może ku dobremu Rzecżypoſpolitey poſłużyć RejZwierc 145; Ale dziſia drugiemu rozlicżne perfumy/ Pomieſzáią w ſzumnym łbie rozmáite dumy. Ze nie tylko o przyſzłych rzecżach by co wiedział/ Ale ledwe pámięta gdzie z wiecżorá ſiedział. RejZwierc 252, B2v, 41, 76v [2 r.], 79, 85v (24); BielSpr 38v; Boś ty [Panie] ták ſpráwił ty rzecży ktore przed tym były y ony y ty ktore były po tym y ktore teras ſą/ y przyſzłeś rzecży vmyſlił BudBib Iudith 9/4, I 296c marg [2 r.], 4.Esdr 7/16, Eccli 40/2; CzechRozm 53, 71, 71v, 126v, 133 [2 r.] (10); PaprPan L2; Aleć to ná mądre należy/ rádźić o przyſzłych rzecżach: á ná wątpliwe Rzecżypoſpolitey cżáſy przyiaćioły ſobie iednáć. ModrzBaz 89, 26v; Chryſtus [...] ſchodząc/ oznaymił vcżniom ſwoim rzecży wſzytkie przyſzłe SkarJedn 93; SkarŻyw A3v; KochTr 25; StryjKron A; WerGośc 222 [2 r.], 225; Sam Bóg wié przyſzłé rzeczy/ á śmieie ſye zniebá/ Kiedy ſye człowiek troſcze więcéy niżli trzebá KochPieś 10; GórnRozm K3v; ActReg 61, 96; LatHar 593, 662; Gdyż tu Páweł nie o Chrześćijáńſkim ále o Zydowſkim obchodzeniu świąt/ [...] y o potráwách y napoiách Zydom zákazánych mowi: ktore były ćieniem y figurą przyſzłych rzeczy: y przetoż iuż mieyſcá v wiernych nie máią. WujNT 699, ktv [2 r.], Rom 8/38, 1.Cor 3/21[22], Col 2/17, Hebr 11/20; A cokolwiek ninieyſzym/ y innémi Státutmi ieſt vſtáwiono/ y tu wpiſano álbo niewpiſano/ to ná przyſzłé przypádłé rzeczy chcemy/ áby było referowano. SarnStat 538 [idem 938], 369, 382, 398, 453, 538 (10); Przyſzłe rzecży przeźieray y mądrze rozważay CzahTr C4; GosłCast 24; [Przyſzłé záśię rzeczy niepewné ſą/ będą/ ábo nie będą: lecz co przeſzło/ iuż to ná práwie beſpiecznym mieyſcu ſtoi. SenekaGórn 117 (Linde)].

Szeregi: »przyszły i (prze)minęły« [szyk 1:1] (2): ábowiem nam właſnie należy przeględáć minęłe y przyſſłe rzeczy náſſe RejPs 184; RejZwierc 153. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(tak) przyszły (jako) i niniejszy« [szyk 1:1] (2): RejPos 66; Niebeſpiecznośćiam Zup ninieyſzych y przyſzłych: zábiezeć wczás trzebá. SarnStat 339. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r., w przeciwstawieniach 3 r.]

»(a(l)bo, ani, i, jako, tak) przeszły i (a(l)bo, ani, jako (i), tak (i)) przyszły« (12): ktore [poselstwo, tj. Ewangelię] P. Bog podáie wſzytkim wiernym/ nie dla iákich przyprawek/ zamiánek/ pobudek/ vtzynkow/ álbo zaſlug przeſſlych/ álbo przyſſlych náſzych. KrowObr 44, 55v; bo ieſliż ſą bogowie tedyć muſzą wiedźieć wſzythko/ ále iż nie wiedzą przeſzłych áni przyſzłych rzecży á przetoż też nie ſą bogi. BibRadz I 371b marg; RejAp 3v; CzechRozm 53; ActReg 61, 96; PRzenieśienié zapiſów y kwitów/ [...] wedle zwyczáiu dawnégo Podláſkiégo/ ták przeſzłé/ iáko y przyſzłé/ czáſy wiecznémi ápprobuiemy. SarnStat 542 [idem 1198], 28, 453, 1198; KlonWor 7. [Ponadto w połączeniach szeregowych 17 r., w przeciwstawieniach 16 r.]

»(ani, bądź, i) teraźniejszy i (ani, bądź) przyszły« = neque instantia, neque futura; sive praesentia, sive futura PolAnt, Vulg (5): Choć Páweł/ choć Apollo/ choć Cefás/ choć świáth/ choć żywot/ choć śmierć/ choć teráźnieyſze rzecży/ choć przyſzłe/ wſzytki rzecży wáſze ſą. BibRadz 1.Cor 3/22, Rom 8/38; CzechEp 22; áni kśięſtwá/ áni mocárſtwá/ áni teráznieyſze rzeczy, áni przyſzłe/ áni moc/ áni wyſokość/ áni głębokość/ áni inſze ſtworzenie/ nie będźie nas mogło odłączyć od miłośći Bożey WujNT Rom 8/38, 1.Cor 3/21[22]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r., w przeciwstawieniach 4 r.]

α. Który nastąpi wkrótce (138): TarDuch C; FalZioł IV 21d; on też pirwſzy ſen nie ieſt dobry, bowiem ieſt znamię przyſzłey choroby GlabGad L6; RejJóz G7; duſze błogosławioné nie tak ſzły proſto donieba [...]. Ale były na oſobliwem mieścu/ gdźie śię cieſzyły nadźieią przyſzłego przywiedźięniá do boga MurzNT 199; Lżeyſze ieſt przewinienie/ gdy kto wiedząc czyię przyſzłą ſzkodę/ bliźniego od niey nie przeſtrzeże niedbáłoſćią ſwoią GroicPorz mm4; Papież takież Ceſarz przeſzłey źimy/ przez ſwoie liſty/ ktore piſáli z Bononiey vpewnili kſiążętá o przyſzłym Koncilium y poſelſtwie BielKron 211; Chorób przyſzłych znáki SienLek S[ss]v, S[ss]4v; A Paris ku przyszłemu boju sie gotował KochMon 30; A Krol zſzykowawſzy woyſká Koronne v Lwowá oſtátniego dniá Czerwcá Mieſiącá ciągnął proſto do Wołoch/ gdzie ſię złe znáki przyſzłey porażki náſzych iáwnie okázowáły StryjKron 672; Ztąd [z obserwacji nieba] wié oracz kiedy ma rolą vpráwowáć: Ztąd wié kiedy śiać/ álbo nowy ſad ſpráwowáć. Ztąd pogodę/ y wiátry/ y przyſzły déſcz baczy KochPhaen 1, 16; ActReg 3v; ArtKanc C; LatHar 315; AGABVS prorok przyſzły głod opowieda. WujNT Xxxxx; SarnStat 941; Y rzecż potym do Anny [Dydo] táką vcżyniłá/ Do przyſzłego małżeńſtwá fortel záłożyłá. PudłDydo A3v, A4v, B2v.

W połączeniach szeregowych (2): Mátká ſię iego [św. Jana Chrzciciela, tj. św. Elżbieta] Duchem świętym nápełnia/ y iáko prorokini rzeczy niewidome widźi/ táiemne poznawa/ y przyſzłe [tj. narodzenie Jezusa] przepowiáda. SkarKaz 576a, 580a.

W charakterystycznych połączeniach: przyszły(-a, -e) bieg (2), boj, bolenie głowy, choroba (3), deszcz (3), głod, gniew, koncylijum, małżeństwo, niepogoda, porażka, stan [czego], suchoty, szkoda, wojna, zaprzenie (2).

Wyrażenia: »w rychle przyszły« (2): V ſtarich ludzi gdi takowe paznochti będą á palce też zciencżeią znamię ieſt ſuchot w richle przyſzłych á ſmierci bliſkiey. GlabGad P3v, Cv.

»przyszłe rzeczy« = o przepowiedniach, wróżbach, przeczuciach; futura Miech, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; res futurae Mącz, Calep; fata nascentia HistAl; ventura Vulg [szyk 75:38] (113): BierEz L; OpecŻyw 77; HistJóz Bv; Celonites/ ieſt Indijſkiego żołwiu oko, Cżarnokxiężniczy kładą gi pod ięzyk/ á thak rzecży przyſzłe ludziem przepowiadaią FalZioł IV 50d, IV 50d; ſą niektorzy czo mienią aby rzecży przyſzłe mogły być poznawane po liniach, to ieſt, brozdach niektorich na dłoni ręku przyrodzonych y wyrażonych GlabGad P, L4v, L7, P; MiechGlab 56; RejPs 118; HistAl A3, A7v, L2, L3; KromRozm I C3v; KromRozm II gv; Przepátruy przyſzłę rzecży á wiáruy ſie złego RejWiz 32, 4, 71, 176; Leop 3.Reg 14 arg, Sap 19/1, Is 41/22; BibRadz I 353v [2 r.], Is 41/22; OrzRozm G2v, Q2v; byłá w tym mieśćie bárzo dziwna pánná/ zakonnicżká/ imieniem Hildegárdis/ ktora będąc cżęſtokroć w záchwyceniu/ náwykłá wiele rzecży przyſzłych opowiádáć BielKron 284v, 3, 17, 18v, 23, 46 (13); Portendo, Známienuyę/ prziſzłe rzeczy okázuyę á zwłaſzczá yákie nieſzczęśliwe. Mącz 445d, 20c, 87d, 112a, 163c, 271a (14); OrzQuin Z3; Prot A4; LeovPrzep F3v, G4, I4v; Słyſzelichmy też iż wſzędy á wſzędy Ian ſwięty to nam powieda/ iż widział tylko známioná á podobieńſtwá przyſzłych rzecży/ á nie ſámy rzecży. RejAp 131, BB2, 2v, 76v, 120, 128; GórnDworz Z; Proſzę ćie miły pánie byś obiáwił słudze twemu rzecży przyſzłe. HistRzym 128, 127v; Prorok Sámuel iuż vmárły/ á potym przez Pithoniſzę wſkrzeſzony/ Saulowi królowi żydowſkiemu przyſzłé rzeczy powiádał BiałKat 156, 98v, 156, 158v; GrzegŚm 59, 62; RejZwierc 2, 14, [283]; RejPosRozpr c2, c3; Teráfim były v pogan obrazki z ktorych przyſzle rzecży vgádywáli BudBib I 465a marg, Sap 8/8; CzechRozm 42v, 69v, 106v, 127; SkarJedn 400; SkarŻyw 35, 173, 251 marg, 332, 559, 582, 583; Mówić o przyſzłych rzeczách/ móy pánie to ſą wſzyſtko wróżki/ ábowiém Bóg mocen wſzyſtko iáko chce obróćić KochWr 20; Praescita – wibączenię prziſzłich rzeczy, prorokowanię. Calep 839a, 410b, 832a, 838b, 839a, 856b, [994]a, 1103b; WujNT 300, Ioann 16/13, s. 566, Bbbbbb2v; Niech [...] wybáwią ćię wieſzczkowie twoi niebieſcy/ co pátrzą ná gwiazdy/ ráchuią mieśiące/ ábyć przyſzłe rzeczy opowiedźieli. SkarKaz 518b, 119a, 518a, 576a, 580a.

Szeregi: »bliski a przyszły« (1): że nam Pan náſz pogroſzki iákieś iáwne á iáſne ze wſzech ſtron okázowáć racży/ á pewne á znácżne znáki bliſkiego á przyſzłego gniewu ſwego. RejZwierc 255.

»daleki i przyszły« [szyk 1:1] (2): Wiele iey inych ludzkich myśli dla zbáwienney pomocy obiáwiał Pan Bog/ y rzecży przyſzłe y dálekie/ duchem prorockim wiedziáłá y powiádáłá dla potrzeby. SkarŻyw 582, 332.

»(i) przyszły i przeszły« (4): [Przemysł] przypominał im [panom radnym] przyſzłe y przeſzłe rzecży/ pocżąwſzy áż od Cżechá co zá przygody były y ſą y ieſzcże będą BielKron 320v, 131v; Ianus, Bóg tego ymieniá Ianus/ który bywa ze dwoyą twarzą málowány/ to yeſt/ y naprzod y ná zad/ známionuyąc przes to ſze [!] on y przyſzłych y przesłych rzeczy wyádomość miáł Mącz 163c; SkarŻyw 173. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r., w przeciwstawieniu 1 r.]

»przyszły a przypadły« (1): Albo co też pomoże komu vmieć Aſtronomią/ to ieſt/ z biegow niebieſkich przyſzłe á przypádłe rzecży/ á on y tych co przed ocżymá ma nie vmie vżyć áni rozeznáć. RejZwierc 14.

»przyszły i tajemny« [szyk 1:1] (2): A nawiętſze zálecenie iej [Debory] v ludzi ztąd bjło/ iż iey dał B.P. Duchá Prorockiego/ ktorym táiemne y przyſzłe rzecżj widzieć y opowiedzieć mogłá. SkarŻyw 559; SkarKaz 518a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r., w przeciwstawieniu 1 r.]

»terazniejszy albo przyszły« (1): Też vrina mlecżna zmączona. Znamionuie bolenie głowy teraznieyſze/ albo przyſzłe. FalZioł V 4.

β. Który ma nastąpić po śmierci (o zbawieniu lub potępieniu) (155): PatKaz III 139; Vnoſſa naſs/ czeſċ/ Roſkoſſy Nedznego Ziwota Zechmy wſſyſczy Zapomnieli przjſłego Kłopota RejKup ee7, dd4; KromRozm II lv; RejWiz 121v; Zchodzenia z ſwiátá/ y przyſzłego odpocżynku ludzi ſpráwiedłiwych/ złoſliwi rozumieć niemogą Leop Is 57 arg, Is 35 arg, ZZ; Pobożni y wierni Krolowie w chwale oney przyſzłey oſobliwſzą zacność otrzymáią BibRadz I 143c marg, *7, Rom 8/18, Hebr 9/11, 13/14; RejAp 169, 186v, 194; Ktorzy [prorocy] ácż nie widzieli cieleſnemi ocżymá wielmożnośći Páná tego/ ále mocnie vwierzyli obietnicam Bogá oycá niebieſkiego/ [...] y vwierzyli mocno onemu przyſzłemu odkupieniu ſwemu. RejPos 209, 128, 179v, 247, 357; iż náſzá ćiérpliwość wſzytkich rzeczy/ którąkolwiek ćiérpiem dla Páná/ niegodna ieſt/ áby byłá przyrównána ku przyſzłéy chwale BiałKat 28v, 233v; Iedenżeć tho cżłowiek/ ćiáło y duſzá/ ále ćiáłem zowie iż śmiertelny/ A duſzą iż theż ieſt nie śmierthelny s ſthrony odrodzenia y przyſzłego zmartwychwſtánia. GrzegŚm 18; KuczbKat 80; Iáko poććiwy cżłowiek przyſzedſzy ku láthom ſwoim ma ſtan ſwoy ſpráwowáć/ y iáko ſie ma ná przyſzłą drogę ſwoię rozmyſláć. RejZwierc 137, B2, 132, 177v; WujJud 221; nięieſteś [!] obywátel świátá/ álie domownik boży/ niemaſz tu mieſkánia/ álie do przyſłego śię ćiągnieſz. BiałKaz C2, D2; CzechRozm 1v, 71v, 259v; SkarŻyw 235, 582; Gdyż też zakon miał ćień dobr przyſzłych/ á nie ſam obraz rzecży. CzechEp 367, 22, 115; LatHar 103, 186, 381, 604; Dla pewney nádzieie przyſzłey chwały prágną Apoſtołowie rozwięzáć ſię z ćiáłem WujNT 2.Cor 5 arg, 2.Tim 2 arg, Hebr 9/11, 10/1; Ty poćiechy miedzy innemi ſą przednieyſze: Nieśmiertelność duſz náſzych/ przyſzłe zmartwychwſtánie: dobre á Kátholickie z tego ſwiátá zeſzćie SkarKaz 381b, 384b, 551a.

W połączeniach szeregowych (2): A wiárá ſie nie opiera/ o rzecży ćieleſne/ y iuż rzecżą będące: ále o niewidome/ o duchowne/ o przyſzłe. CzechRozm 263v, 264v.

W przeciwstawieniach: »niniejszy (3), ten (2), będący [= obecny], doczesny, trwający, tuteczny ... przyszły« (9): Ten wiek vcżynił Nawyſzſſy dlá wielu/ á przyſſly dla niewielu. Leop 4.Esdr 8/1; CzechRozm 263v; KuczbKat 140; żeby [Pan] vbeſpieczywſzy nas o przyſzłym wiecznym blogoſłáwieńſtwie/ żeby téż o tym doczéſnym náſzym żywoćie myślić niemiał KochWr 23; Proſzę ćię [Panie] y zá pánicámi/ pánnámi/ [...] áby tutecżnymi rzecżámi gárdźili/ przyſzłych ſzukáli LatHar 95; iż vtrapienia tego czáſu ninieyſzego/ nie ſą godne oney przyſzłey chwały WujNT Rom 8/18; Abowiem nie mamy tu miáſtá trwáiącego: ále przyſzłego ſzukamy. WujNT Hebr 13/14, Luc 18/30; WysKaz 47.

W charakterystycznych połączeniach: przyszłe(-y, -a) błogosławieństwo, chwała (9), dobro (10), dom (2), droga (2), kłopot (2), miłosierdzie, nieśmiertelność, odkupienie, odpoczynek, pociecha (2), radość (4), rozkaz, srogość, szczęście, wesele, wyrozumienie, wyuczenie, zapłata, zmartwychwstanie (6).

Wyrażenia: »czas przyszły« = futurum Vulg (2): Leop 1.Petr 5/1; obiecał z námi cżáſu przyſzłego w dziwnych roſkoſzach krolowáć RejAp 97v.

»drugi przyszły« (1): ludzie ktorzy ſie wdáli w ſpráwy tego ſwiátá/ á nic niedbáią o ſpráwy onego drugyego ſwiáthá przyſzłego/ będą ſie rádowáć/ kiedy ſie wam będzie zdáło iżeſcie wy bárzo vćiſnieni RejPos 126v.

»przyszłe krolestwo« [szyk 3:2] (5): RejWiz 122; iż káżdy narod cżłowiecży/ ktorykolwiek ſie nawięcey pará ſpráwámi ſwiátá tego/ záwżdy ieſt trudnieyſzy ku vznániu táiemnic Páńſkich/ á ku obacżeniu kroleſtwá przyſzłego niebieſkiego. RejPos 66v, 66v, 345; y zoſtał [św. Benedykt ze swoją siostrą] ná cáłą noc/ o Boſkich rzeczách y przyſzłym kroleſtwie ſłodko znią bez ſnu rozmawiáiąc/ aſz ſię názáiutrz rozeſzli. SkarŻyw 252.

»na potym przyszły« (1): ktora [nadzieja] ſie opiera o rzecży niewidome/ duchowne y nápotym przyſzłe CzechRozm 264v.

»rzeczy przyszłe« (2): CzechRozm 263v cf W połączeniach szeregowych, 264v cf »na potym przyszły«.

»sąd (Pański) przyszły; srogość przyszła sądu« = iudicium futurum Vulg [szyk 6:4] (9;1): RejPs 218v; Ten Zołtarz nápiſał Dawid [...]/ cżyniąc w nim zmiánkę [...] o Sądzie przyſzłym/ o mękách grzeſſnych ludzi/ o dobrodzieyſtwách Bożych/ y o Chwałách iego Leop AAa; BibRadz I 356a marg; Gdy byłá otworzona piecżęć ſzoſta/ tám ſie okazáło podobieńſtwo ſtráchu ſądu Páńſkiego przyſzłego. RejAp CCv, 163v; onemu Ezdraſzowi Prorokowi ſamże Pan vſty ſwemi opowiedzyeć racżył/ gdy mu opowiedał ſrogość ſądu ſwoiego przyſzłego. RejPos 248; KarnNap ktv; WujNT Act 24/25, Apoc 6 arg; Nie ſłucháć tedy tey zdrády heretyckiey/ ále ſię bárzo onego przyſzłego ſądu przelęknąć/ y nań ſobie dobre vczynki gotowáć winniſmy. SkarKaz 5b. [Cf też b. »przyszły dzień sądu«.]

»świat przyszły« = orbis terrae futurus Vulg [szyk 9:7] (16): KromRozm I K; Abowiemći [Bóg] Aniołom nie poddał onego świáta przyſzłego [habitatam futuram]/ o ktorym mowimy. BibRadz Hebr 2/5, II 120d marg; ále mnimáią [Turcy] mieć żywot błogoſłáwiony wiecżny po śmierći ćieleśnie/ to ieſt w Ráiu roſkoſzy/ gdzie ieſt ogrod wod roſkoſzney ſłodkośći pod przezrocżyſtym niebem (marg) Przyſzły ſwiát (–) BielKron 260v; RejPos 126v; KuczbKat 55; CzechRozm 45, 52v, 54v; z tąd [tj. z istnienia czyśćca] ſię rozumie/ iſz ſię niektore grzechy ná onym przyſzłym świećie odpuſzcżáią SkarŻyw 337; lepiey tu być karánym/ niż ná przyſzłym świećie. LatHar 593, 93, 343, 454, 635; WujNT Hebr 2/5.

»przyszły wiek« = venturum saeculum HistAl, Vulg; saeculum futurum Vulg, Modrz [szyk 13:6] (19): HistAl I6; Leop 4.Esdr 8/1; BibRadz II 120d marg; Przedſię ieſzcże Apoſtoł dokłáda widzenia ſwego o tych nieſkońcżonych roſkoſzach wieku przyſzłego á kroleſtwá Páńſkiego. RejAp 187v; Wyznawam ieden Krzeſt ná odpuſzcżenie grzechow/ y cżekam zmártwychwſtánia vmárłych/ y żywotá przyſzłego wieku. WujJud 25v; ModrzBaz 28v; SkarŻyw 102; SNie/ który vczyſz vmiéráć człowieká/ Y okázuieſz ſmák przyſzłégo wieká. Vſpi ná chwilę to śmiertelné ćiáło KochFr 56; LatHar 91, 678; A to ſobie zá płochy ſen y bayki [ludzie lekkomyślni] máią/ Gdy im o przyſzłym wieku drudzy powiádáią. KołakSzczęśl A3, A3v; Abowiem niepodobna ieſt áby ći ktorzy raz ſą oświeceni/ [...] y ſkoſztowáli dobrego ſłowá Bożego/ y mocy przyſzłego wieku/ á znowuby odpádli WujNT Hebr 6/5, Matth 12/32, s. 51, Mar 10/30, Luc 18/30, Eph 1/21; SkarKaz 84a.

»przyszły żywot« = vita futura PolAnt, Modrz, Vulg [szyk 33:12] (45): alem duſzę vmyſlił z przyſzłym żiwotem wiecżnie ſpoić. BielŻyw 162; MurzHist A4v; GroicPorz aa2v; ktorzy [poganie] nádzieie żadney/ o przyſſlym żywoćie niemáią. KrowObr 77v; RejWiz 77v; RejAp AA6; RejPos 277, 293v; Dáni ſą nam [święci] ná przykład/ ábyſmy żywy przykład mieli snich/ przyſzłego wiecznégo żywotá BiałKat 153v, 221; RejPosWstaw [212]v, [413]; iż śmierć ćieleſna/ inſtrument ieſt/ przyſłego żywotá/ y przyſlego zmartwywſtánia. BiałKaz D2; BudNT 1.Tim 4/8; przeto też nim [słowem bożym] woiuiąc/ y nim zábijáiąc/ żywotá tego docżeśnego/ nikomu nie odeymuie. Lecż to tylko odćina y vmarza/ coby było ná przekáźie [...] ku onemu przyſzłemu żywotowi wiecżnemu. CzechRozm 240v, 1v, 5, 65, 116v; ModrzBaz 37, 87v; SkarŻyw 511; bo iáko kto był Sláchcicem/ álbo Chłopem/ bogátym álbo vbogim/ wielmożnym álbo chudym páchołkiem/ ták też y po zmartwych wſtániu w przyſzłym żywocie/ wtymże go ſtanie być wierzyli [Litwini] StryjKron 155; NiemObr 112; Oſtátká w przyſzłym żywoćie Czekam w rádoſnéy ochoćie KochMRot A4, B3v; PaprUp K4v; Zmiłuy ſię [Panie]/ nie choway pomſty/ do żywotá Przyſzłego: lecż ma złość/ y z grzechem proſtotá/ Niech proſzę odnośi tu/ z pomſtą karánie GrabowSet N; LatHar 142, 581; RybGęśli D2; WujNT 81, 435, 1.Tim 4/8; Przeto muśi być mieyſce iákie w przyſzłym żywoćie/ gdźie Pan Bog odpuſzcża/ álbo ocżyſzcża grzechy niektore. WysKaz 37, 37; PowodPr 27; Iedzmy/ piymy/ bo iutro vmrzemy. Iáko mowią niewierni/ y niezbożni/ y beſtyálſcy ludźie/ ktorzy o przyſzłym żywoćie [...] nie wiedzą SkarKaz 207b, 83b, 84b, 207b, 209a [3 r.], 384a.

Szeregi: »i docześny i przyszły« (1): iż on [Pan] żywym będąc/ żywotá inſzym/ y thego docżeśnego/ y onego przyſzłego wiecżnego z nieśmiertelnośćią vżycża CzechRozm 5. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]

»(i) niniejszy i przyszły« (3): RejPosWstaw [413]; BudNT 1.Tim 4/8; lecz pobożność do wſzytkiego ieſt pożyteczna: máiąc obietnicę żywotá ninieyſzego y przyſzłego [quae nunc est et futura]. WujNT 1.Tim 4/8. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.]

»przyszły i spodziewany« (1): tedyby ſłuſznie kto mnimáć mogł/ iżby wiele ludźi do Krztu przyſtępowáło/ rádniey śie ſtáráiąc o pożytki ninieyſzego żywota/ á niż o przyſzłą y o ſpodźiewáną chwałę KuczbKat 140.

»(ani, i, tak) ten a (ani, (jako) i) przyszły« = (et, neque) hic, (et, neque) futurus Modrz, Vulg (16): KromRozm I K; A thá nierozmierzona [jest] łáſká á dobrotá Páńſka/ ktorą nas wſzytki hoynie opátruie/ Ze nas y tym y przyſzłym kroleſtwem dáruie. RejWiz 122; BiałKat 221; KuczbKat 55; A iáko ieſt ſzyrokie prac ludzkich pole/ łácno obacży ten/ ktory w potrzeby żywotá ták tego iáko y onego przyſzłego pilnie weyrzy. ModrzBaz 37, 28v, 87v; Grzech przećiw Duchowi świętemu nie będzie odpuſzcżony/ áni ná tym świećie/ áni ná przyſzłym SkarŻyw 337; pokornie ćiebie prośimy [...] ábyſmy ode wſzego złego byli wyſwobodzeni/ wſzelkimi dobrámi twemi ná tym y ná przyſzłym świećie opátrzeni LatHar 635, 93, 343, 454, 581; ále ktoby mowił przećiw Duchowi ś. nie będźie mu odpuſzczono áni w tym to wieku/ áni w przyſzłym. WujNT Matth 12/32, s. 81, Eph 1/21. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.]

»terazniejszy i przyszły« (1): ále Pobożność ku wſzem rzecżam ieſt pożytecżna/ iáko tá ktora ma obietnicę teráznieyſzego y przyſzłego żywotá. RejPosWstaw [212]v.

»przyszły a (i) wieczny« [szyk 1:1] (2): RejAp 192; Drudzy ſą/ ktorzy máią mądrość táką [...]. Ziemſką: iż máią rozum tylo ná doſtawánie y zátrzymánie y rozmnożenie dobr świeckich docześnych: y w źiemi wſzytek ich rozum zoſtáie/ nie oglądáiąc ſię ná wieczne y przyſzłe SkarKazSej 658a.

b. O czasie; superveniens Vulg (135): V Cieśnie Rym Pánie Spiewáć nie przeſtánie/ Poki cżás płynny y twe przyſzłe látá/ Będą zażywáć przeſtronego świátá. KmitaPsal A3v.

W połączeniach szeregowych (8): proſzę odkupicielu/ panie Iezu kriſte iżby mie ſtrzegł ſlugę twego N. od wſzytkiey ſzkody/ Teraz/ y ninie y w przyſzłym cżaſie TarDuch D5; Doſtoynoſć tey [liczby trzy] z tąd ſie vkazuie/ iże oto wſzelki cżas na trzy ſie cżęſći dzieli/ przeſzłą/ ninieyſzą/ y przyſzłą KłosAlg A2v; RejAp AA4v; RejPosWiecz2 94v; RejZwierc 19; ktorym iednym [ludziom] ſłużył [czas] przeſzły: ſłuży nam teraz ninieyſzy: ſłużyć będźie drugim po nas przyſzły. CzechEp 68, 68; GórnRozm L2.

W przeciwstawieniach: »przyszły ... przeszły (3), niniejszy, obecny, ten, ustawiczny« (7): BielKron 80v; Wiem co ſąśiedźi moi tego roku wierzą/ ále niewiem co przyſzłego wierzyć będą (poniewaſz co rok wiáry odmieniáią. WujJud 134v; BudBib 4.Esdr 4/42[45], 43[45]; á tak ieſliby tá obietnicá y ten znák/ przez Ezáiaſzá obiecány nie mogł ſie śćiągáć do cżáſu dálſzego ná potym przyſzłego/ ále tylko do onego obecnego Ezáiaſzowego/ tedybym ia też tákże mowił/ iż [...] CzechRozm 132v; Bo w wiecznośći nie máſz czáſu przeſzłego/ áni przyſzłego/ ále vſtáwiczne dziśia. WujNT 754; Státut káżdy ná przyſzłé czáſy pátrzy/ nie ná przeſzłé. SarnStat 49.

Wyrażenia: »przyszły(-e) czas(y)« = futuri eventus, futura tempora JanStat [szyk 71:23] (94): Mrowká śrzod látá robiłá/ Zyto do iámy nośiłá: Ná źimę ſie przycżyniáiąc/ A przyſzły cżás przeglądáiąc. BierEz Mv; OpecŻyw 87v; TarDuch D5; BielŻywGlab nlb 15; LubPs V3; Tákżeć ſobie rozmyſláć będzye [dusza po śmierci człowieka] cżáſy przyſzłe/ Y ony przeminęłe iáko iey theż wyſzły. RejWiz 121, 62v; Widzęże ſie nikt mocą żadną nie wyłudzi/ Cżás przyſzły á márna śmierć/ káżdego obudzi. RejZwierz 22v; Bo też nie wiecżna pámiątká mądrośći iáko y głupośći/ á przyſzłe cżáſy wſzytki rzecży rowno zákryią zápomnienim. BielKron 79v, 80, 80v [2 r.], 81; KwiatKsiąż H; SarnUzn B8v, C; RejAp AA4v, 122v; ktore złocżyńce/ nie prze grzech przeſzły karze/ [...] ále dla przyſzłego cżáſu/ práwo to cżyni GórnDworz Ff2; RejPos 41; RejPosWiecz2 94v; GrzegŚm 59 [2 r.]; HistLan A3; Nieżycżliwym rácż też dáć poććiwe vznánie/ Aby káżdy rozmyſlał ná ſwe powołánie/ A pomniał káżdy pilnie ná ſwe przyſzłe cżáſy RejZwierc [272], B2v, 19, [283]v, 159v, 171, 236v, 238v; BielSpr c, 75v; BudBib 4.Esdr 4/42[45], 43[45]; CzechRozm 103, 132v; Ażem wſzedł/ pánie/ do przybytku twego/ Támem obaczył przyſzły czás káżdego. KochPs 108; CzechEp 68; KochMuza 27; ReszPrz 73; nie oglądáiąc ſię ná przyſzłe cżáſy/ ták ſrodze [pewien rozrzutny szlachcic] iął ſię był ſproſnego mocżygębſtwá á wydmikuflſtwá z ſwemi mátuſzámi/ [...] że one máiętnośći ſwoie iedno przez dwie lećie przez gárdło przelał WerGośc 225; Cokolwiek raz przeminęło/ Niewrócony koniec wźięło: A przyſzły czás Bóg ma w mocy KochPieś 47; GórnRozm L2; LatHar 512; WujNT 754; niepewna ieſt przyſzłych czáſów wiádomóść SarnStat 123 [idem 298, 424], 49, 202, 298, 424, 967; SapEpit A4.
~ Wyrażenia przyimkowe: »na przyszłe(-y) czas(y)« = na przyszłość; in futurum Vulg, JanStat, JanPrzyw; futuris temporibus JanStat (36): thak iakośme śie około thego zwolili y obowiązali, thakową rzecz y vffałe, niny y na prziſſłe czaſy mocznie a nieodmiennie dzierżecz ListRzeź w. 23, w. 16, 46; MiechGlab ktv; A tak my to widząc a przeglądając to na przyszłe czasy nie chcemy takich trudności a zamieszania w Koronie tym przyczyną być DiarDop 112; RejWiz 132; Opowiedzćie te rzecży ktore máią przyść ná przyſſly cżás/ y będziem wiedzieć żeśćie wy Bogowie. Leop Is 41/23, Gen 41/25, 1.Par 17/17; HistRzym 35v; Błogoſłáwione Kroleſtwo ktore cżáſu pokoiá sſtánowi ſobie obronę ná przyſzłe cżáſy BielSpr 75v; NiemObr 153; GórnRozm I4v; WujNT 1.Tim 6/19; WysKaz 41; Tákże téż Młynárze/ Kárczmarze/ y zagrodnicy/ [...] káżdégo roku ná przyſzłé czáſy ná święto S. Mikołáiá płáćić będą. SarnStat 350; POſpolité ruſzenié woyny nieináczéy/ iedno rozmyślnie y z ſłuſznych przyczyn y potrzeby poſpolitéy ná przyſzłé czáſy vſtáwiáć będźiemy SarnStat 123 [idem 299], 35, 70, 81, 136, 181 (18); KlonWor 34.

~~ Połączenie: »na potym na przyszłe czasy« (2): vſtáwiamy: áby nápotym ná przyſzłé czáſy [...]: przedśię ſądy Ziemſkié wſzędy były ſądzoné SarnStat 718, 50. ~~

»przyszłego czasu (przyszłych czasow); w przyszłem czasu« = w przyszłości (3;1): gotoual [Duch Św.] ſyey [Maryi] nayczyſthſzego ſercza krew panyenſką ku ſpravye czlouyeczenſtwa przyącz ſynu bozemu gdy wprzyſzlem czaſu myal ſtąpycz na ſzwyath. PatKaz II 43v; [Dawid] do Ieruzálem wſzytki ſkárby nieprzyiacielſkie przynioſł [...]/ ktore poświęćił Pánu Bogu ná budowánie kościołá przyſzłego cżáſu. BielKron 70v; LatHar +3v; WujNT 727 marg. ~

»przyszły dalszy« (1): ktochce na przyszły dalszy czas lepiey dogodzic rzeczom swoim y vspokoięniu swemu, musi gwałt sobie vczynic [tj. ponieść koszt] ActReg 135.

»przyszły(-e) dzień (dni)« [szyk 3:2] (5): ábowiem ieſſcze y ony dni przyſzłe ſą w opiecze twoiey/ w kthorych był nikt ieſſcze nienáſtał. RejPs 206v; Dźiś bądź weſół/ dźiś vżyy bieśiády/ O przyſzłym dniu niechay próznéy rády KochPieś 24; RZekłem ia cżłek vtrapiony/ w oſtátnich dnioch roźdźielony/ poydę k fortam grobu ſwego/ widząc ſrogość dniá przyſzłego. ArtKanc P17v, T; GrabowSet H2v.

»przyszły dzień sądu (a. sądny)« (2): A ſnadz miła bracia iuż ty znaki nadchodzą/ przyſzłego dnia ſrogiego ſądu Bożego LudWieś A4; SeklWyzn c3v.

»na potym przyszły« (2): [słowa] przypiſáne do kſiąg Moyżeſzowych po śmierci iego/ nie śćiągáią ſie áni do cżáſu/ iuż przed thym przeſzłego/ áni też do cżáſu ná potym przyſzłego/ ále tylko do cżáſu onego/ ktory był zá żywotá Moyżeſzowego. CzechRozm 103, 132v.

»przyszły(-e) wiek(i)« = przyszłość; saecula supervenientia Vulg [szyk 20:10] (30): Leop Eph 2/7; KochSat C2; będźie ſię dźiwował/ przyſzły wiek/ że ták długo Pan mię tu záchował. Prot B2; RejPos 141v; A ták thy káżdy poććiwy człowiecże/ [...] rozmyſl cżáſy ſwoie y wiek przyſzły ſwoy RejZwierc 149; KochPs 104, 152; KochMarsz 155; iákie morderſtwá/ iákie ſpuſtoſzenia/ iákie krwie roźlanie było/ ſą tego ieſzcże pámiętnicy/ á Hiſtorye wſzyſtkie doſtátecżnie przyſzłym cżáſom y wiekom wypiſáły. ReszPrz 73; KochPieś 2; ZawJeft 44; KochFrag 21; WujNT Eph 2/7; SarnStat 897; VotSzl C. Cf »Ojciec wieku przyszłego«.

~ Wyrażenie przyimkowe: »na wiek przyszły« = na przyszłość (1): Nie choway pomſty niechoway karánia/ Ná on wiek przyſzły GrabowSet M2v. ~

»Ojciec, Pan, Książę wieku przyszłego« = Chrystus; Pater aeternitatis Vulg (12:1:1): Abowiem málucżki národził ſie nam á ſynacżek dan ieſt nam/ y ſtáło ſie kxięſtwo ná rámieniu iego: y názwano będzie iḿię iego/ Dziwny/ Rádny/ Bog/ Mocny/ Oćiec przyſſlego wieku/ Kxiążę pokoiu. Leop Is 9/5; Iáko tho miał vyć Bog mocny á Kſiążę wieku przyſzłego. RejAp 85v; Bo zborzył [Chrystus] Cżártá nieprzyacielá náſzego/ zniſzcżył ſmierć wiecżną/ [...] á okazał ſie nam być práwym Oycem przyſzłego wieku RejPos 33v, 15, 16, 17 [3 r.], 17v, 33v, 68 [2 r.]; Bo go [Chrystusa] Ezáiaſz głośnie wyſławił ieſzcże przed národzeniem iego/ Iż ſie nam to vrodzi Bog mocny á ociec wieku przyſzłego. RejZwierc 11; LatHar 553.

Szeregi: »przyszły i (prze)minęły« [szyk 3:1] (4): Bowiem tákie rozumy nawięcey ſłynęły/ Co bacżyły cżás przyſzły y ty [czasy] co minęły. RejWiz 62v, 121; Od pocżątku ſwiáta wſzythki ſpráwy przeminęłych y przyſzłych wiekow/ zwłaſzcżá zbáwienia náſzego/ záwżdy były zá ſpráwą Duchá s. RejPos 141v, 41.

»nini i na przyszłe czasy; niniejszy i przyszły« (2;1): yſzechmi śie zwolili niny y na prziſſłe czaſy naſſe czeladkę [...] rzędzicz y sprawowacz ListRzeź w. 46, w. 23; tákżeby mieli y drudzy Bráciſzkowie przykłádmi tę ſpráwę v ſiebie w Klaſztorach záchowáć/ pámiętájąc ná ninieyſze y ná przyſzłe cżáſy BielSpr c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r., w przeciwstawieniu 1 r.]

»pośledni abo przyszły« (1): LEcz Duch iáwnie powieda iż w oſtáteczne czáſy (marg) poſlednich ábo przyſzłych czáſow. (–) odſtąpią niektorzy od wiáry WujNT 1.Tim 4/1.

»(ani, i) przeszły, (albo, ani, i) przyszły« [szyk 6:2] (8): á wiele trapienia ma człowiek/ gdyż niewie przyſzłych y przeſzłych cżáſow/ áni ich może poznáć przez żádnego poſłá. BielKron 81, 80v; KwiatKsiąż H; SarnUzn B8v, C; CzechRozm 103; Lzą ſię zmieniły/ me źrzenice obie/ Przyſzłych ſię lękam/ przeſzłych dni żáłuię GrabowSet H2v; WujNT 754. [Ponadto w połączeniach szeregowych 7 r., w przeciwstawieniach 3 r.]

»tak teraźniejszy, jako (i) przyszły« = praesens, futurus JanStat (2): Abych śiłę twoię [Panie] mógł ták teráźnieyſzemu Opowiádáć wiekowi/ iáko y przyſzłemu. KochPs 104; SarnStat 897. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

c. O ludziach i zbiorowościach ludzkich (75):
α. Który pojawi się w przyszłości; veniens PolAnt (54): tą panną bog obyauyl czaſu zgrzeſzenya adama z euą bo tego czaſu obyauyl przyſzlą panną maryą PatKaz III 99v; Iezu ktorys w przypowieſciach mowiączy do tkuſzcż [!] y do apoſtołow ſtan koſcioka [!] przyſzłego opowiedał. ſ⟨miłuj się⟩ nad ⟨nami⟩. TarDuch B4, A4; A on rzekł [starzec Aleksandrowi]/ drzewiey niż wodá potopu zákryłá ziemię ciebiem prziſzłego przeyrzał [tua fata cognovi] HistAl L2; KromRozm III N; Y iáko ſie mieli [Izraelici] sſtáć przyſzłym á wdzyęcżnym narodem Abráámowym. LubPs M4, F2v, Y6; Tu Pan miłoſierdzie ſwe oznáymuie/ á ćieſzy Adámá z żoną obietnicą plemieniá [= potomka] przyſzłego. BibRadz I 2d marg; RejPos 153; A przetoſz teras chce oznaymić chwałę ludu przyſzłego/ ktoregoſię dziatki weſelą zrádośćią. BudBib 4.Esdr 1/36[37], 4.Esdr 1/35; Y poſtáwił [Bóg] to widome niebo/ iáko ſklep wyſoki/ y rośćiągnął ie iáko tablice ábo kxięgo áby wnie przyſzły cżłek pátrzał SkarŻyw 258, 258 [2 r.]; wyznawam to iż bárzo nie rad piſzę/ o ſpráwách przyſzłego Antychriſtá CzechEp 412; Phil M2.

W przeciwstawieniu: »pierwszy ... przyszły« (1): Niech ſie więcéy niechłubią ſtárodawné látá/ Z ſwoimi Helenámi: ieſt zá tego świátá/ Która głádkośćią wſzytki piérwſzé ták minęłá/ Aż y przyſzłym nádźieię ná wieki odięłá. KochFrag 26.

Wyrażenia: »przyszłe potomstwo (przyszli potomkowie)« [szyk 6:2] (8): PatKaz III 91v; BibRadz Deut 4/37; BielKron 332; á ile mogę ſwiátu/ á przyſzłemu pothomſtwu one [tych, którzy zginęli za ojczynę] oznáymuię/ áby ták w pámięći ludzkiey záwdy żyli GórnDworz V4v; wſzyſtko to [tj. radosne przyjęcie nowej żony Zygmunta Augusta] cżyniąc dla poćiechy przyſzłego potomſtwá ktoregośćie prágnęli oględáć BiałKaz Kv; Zá ktore [nakłady na druk] tak wielkiego á zacnego Páná dobrodźieyſtwo niepomáłu wſzytká Sármátia y z przyſzłym potomſtwem ſłuſznie mu ieſt powinna. ModrzBazBud ¶6v; A żadny wiek ták wdźięczny nie będźie/ Aby poſługi wáſzé znákomité Były potomkóm przyſzłym kiedy ſkryté. KochFrag 30; LatHar 369.

»przyszły na potym« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 142; głupia to o przyſżłym ná potym [antychryście] piſáć, gdy iuż dawno w Rzymie pánuie CzechEp 412.

Szeregi: »tak niniejszy, jako przyszły« (1): My Lodwik [...] Król chcemy: áby przyſzło ku wſzech ták ninieyſzych/ iáko przyſzłych ludźi [tam praesentium quam futurorum JanPrzyw 3] wiádomośći: iż [...] SarnStat 881.

»terazniejszy, przyszły« (1): was pokryie Zápomnienié [...]. Których wzgárdą ludźie máią Teráznieyſzy: ni poznáią Przyſzli. ZawJeft 46.

ααα. W funkcji rzeczownika: »przyszły« = potomek; futurus JanStat (2): tedy ſłuſznie mądrych ludźi baczenié to opátrzyło: áby piſmem dla pámięći przyſzłych [królewskie dekrety] były wárowáné. SarnStat 249.
Szereg: »niniejszy i przyszły« (1): Oznáymuiemy ninieyſzym liſtem którym to wiedźieć należy ninieyſzym y przyſzłym [praesentibus et futuris JanStat 1017] [...]: Iż [...] SarnStat 952.
αα. O Chrystusie (22): PatKaz III 100; Nadobna obiethniczá o przyſzłym zbáwicyelu Kriſtuſie Pánie. LubPs N6 marg; A to wſzytko [ofiary w Starym Testamencie] były figury krwie tego Báránká niewinnego przyſzłego RejAp 52, 51v; iż y inſzy Prorocy tego to przyſłego [!]/ zbáwicielá á ſyná Páńſkiego z nim w Boſtwie iedynego Aniołem Bożym cżęſto miánowáli. RejPos 150, 232v, 272v, 295, 305; Wiárą Pátriárchowie ſwięći [są] zbáwieni/ iż vwierzyli obietnicam Páńſkim o przyſzłym Meſyaſzu ſwoim. RejZwierc 128v, 124v; iż on [Salomon] był figurą Meſyaſzá przyſzłego Iezuſá Chriſtuſá ſyná Bożego CzechRozm 192; oni S. ſtárzy oycowie ſię z wielką chęćią y wzdychániem ku zbáwićielowi przyſzłemu obracáli SkarŻyw 3, 262, 268, 271, 349, 481; CzechEp 321.

W przeciwstawieniach: »przyszły ... ktory przyszedł, przytomny« (2): A co ſie vbiorow [kapłańskich] dotycże/ teć też Páná Kryſtuſá nie iáko przyſzłego/ ále iáko tego ktory iuż przyſzedł/ y mękę iego ktorą nas odkupić racżył/ známionuią WujJud 147v; iż Ian nurzał w przyſłego [tj. chrzcił w imię mającego nadejść Mesjasza]: á vcżniowie Iezuſowi iuż w przytomnego. CzechRozm 258.

W charakterystycznych połączeniach: przyszły(-a, -e) baranek, Jezus, krol (2), Krystus (2), Mesyjasz (11), Syn Pański, światłość, zbawiciel (4).

Wyrażenie: »na potym przyszły« (1): lecż [ofiara baranka była] naprzod pámiątką wybáwienia ſynow Izráelſkich z Egiptu [...]. A potym pewnym znákiem báráná ná potym przyſzłego Iezuſá potomká Dawidowego ſyná BOżego CzechRozm 262.
β. Który będzie kimś w przyszłości (21): PatKaz I 4; á wżdyſmy ſye zgodźić niemogli/ około wybieránia przyſzłego Krolá OrzList i; y prośił [Eliezer] Páná Bogá áby mu obiáwił żonę godną pánu iego przyſzłemu Izáákowi. BielKron 13, 332; Cżegoſz ſię tedy o przyſzłym ſtárcu ſpodziewáć mamy/ ktory iuſz yeſt wſzwey młodośći ſkąpy y łakomy? KwiatKsiąż Cv, B3v, O3; OrzQuin Y4 marg; Nie odwlaczay karánia przeſtępcy iáwnemu/ Dla przeſtrogi Dworzánom y ſłudze przyſzłemu. Prot D2v; RejPos 7v, 267; ieſliż maćie wolą w małżeńſtwo wſtąpić: chowayćiéż ſye ſtátecznie małżónkóm przyſzłym wáſzym BiałKat 286; RejZwierc 217v; WierKróc B2; StryjWjaz Bv; SkarŻyw 371; GórnTroas 41; ile mniemam náſz ſzwágraſzek przyſzły, Dom iuſz przedał y połknął CiekPotr 34; PaxLiz C2, C2v; Zoſtánie śierotá pánná: powinni y opiekunowie połowicę ábo część niemáłą iey dźiedźictwá y poſágu odeymuią/ z źięćiámi ſię przyſzłemi ſtárgowawſzy/ zá mąż pánny nie dadzą/ áż im ono z mężem dáruie co chcą SkarKazSej 705b.

W charakterystycznych połączeniach: przyszły(-a) cesarz, dziedzic, krol (3), książę, małżonek (małżonkowie) (2), matka, mąż (mężowie) (2), męczennik, pan (2), sędzia, sługa, starzec, szwagraszek, zięć, żebrak.

d. O cechach (12):
α. Który ujawni się w przyszłości (2): Mowi Duchem Prorockim [...] ktory mu był przyſzłą zacność w Noem obiáwił. BibRadz I 4a marg.

W przeciwstawieniu: »przyszły ... niniejszy« (1): z ktorych [słów] day nam Pánie Iezu Chryſte/ poiąć przyſzłą ſrogość twoię/ ábychmy niemieſzkáiąc do ninieyſzey łáſki w pokućie ſię vćiekáli. SkarŻyw 121.

β. Który ujawni się w czyimś późniejszym życiu (10): powtarzamy yż czeſtokroć z znakow pryſzłey [!] dobroći/ gdyż my yeſzcze młodzinczykami/ yakowi przyſli meżowie mamy być/ może być poznano. KwiatKsiąż B3v, B3v, D3v, Q2v; [św. Piotr] Nierozumiał ieſzcże táiemnice y przyſzłey doſtoynośći ſwey/ ktorą mu Pan Iezus wykłáda SkarŻyw 597, 200, 307; To prawdá/ że by byłá nigdy nie zrownáłá [ojczyzna, tj. dziedzictwo] Z ránym rozumem twoim [Orszulko]/ z pięknemi przymioty/ Z ktorych ſye iuż znáczyły twoie przyſzłé cnoty. KochTr 5; y nie mogły ſię w nim [św. Mikołaju, gdy był dzieckiem] zátáić przyſzłey iego świątobliwośći znáki/ bo z dźiećińſtwá ieſzcze puſtelniczy żywot záczął. SkarKaz 42a, 42a marg.

W charakterystycznych połączeniach: przyszła(-y, -e) cierpliwość, cnoty, dobroć (3), dostojność, stałość, świątobliwość (3), znamienitość.

e. O świecie (1): Boć nie Angiołom poddał Bog okrąg przyſſley źiemie/ o kthorym mowiemy. Leop Hebr 2/5.
B. W przyszłości określonej: następny, kolejny (289):
a. W stosunku do chwili obecnej, tj. do momentu przekazywania informacji lub momentu, o którym mowa; proximus Mącz, JanStat; alter PolAnt; veniens, posterus Mącz (229): O ſynácżku moy námileyſſy/ ty znáſs iako gorzko ieſt ſertzu memu ij duſſy moié twoié rozlącżenié nocy przyſſlé OpecŻyw 159; Lato będzie dżdżem przepadało. Ieſień mierno ſucha. Ale zima przyſzła/ pokazuie ſie być barzo ſnieżna. LudWieś B, B2; naviossnę przyslą maią folwarkowe role wssisthki miedzy sobą pomierzycz napoly a rosdzielywssy maią na to loss puscicz komu sią czo dosthanie. ZapWar 1548 nr 2668; Diar 23; Tęcżá ſie vkazáłá piękney zyelonośći/ Vkázuiąc ná przyſzły wiecżor odmiennośći. RejWiz 125v; O to ſię wrocę o tym czáſie do ćiebie roku przyſzlego/ á Sará będźie miáłá ſyná. BibRadz Gen 18/14, Gen 17/21, 18/10, 4.Esdr 6/30; rozeſłał [papież] też liſty przypowiádáiąc Koncilium w Trydenćie/ ktore dla walek do tego cżáſu być niemogło/ á ták ná przyſzły rok mieſiącá Márcá złożono ieſth BielKron 223; Ominamur tibi omnes in proximum annum consulatum, Ziczimyć ſprziyamić wſziſcy Burmiſtrzoſtwá ná prziſzły rok. Mącz 263b, 481a; OrzQuin Aav; thego przerzeczonego złączenia [tj. koniunkcji planet] ſkutki [...] przez pięć álbo ſześć lat przyſzłych nawięczey ſie pełnić będą LeovPrzep D; BudBib I 9a marg; tego dniá Anáſtázyus nachwálebnieyſzą ſię świątośćią opatrzył. A máło ſpiąc przyſzłey nocy/ [...] potáiemnie/ z klaſztorá poſzedł SkarŻyw 74, 305; Potym Krol Iageło Stáruſzek poſpolite ruſzenie koronne vchwalił do Prus ná źimę przyſzłą StryjKron 577, 161, 652; CzechEp 424; ActReg 5; WujNT 625; A ná przyſzłé láto záraz ma bydź [żołnierz kwarciany] w obóz wpráwión. SarnStat 366.

W charakterystycznych połączeniach: przyszłe(-y, -a) lato (3), maj, niedziela, noc (3), post, rok ([ile] lat) (12), wieczor, wiosna (2), zima (2).

Szereg: »przeszły i przyszły« (1): Aby mu Krol dał zTuncolu toiest zeCła Gdanskiego przeszłego roku resztę y przyszłego Roku intratę ActReg 82.
α. O zgromadzeniach zwoływanych cyklicznie co jakiś czas (97): ComCrac 14v; thakeſſ teſſ ſwieczky kazdy ma bydz karąn ieſly ze thego nieuczynil thą wyną ktora bendzie na Seymie przyſſlem poſtanowiona. ConPiotr 33v; Diar 30, 38, 40, 57 [2 r.], 58 [3 r.], 75, 76 [2 r.]; radzi się z WM zgodziemy, jeśliż WM na to zwolić będziecie raczyć, aby tak napisano było, jakoby miejsca na przyszłym sejmie żadne glozy nie miały. DiarDop 119, 118; thákowy pozwány nie może roku przekłádáć iedno prawdziwą niemocą/ ná kthorą ma ná roku przyſzłem przyſiądz ſámotrzeć. UstPraw G3v, G3 [3 r.], G3v, H4v; OrzRozm A3v, G2, I3; BielKron 218v; ktory [Jan Narzymski] też we Srzensku na przyszłych roczech przysiągwszy miejsce pisarskie zasieść ma ZapMaz II G 61/160v; ActReg 134; Y ktobykolwiek [...] mimo wolną przyſzlą Electiią/ by téż do koronáciiéy przez gwałt przyſzedł/ ná pánowánie téy korony náſtępował/ ten ma bydź poczytan zá hoſtem patriae SarnStat 15; POzwalamy/ áby Vrodzony Ian Herbórt z Fulſztyná/ Státut ná polſkié przełożył y ná przyſzły Séym Koronny wygotował. SarnStat 59; Sąd właſną mocą máiąc ná pewné rzeczy wzgląd/ ſpráwę [...] ná Roki przyſzłé Ziemſkié odkłáda SarnStat 1258, [8]v, 57 [2 r.], 75, 85, 88 [2 r.] (57); [na tho s prawa naszego decret wyszedl Markowy Ruszinowy, przy prawie przislim, aby szie odwiodl mezow siedmią wedlug nieznania dlugu thego KsięgiSądWiej 1588 nr 4966].

W przeciwstawieniach: »przyszły ... niniejszy, przeszły« (2): OrzRozm A4; Tá mi Quȩſtia pożytku nie uczyniłá ná przeſzłym Seymie/ więc mi tá druga ná tym przyſzłym vczyni OrzQuin C2v.

W charakterystycznych połączeniach: przyszła(-y, -e) elekcyja, [prawo], rok (roki) (10), sejm (86), wybieranie.

Wyrażenia: »drugi [= następny] przyszły« = najbliższy w kolejności (2): Potym ieſliby pozwány był ták niedbáły/ iżeby téy ſkaźni doſyć vczynić niechćiał/ á vrządby to wyznał ná drugich przyſzłych Rokách: tedy [...] SarnStat 1150, 267.

»pierwszy przyszły« = najbliższy w kolejności [szyk 4:2] (6): Statut poſliedni ktori ieſt vczynion o Sądziech, Ziemſkich, Commiſarſkich, Grodſkich, telko kv ſpravąm ſądownem ma bycz chovąn az do Seymv pirwſſego przyſlego valnego ComCrac 17v, 11v, 17v [2 r.]; ZapWar 1550 nr 2666; Lecz iż ten ſkarb/ dobrá y prowentá onerámi y iurgelty ſą śćiśnioné: przetóż onych ná przyſzłym piérwſzym Séymie cognicyą mamy vczynić SarnStat 97.

»ten przyszły« = najbliższy w kolejności (3): ActReg 137; A Ten Séym przyſzły/ ma ſie począć od exequuciéy tych rzeczy któré ſie ná teráznieyſzym Séymie nie dokonáły SarnStat 78, 59.

β. O czasie: święcie kościelnym, dniu tygodnia, porze roku itp.; sequens Vulg, JanStat; subsequens HistAl; adexistens PolAnt; affuturus JanStat (93): LibLeg 11/109 [2 r.]; Nath tho yescze wssythko pan Viernoss bendzie vinien we Srode blyssą przeth swiąthkamy przisslemy stanącz w Varssewie v Act Grodzkich ZapWar 1550 nr 2665, 1548 nr 2668, nr 2669; Nocy thedy przyſzłey widział weſnie Alexander/ iż trzymał w ręku iagodę HistAl B8v; I traffilo ſzye w ſzobothe prziſla Iſch Maſurek rano wſtawſchi rzekl [...] LibMal 1554/183v; vſtáwiamy/ áby káżdy ktory iaz ná ſwym imieniu ma zrzućił gi [tj. spuścił wodę] do Swiątek przyſzłych UstPraw K3; BibRadz Act 23/11; Przyſzłey thedy nocy/ Krolowa przyſzłá do mnie s fraucymerem pięknie przybránym BielKron 458v, 59v, 379; za ktore pulwloki wziąl utćiwy Bartoż Zwarka marc. czterydzieśći, a na zapusti przyſzle, ma iemu dać Grzegorz Gowińſki pewnie marcas trzidzieſći. ZapKościer 1580/6, 1584/51, 1585/57v [2 r.], 61, 1595/88, 88v, 1597/85v; A w przyſzły ſzábát máło nie wſzytko miáſto zebráło ſię ku ſłuchániu ſłowá Bożego. WujNT Act 13/44, Act 23/11; roſkázuiemy: áby od Wielkiéynocy przyſzłéy żaden nie śmiał drożéy nád to/ iáko ieſt opiſano/ winá Seremſkiégo [...] gdźiekolwiek w króleſtwie náſzym przedawáć SarnStat 274, 359; A Dawid iákich kłopotow około dźieći vżył/ trudno ná krotce powiedźieć. Właſny to ieſt krzyż małżeńſki/ o ktorym ſię w przyſzłą Niedźielę mowić będźie. SkarKaz 45a; KlonWor 20.

W połączeniu z imieniem patrona w funkcji nazwy święta (28): LibLeg 11/12v; yz przerzeczony Chlewiensczi przerzeczoney Annie Cziothcze swoyey rodzoney maią dacz piethnasczie kop grossy w polgrosczech na Swiętho Swięthego Vocziecha blisko przisslego ZapWar 1550 nr 2655, 1550 nr 2655; LibMal 1554/185v; a yędrzey ſwe ſtrone obieczuie ſigmuntowy saplacziecz na ſwyęte Marczin Prziſle ZapKościer 1583/37v, 1580/7v, 10v, 13v, 1582/31, 1584/47, 1585/53v; Trzecié [roki] w Poniedźiáłek po S. Fráńćiſzku bliſko przyſzłym. SarnStat 726, 280, 346, 418, 615, 1079. Cf »dzień przyszły«, »święto(-a) przyszłe«.

W charakterystycznych połączeniach: przyszłe(-y, -a) gody, gromnica, mięsopusty, Narodzenie Boże (Pańskie, Panny Maryi) (4), niedziela (przewodna, śrzodopostna) (5), noc (5), piątek, poniedziałek (8), sobota (szabat) (2), świątki (10), Wielkanoc (9), wtorek, zapusty (3).

Wyrażenia: »blisko (a. blisku, a. blizu, a. najbliż) przyszły« = immediate sequens, proxime affuturus a. futurus a. venturus JanStat (53): Item czaſz a dzien y mieyſczye kv bithwye ym pokladamy thw wkracowye na dworze naſzchym od thego wtorku nayblyz prziſlego vedw nyedziel MetrKor 26/62v; My slachathny Alexy Vmiastowsk Sczesny Pogrossewski Sczesny oltharzewski wyznawamy przes ninieyssy Cirograph ze my reczem [!] spolną renką za vrodzonego pana Raphala Czosnowskiego [...] sto zlotich grossi [...] slachatnemu panu Stanislavovi Czosnowskiemu na swiąthki blisku przissle ZapWar 1549 nr 2657, 1550 nr 2655 [2 r.]; LibMal 1554/185v; ZapKościer 1580/7v, 10v, 12; ćiż Wóytowie y Sołtyſowie Wiárdunki náſzé dźieśięćinné [...] w piętnaśćie dni przed świądki bliſko przyſzłémi przyniéść wiernie y cále będą powinni. SarnStat 188; którzy [podskarbiowie i prowizorowie] tu ná Séymie do ſzáfunku y nábywánia pieniędzy dla potrzeb Rzeczypo⟨spolitej⟩ ſą náznáczeni/ ná Swiątki bliſko przyſzłé SarnStat 355; áby Zupnik náſz Ruſki był powinien w káżdym roku/ od źimy bliſko przyſzłéy do Swiątek anni 1590. [...] wyſtáwiáć w Bydgoſczy/ iedenaśćie tyśięcy beczek ſoli z doſypką. SarnStat 394; ZAdné miáſto áni wieś od Bożégo Národzenia bliſko przyſzłégo począwſzy: Podwody dármo dáwáć nie ma/ żadnému człowiekowi SarnStat 974, 56, 127, 274, 280 [2 r.], 345 (43); [złożeliśmy sejm walny koronny w Warszawie na dzień wtóry miesiąca marca blisko przyszłego AktaSejmikPozn 1597/203]. Cf »drugi blisko przyszły«.

»drugi blisko przyszły« = alius proxime venturus JanStat (2): któré [dobra] będźie dźierżał y miał [...] od przerzeczonégo świętá Národzenia Páńſkiégo/ álbo ráczéy od wźięćia dźierżenia do drugiégo Národzenia Páńſkiégo bliſko przyſzłégo SarnStat 1255, 1253.

»przyszły dzień« [w tym: z imieniem patrona w funkcji nazwy święta (1)] [szyk 3:3] (6): In posterum diem vindicare Prziſzłego dniá być ná ſądzie obronión. Mącz 85d; HistRzym 58v, 119; WujNT 122 marg; którychmy [sejm walny] im złożyli w Parcowie ná dźień S. Ianá Krzćićielá/ bliſko w Roku ninieyſzym przyſzły SarnStat 1011, 345.

»święto(-a) przyszłe« [w tym: z imieniem patrona w funkcji nazwy święta (10)] = festum futurum a. proximum a. venturum JanStat [szyk 14:3] (17): Bądz vbłagan pánie/ [...] áby nas táiemnicá they offyáry Wyzwoliłá od grzechow [...]. A ty vrotzyſte przyſle Swięthá były nam lekárſtwem wietznego żywotá. KrowObr 168; roſkázuiemy/ áby od przyſzłégo świętá Máłgorzáty S. to wſzyſtko hultáyſtwo/ którzyby nie ſłużyli dorocznie/ mężczyznę y białégłowy/ od miaſt exkludowáli SarnStat 522; Y roſkázuiemy pod winą ſtá grzywien/ áby ći wſzyſcy/ którzykolwiek kśięgi którychkolwiek Stároſtów [...] ſpráwowáli/ ná święto S. Ianá Krzćićielá bliſko przyſzłé wróćili SarnStat 541; iákóż o tákowym vprzeſpieczeniu przez Miſtrzá y Zakon w święto Gromnic blyſko przyſzłé ma bydź obwárowano SarnStat 1080, 127, 280, 975, 1073, 1078 (16).

»ten przyszły« (2): Iſch wthą prziſchlą nyedzielyą cztherzi nyedzielye bądą dowyedzyawſchi ſzyą ze then tho Zaremba myal pyenyadze wkomorze wdomu ſwoyem LibMal 1552/167; ZapKościer 1584/43v.

γ. O sprawującym funkcję (1):
Szereg: »niniejszy i przyszły« (1): (nagł) Przyſięgá Mniska. (–) [...] Obiecuię być poſluſzen Reguły/ y przełożonego klaſtornego tego ninieyſzego/ y przyſſlego. KrowObr 137v.
δ. O tekście (w stosunku do tego miejsca w tekście) (12): Powiedaią iſz ſie vkazał Dijabeł wielebnemu Biernatowi/ A iemu wyſlowił thy Wierſze prziſzłe ktore w Pſałterzu ſą naleziony TarDuch F3; GliczKsiąż H4v; boć to co ty mówiſz/ ná moich ſexterniéch przyſzłégo moiégo Kazánia ieſt/ coć hnet chceſzli vkáżę. OrzQuin Aa4v; ále iż ſámiczne członki rodzáyne/ też wiele niedoſtátkow ćierpią/ oſobnie przyſzły Rozdźiał o tym gadkę mieć będźie. SienLek 108; A ták tą śmierćią kozłową vczyniemy tym Kſyęgam koniec/ pánu Bogu dźiekuiąc/ á prosząc go o przyſzły początek. SienLek 164, 144v, 145v, 148, 155, 158; y wiele inſzych rzecży/ ktore támże záraz/ y potym w przyſzłych dwu kápitułách o teyże przedſię rzecży mowiąc/ [prorok Izajasz] wilicża CzechRozm 142; O czym ſzerzey ſię ná przyſzłym kazániu da P. Bog náuczy. SkarKazSej 674a.
b. W stosunku do określonego momentu, który może nastąpić kiedykolwiek (60):
α. O zgromadzeniach (50): zadney dilacyey ani odkladv niebędzie mogl miecz zadnego, iedno telko gdzieby przed ſędem vkazal y poviedzial quit i doſſycz vczynienie za tęn dlug wtakovey mierze ma takovei dilacyey vzycz ieden raz na przyſzle roki ComCrac 22, 22; PaprUp I4; Potoż y od Xiąząt Kurlandskich Poseł był, ym podobno naprzyszły Seim bydz kaząno ActReg 155; którą [krzywdę] pokazawſzy, ſtrony ná przyſzłych rocéch, máią plác controwertowáć o onę rzecz SarnStat 1284, 698 [2 r.], 799, 803, 847, 1162, 1182; PaxLiz Ev.

przyszły po czym (2): UstPraw C2; Który ieſliże ná tym Séymie przyſzłym po koronáciiéy práwá ſwégo nie pokaże ſłuſznégo/ tedy [...] SarnStat 977.

W charakterystycznych połączeniach: przyszłe(-y) egzekucyje poborowe, poroczki, roki (11), sejm (34), spust, wiece, zjazdy.

Wyrażenia: »blisko, bliski przyszły« = najbliższy w kolejności; proxime futurus JanStat (35:1): ktorzy [urzędnicy sądowi] na vieczach povinni byvacz ieſtliby na ktorych prze chorobę ſwą niebeli na bliſko przyſlych vieczach, [...] prziiſſiącz mayą iako prze pravą chorobę na przeſlych vieczach niebeli. ComCrac 15v, 15v; aby the wſſitkie uchwaly, thak opyſane za wieſſone [!] bely, do blyſkiego przyſſlego Seimu walnego koronnego ConPiotr 34v, 33, 34v, 35; Diar 52; tedy Woźny choćia by go ſąd nieprzydał ma Rok złożyć ſędźiemu ná dzień ſzoſty ná Seymie wálnym bliſko przyſzłym po wyiechániu Krolewſkiem UstPraw C2; á ieſliby vrzędnik co ſtráćił z oney ćiążey niż winidą dwie niedzieli lecie á źimie ośm dni/ tedy ma onę rzecz zápłáćić ták iáko poprzyſięże ten tzyiá rzetz byłá/ ná porotzkách bliſko przyſzłych UstPraw G, C2, E2v; BielKron 217; Tá facultas pánów Podſkárbiów y Prowizorów ma trwáć do bliſko przyſzłégo Séymu SarnStat 443; á potym przyśięże ſámotrzeć rzeczony pozwány ná Rocéch bliſko przyſzłych [in Terminis sequentibus JanStat 667] z drugiémi dwiemá równémi ſobie w ſtanie: iż [...] SarnStat 825, 39, 56, 79, 88, 93 (18). Cf »drugi blisko przyszły«.

»drugi blisko przyszły« (6): Przetóż tę ſpráwę do drugiégo bliſko przyſzłégo Séymu odkłádamy SarnStat 1050; Opátruiemy téż y to: áby mieſczánóm y kupcóm wſzelákim z Polſki wolno było do drugiégo bliſko przyſzłégo Séymu Koronnégo do cudzych Páńſtw po wſzelákié towáry ieźdźić SarnStat 1234, 88, 94 [2 r.], 267.

β. O jednostkach czasu; sequens Mącz, Calep (9): Mącz 353d; bo káżdy ná vrzędźie będąc/ muśiał o tem myślić/ że drudzy/ ktorzi przyſzłych lat [annis vertentibus] po nim ná onże vrząd náſtępowáć mieli/ ták ſię przećiwko niemu záchowáć mogli/ iáko ſię on (ná vrzędźie będąc) przećiwko nim záchował. ModrzBaz 43; Przed nią [światłością] gwiazdy drobnieyſzé po iednéy znikáią/ Y ták iuż przyſzłéy nocy nieznácznie czekáią. KochPieś 9; Consequens, Sequens, futurus – Prziſzłi. Calep 245b.
Wyrażenie: »przyszły dzień« [szyk 3:2] (5): [kogut] Ieſt ptak ludziem towarżyſki, ktori ſrzod noczy ſwem ſpiewaniem ludzi ku praczy pobudza/ á zaſię cżuiącze pocieſza kiedy godziny dnia przyſzłego ſpiewaniem przepowiada. FalZioł IV 18d; LubPs hh6; RejWiz 2v, 120v; NIe chlub ſię dniá iuthrzeyſzego/ gdyż niewież [!] coć przynieſie przyſzły dźień [quia nescis quid paritur sit dies] BibRadz Prov 27/1.
γ. O ludziach (1):
Wyrażenie: »przyszły namiastek« (1): A co zebránia twégo będźie/ To wſzytko przyſzły namiáſtek ośiędźie. KochPieś 43.
2. Dotyczący przyszłości (16): WróbŻołt K7; A wielbiąc Páná Bogá [uzdrowieni przez Jezusa] roznośili á opowiedáli on wielki dziw á onę nádzyeię przyſzłych obietnic ſwoich/ po ſzyrokośći rozmáitych kráin y narodow. RejPos 222, [136]v, 153, 223; Byłyć ofiáry v ſtárych wedle porządku Aaróná/ bito bydło/ dla tháiemnic przyſzłych BiałKat 353v, 103v, 278v; Abowiem tá záziębła myſl co ſie to rozumem á ſthałoſcią nie ſpráwuie/ á chociay ieſzcże nic ná nię nie przypádnie/ á iuż ſie y podobieńſthwá przyſzłego lęka/ powiedz mi ieſli kiedy beſpiecżna álbo weſoła być może? RejZwierc 87v; ActReg 139.
α. O czasie gramatycznym (2):

W przeciwstawieniu: »przeszły ... przyszły« (1): Abowiem v Prorokow częſtokroć cżás przeſzły bywa położon zá przyſzły w cżym ſię nam znáczy wielka pewność tego co ſię ma ſtác ná potym iákoby ſię też tho iuż wykonác miáło. BibRadz I 303c marg.

Zestawienie: »czas przyszły« (2): BibRadz I 303c marg; Gdyż nie ták w Hebreyſkim ſtoi: Bo też oni cżáſu ninieyſzego/ praesens, nie máią: przetoż też tám ták ſtoi. Będę ktory będę: á nie ieſtem ktorym ieſt etc. Dla cżego mędrſzy regułkę tę wynáleźli/ iż cżas przyſzły zámyka w ſobie/ y ninieyſzy y przeſzły y przyſzły cżás. CzechEp 68.
a. Dotyczący tego, co ma nastąpić po śmierci (4): gdyż pewnie będzieſz iſt y tu zá żywotá beſpiecżeńſtwá ná wſzem ſwego/ y tych przyſzłych wiernych á nieomylnych obietnic ſwoich RejZwierc 134v; SkarŻyw 546; á w nim [Piśmie Świętym] ſą rzeczy ták trudne [...] o przyſzłych dźieiách świátá drugiego/ y o innych wyſokich do poięćia táiemnicách SkarKaz 81b.

W przeciwstawieniu: »niniejszy ... przyszły« (1): ninieyſzą nędzę/ przyſzłą nádzieią ćieſzył. SkarŻyw 75.

II. W funkcji właściwej: Który przyszedł (9):
1. Który przybył pokonując pewną drogę (3):

[przyszły do kogo: ktory [Korneliusz] cżáſu iednego poobiednego vyrzał w widzeniu Anyołá Bożego do ſiebie przyſzłego GilPos 77v (Linde).]

przyszły do czego z czym (1): Iezu kthorys niewiaſtam do grobu z maſciami przyſzłem angielſkie widzenie vkazał. ſmi⟨łuj⟩ ſie nadnami. TarDuch C7v.

przyszły skąd (1): Ani wdowá áni żadna ſirotá/ áni opcy człowiek przyſzli zdálekiey ſtrony żadney lutoſći nienaydzie RejPs 139.

Wyrażenie: »na pomoc przyszły« (1): cohortes subsidiariae, Woyská ná pomoc przyciągnęłe/ prziśłe [!]. Mącz 380d.
2. Który pojawił się na świecie, urodził się (1):
Wyrażenie: »na świat przyszły« (1): WEſołym głoſem ſpiewaymy/ Národzenie pámiętaymy/ Kryſtá zbáwićielá ſwego/ w vboſtwie ná świát przyſzłego ArtKanc B20v.
3. Który czegoś doznał (3):

przyszły ku czemu (1): Powiadał [Platon] że trzy rzecżi duſza iego żałowała. Bogacża ſzcżodrego ku vboſtwu prziſzłego. Mądrego od mądroſci opuſzcżonego. Cżci godnego w złą ſławę przyſzłego. BielŻyw 85.

przyszły o co [= który coś stracił] (1): Naufragus patrimonio, O máyętność oyczyſtą prziſzły. Mącz 242c.

przyszły w co (1): BielŻyw 85 cf przyszły ku czemu.

4. Który zdarzył się (2): Lyſty [lege: łysty ‘łydki’] krotkie á miąſſze znamio⟨nują⟩ oſzalenie á zawrocenie głowy przyſzłe ku ſtaroſci [tj. na starość]. GlabGad P6v; Interveniens – Wtim prziſzłi. Calep 555b.

Synonimy: I.1. kolejny, następny; II.1. przybyły.

Cf PRZYŚĆ

KO