[zaloguj się]
[pdf]

PSI (207) ai

Fleksja
sg
mNpsi fNpsiå, psi(a) nNpsi(e)
Gpsiégo Gpsi(e)j Gpsiégo
Dpsi(e)mu D D
Apsi Apsią Apsié
Ipsim Ipsią Ipsim, psi(e)m
Lpsim Lpsi(e)j, psi Lpsim
pl
N subst psié
G psich
A subst psié
I m psięmi
f psimi, psi(e)mi
inne formy
sg m a. n G - psi(e)go

sg m N psi (28). ◊ G psiégo (16); -égo (1), -(e)go (15). ◊ D psi(e)mu (1). ◊ A psi (4). ◊ I psim (4). ◊ L psim (2). ◊ f N psiå (17), psi(a) (17). ◊ G psi(e)j (3). ◊ A psią (8). ◊ I psią (8). ◊ L psi(e)j (3) LibMal (2), LeovPrzep, psi (2) ZapKościer (2). ◊ n N psi(e) (4). ◊ G psiégo (10); -égo (1), -(e)go (9). ◊ A psié (8); -é (1), -(e) (7). ◊ I psim SienLek (5), psi(e)m (4) RejPs, RejZwierc (3). ◊ L psim (2). ◊ m a. n G psi(e)go (15). ◊ pl N subst psié (24); -é (4), -(e) (20). ◊ G psich (11). ◊ A subst psié (6); -é (3), -(e) (3). ◊ I m psięmi (1). f psimi (2), psi(e)mi (2); -imi MiechGlab, -(e)mi KmitaSpit, -imi : -(e)mi BielKron (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (osiemnaście z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Przymiotnik od „pies” w znacz. podstawowym; caninus Miech, Mącz, Calep, Cn; canarius Mącz, Cn; catularius, catulinus Cn (128): Caninus, Pśi. Mącz 33c; Calep 158a.
Wyrażenie: »psie dni, [czasy]; [psia grań]« = kanikuła, czas najgorętszy w lecie, związany z gwiazdą Syriusza; caniculares dies Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calag [szyk zmienny] (5): Murm 5; Caniculares. Hundſtage. Pſie dny. Mymer1 2v; BartBydg 22; dies Caniculares, Pſie dńi które ſie o ſwiętey Máłgorzęcie poczinayą/ a ku ſwiętemu Bartłomyeyowi trwáyą. Mącz 33c; Calag 289b; [Wſzákże y ſam [ryba włoczeń] w Okręty ſkacże/ á to we pśią grań/ gdy go weſkrzelách gzyk gryźie SienHerb 317b (Linde); Też cżáſow Pśich/ to bywa około S. Márgorzaty [wino się mąci] Cresc 1571 348 (Linde), 106 (Linde), 557; Dies caniculares die Hundstage Pśie dni. ArtNom Bv].
a. Będący częścią organiczną psa lub związany z jego funkcjonowaniem (51): Pśi ięzyk ma to przyrodzenie/ Ránam cżyni rychłe goienie. BierEz I4, R2; Murm 101; á gdy ty rzecży zawinieſz na ſzije pſią iżby gębą niemogł doſiiącz [!]/ tedi ſie będzie wkoło obracżał FalZioł I 25d; Mocz Layna pſiego ieſt ta iż bolącżki w gardle lecży FalZioł I 144a; Proch też z głowy pſiey ſpaloney na ranę vkąſzenia pſa pomaga FalZioł IV 6c; Swieży mocż pſi/ kroſty każde goij FalZioł IV 6d, I 144a, IV 6c [6 r.], 12b, V 81 [2 r.], 89, 109, 113v; GlabGad C5v; drudzy przez woyſká nieprzyiacielſkie vchodzili obſzywáiąc ſie we pſie ſkory/ idąc ná ręku y nogach/ mnimáli nieprzyiaciele áby pies ſzedł. BielKron 147; Canaria lapa, Lopyanowe ſzyſzki które ſie ná pſyą skorę przipiyáyą. Mącz 33c; Rostrum canum, Páſzczęká pśia. Mącz 358c; álbo pśiego mleká w nie [bolące ucho] nápuść. SienLek 71; Gdy kłem pśim/ około zębu bolącego/ áż do krwie wzdrápie/ bol wnet vćichnie SienLek 77; Gdy ſye pśiey krwie kto nápije/ żáden iad w nim niezoſtánie. SienLek 156, 46v, 49v, 70, 75v, 77 (22); tedy ſámy wrzaſki/ ſkoki/ huki/ puki káżdego vbiją/ że ſobie cżáſem drugi pſiem ſádłem boki máże. RejZwierc 103v, 103v, 165; Calep 624b; [(nagł) Gdy koń złamie nogę. (–) Wezmi pſiego ſedła [!]/ a onym maż a ſierczi pſiey prziłożyſz/ [...] a będzie zdrow. SprLek D3v].

W charakterystycznych połączeniach: psi(-a, -e) głowa (3), język (4), kieł (2), kości (2), krew (8), łajno (6), mleko (2), mocz, paszczęka, sadło (11), [sierć], skora (3), szyja (2), zęby, żołć (4).

Przen (1):
Fraza: obelż. »zjedz psie gowno« (1): Ten rzecże/ [...] Zaſz nie widziſz iż [kościół] ſtoi práwie ná cmyntarzu. Ten rzekł/ ták muſzę zeznáć/ iże ná cmyntarzu/ Ale ty ziedz pſie gowno/ bezecny kuglarzu. RejFig Bb8.
[Wyrażenia: pogard. »psia głowa«: Y tak mię ſobie lekce ważyſz? iako by pſią głowę [Nunquid caput canis ego sum] BibRadz 2.Reg 3/8.

»psia jucha, krew« = obraźliwe przezwisko: CzechNT B3v; Zá pſią kreẃ drugyego cżłowieká policża GilPos 94.

»psi paznogieć« = obraźliwe przezwisko: Zoſtáwiliſmy ſłowko to Raka/ [...] ktore to známionuie gdy kto kogo zgniewu táko nie przyſtoynie á vſzcżypliwie przeżywa [!]/ lub ſwinią/ lub pſim páznokćiem/ ábo pśią iuchą. CzechNT B3v.]

b. Pochodzący od psa lub utworzony przez psa (4): Vestigium canis, Trop, ſzlap pśi. Mącz 490a; Bo gdzie [zwierzęta] vſłyſzą trąby álbo pſie głoſy/ to ſie trwożą RejZwierc 132.
Przen (2): A ćić [ludzie dobrzy] iedno onego nalepſzego dobrá vżywáią [...]. A ćić ſie onych źwirzęcych trąb áni pśich głoſow nie boią/ áni ich náſłuchawáią RejZwierc 132v, 132.
[Zwrot: »psim swędem wyniść« = upaść, nie udać się: Kiedy sie dowiedzieli duchowni, [...] nie chcieli tego dopuścić, aby sie miała przy swej mocy zostać takowa ugoda, i czynili w tej rzeczy tak wiele, że to wszystko w niwecz poszło i ona sromotna ugoda psim swędem wyniść musiała. PismaPolit 194.]
c. Właściwy psu (1): Catulitio – Pſzią poządliwoſzcz. Calep 173a.
d. Złożony, składający się z psów (4): Poſłáli go [wilka] pod owo pśie woyſko ná śpiegi/ Chcąc wiedźieć o ieich ſpráwie y wſzyſtkie przebiegi. CzahTr D4v, D3v [2 r.], D4v.
e. Którego pies jest obiektem (3): Náymu nierządney niewiáſty/ áni kupná pśiego [pretium canis PolAnt, Vulg; zapłáty pſá WujBib] nie wnoś do koſćiołá Páná Bogá twego (marg) Kupno pſie ták rownie poczytha/ iáko naiem niewiáſty nierządney ábowiem pies ieſt beſtya nieczyſta/ [...] á przetoż Pan Bog nic ſobie nieczyſthego przynoſić nie kazał. (–) BibRadz Deut 23/18; DZiwiſz ſkárżył ſie/ iż pies Wálków z podeſczwánia [...] ták go obráźił y vkąśił/ iż [...]: ále Wálko tego poſczwánia/ álbo pśiégo przypędzenia [canis incitationem et impulsionem JanStat 1110] przał. SarnStat 621.
f. Kojarzony z psem na różnych zasadach (58):

G sg n w funkcji okolicznika sposobu: »psiego« = jak pies (15): Snacz wżdy mogło bycz czo zniego Ku twey chwalie godniéyſſygo Niż tak wkączie leżecż pſſiego RejKup cc4; Bo żadnego narodu nie máſz ſzkodliwſzego/ Iedno co ták ponuro chodzi iáko pſiego. RejWiz 77v, 163. Cf Zwrot.

Zwrot: »skoczyć (a. skakać) psiego« = znaleźć (a. znajdować) się w złej sytuacji [szyk zmienny] (12): RejRozpr I4v; Niebędzieli Pana twego Laſty [lege: łaski]/ wierę ſkoczys pſiego RejKup m5, t2; Bo widzę żeś trwożliwy pátrząc ná ty dziwy/ Iż tu leży nie ieden co wcżorá był żywy. A krole ni kſiążętá nie wydrą ſie s tego/ By był mocarz nawiętſzy/ káżdy ſkocży pſiego. RejWiz 85, 14, 31v, 58; RejZwierz 53, 108; Widzę brácie ſtąpaſz pyſzno/ Niewiem być ná dobre wyſzło/ Boć nie długo cżekáć tego/ Ze też zá mną ſkocżyſz pſiego RejZwierc [238], 239v, 272v; [Nie káżdemu ſie może ſtáć/ Muſi drugi pſiego ſkakáć. TerentMatKęt Sv].
α. Na podstawie podobieństwa fizycznego, zwłaszcza wizualnego (19):
αα. O częściach ciała i wydzielinach (18): Mácedonowie vchwyćili z nich [niewiast] dwie/ ná ktorych ſie ciáło bieláło iáko ſnieg/ wyſokie były ná dzieſięć ſtop/ á zęby miáły iákoby pſie [dentes habebant ut canes]. HistAl M3; ZLego ſługę málárze/ ták figurowáli/ Pyſk świni/ Wilcże vſzy/ do łbá mu przydáli. Pśi ogon/ á miáſto rąk/ dwie Niedzwiedze łápye RejZwierz 118, 118; Gnoy człowieczy álbo łáyná/ kiedy nád zwyczay żołte: Zołtą niemoc známienuie. A ieſli będzie biały iáko pśi/ toż známienuie SienLek 20; SkarŻyw 436, 600; v Kaliſzá vrodził ſię Cielec o ſiedmi nogach/ o dwu głowach z pſięmi zębomá StryjKron 345.

W połączeniu szeregowym (1): Ku pułnocy záſię ſą drugie wyſpy wielkie/ niektore puſte od ludzi/ dla potwor ktore máią pſie głowy/ oſle/ świnie/ y rozmáite ſtráſzliwe vrody. BielKron 268v.

W charakterystycznych połączeniach: psi(a, -e) głowa (2), mięso, ogon (2), zęby (2).

Wyrażenie: »psi(a) głowa, łeb« [w tym: ze psią głową, psim łbem (8)] = o wyobrażeniach nieznanych dzikich ludów, złych postaci alegorycznych i egipskiego boga Anubisa (9:2): Ieſzce piſali ći to Hiſtorici aby tam rodzili ſie ludzie iedno oko w cżele maiąci albo o dwu głowach, albo o iedney nodze, drudzi ze pſią głową drudzi czo ſie w wilki przemieniaią MiechGlab *5; iż na połnoci w ziemiach Gotiey F[i]landiey [...] niemaſz żadnych ludzi dziwnych ze pſimi głowami [canina capita habentes], albo o iednym oku albo o dwu głowach. MiechGlab 63; (marg) Krol łákomſtwá á zazdrośći. (–) Miedzy nimi pan ſiedzi/ pſia głowá v niego/ A kędy ſie obeźrzy/ wárcży ná káżdego. RejWiz 166v, 173v, 174; BielKron 8v, 268v, 433v; Anubis, Bóg Egypsky/ którego obras pśi łep miał/ álbo Był málowan ze pśim łbem. Mącz 11d; Było Pſyllow cżtyry ſtá/ co walcżą z wężami/ Cinocefalow tyśiąc ze pśiemi głowámi/ Co zá woyſkiem chodźili żyięcy trupámi. KmitaSpit A4v; [BielKron 1551 110v].
[Przen:
Zwrot: »psi ząb ukazać« = pogrozić, pokazać złość: Toż vcżyniłá byłá Moſkwá y w Nowogrodku: [...] tákże y indźiey wſzędźie pśiząb [!] náſzym vkazáli BielKron 1597 789 (Linde).]
ββ. O przedmiocie; tu: części ubioru (1): Iákoż oná [panienka] w tey ſzáćie będźie táńcowáłá/ [...] A zać to lekki kozub/ ábo te pśie vſzy/ Co to koło niey wiſzą czworákie rękawy ZbylPrzyg A4v.
β. Zły, godny pogardy (24):
αα. W ocenie moralnej: okrutny, zawistny; bezczelny, bezwstydny; rozpustny; czasem tylko wyraz pogardy bez odniesienia do określonych cech (zwykle o charakterze i działaniu człowieka) (18): (did) Zephira przeklina Ioze⟨fa⟩. (–) Ieſzczeſz nieſzcżęſny cżłowiecże Ta twa pſia gęba ſzcżeb iecze [!] Iuż idz bos ieſt godzien tego Bos nabroił wiele złego RejJóz H7; Abowiem márna zazdrość też zwycżáiu pſiego/ Wnet będzye ieden wárcżał/ gdy głaſzcżą drugiego. RejWiz 174; Ludzie [w Asyrii] obycżáiow pſich/ ábowiem dziewki przedawáią iáko bydło/ takież mąż żonę pierwey przeda niżli ſnią mięſzka BielKron 267; A gdy przypádłá [księżna przemyska] ku nogam iego [Kolomana]/ odepchnął ią nogą mowiąc: Nie ſłuſzna rzecż krolom pſiego głoſu ſłucháć. BielKron 301v, 461v; [pies [obrany na króla] ſkocży zá kośćią/ on gi w tym śćiął/ mowiąc/ ieſli chceſz być Pánem/ przeſtań pśich obycżáiow PaprGniazdo 1029 (Linde)].

W porównaniach (2): Bowiem to iem ſnadz ták właſnie przyſtogi/ áby ſie to nánie ſámy obroćiło co by oni radzi nád niewinnem ſtrogili/ á nie ynáczey iedno iáko pſiem ſſczekániem rádzi by zewſſąd vniżyli poczćiwy ſtan iego. RejPs 163v, 32; [Strącáiąc iáko pśie łby/ ſrogim Wołoſzynom: Krwią ſwą piecżętowáli ſławę/ Polſkim ſynom. MusProgn A2].

Fraza: »daj, bodaj [mu itp.] psia mać; daj [mu itp.] psią mać« (5:1;2): Wſſytko chce bráć day mu pſią máć RejRozpr B2v, G4v; RejRozm 402; Trudno ſyę będze wymawiacz Darmocz płota [lege: plotę] day yem pſyą macz RejKup y3v, f5, l5, cc6; Ale ty po ſwey woli/ nie dáy ciáłu buiáć/ Niechay ie duſzá rządzi/ wierę day mu pſia máć. RejZwierz 142.
[Wyrażenie: »psi kus« = wymierzone przeciw komuś podstępne działanie; dolus, machinatio, techna Cn: Powiedźiał/ że ináczey nie mogłem mu [nieprzyjacielowi] ſzkodźić/ A tych iego pśich kuſow czym gorſzym nágrodźić/ Dałem zań dźiewkę ſwoię: białagłowá bowiem Ieſt zágubá męſzczyznie PaprNauka B2.]
Szeregi: [»psi, heretycki«:i trwa do dzisiejszego dnia ten cud, [...] one 6 hostyj we krwi pływające. [...] na świadectwo tak duchowne i wielkie kościoła prawdziwego niech co wymyśli nieprzyjaciel duszny przez naczynie swoje psie heretyckie, rad będę słyszał. DiarPeregr 83.]

»psi, pogański« (1): Zły duch Te wymyślił z torkmyſzow puhy: Tátárſki to Pśi pogáńſki nálazek. CiekPotr 76.

»psi i (albo) wilczy« [szyk 1:1] (2): SienLek Ttt4v; Ale to iuż ieſt nie cżłowiecże ále wilcże álbo pſie przyrodzenie/ ktory co potka toby rad kąſał RejZwierc 77v.

ββ. W ocenie przydatności: marny, nic niewarty; zbędny, szkodliwy (6): Sobol ieſt włoſa pyęknego/ Ale ſam ieſt mięſa pſiego BielKom E5v.
[Zwrot: »psie gory miewać« = nie mieć nic: A pámiętay ią [rolę] też wcżas zaoráć/ A naſienia na nię nie żałowáć. Bowiem kto Rolą naſieniem łudzi/ Nie vroſcie ná niey iák v ludzi. [...] A kto też záſiewa rad odłogyem/ Ten więc Pſie gory miewa pod Brogiem. WirzbGosp D3.]
Wyrażenia: »psi [= marny, byle jaki] obiad« (1): Caninum prandium vocatur abstemium Pśi obyad bes winá y piwá. Mącz 33c.

»psi obiad« = rzecz marna, byle co, tu: chudy koń, którego mają zjeść psy (1): Kto dobrego vkrádnie/ Bucżáckiego ſtádá/ Mogłby niecháć lichoty y pśiego obiadá KlonWor 20.

»psie włosy« = włosy wyrastające z ran (3): (nagł) Pśié włoſy koniowi w nogach. (–) Ták wypędźiſz pśie álbo złé włoſy z ran nożnych v koniá: [...] SienLek 175v, Aaaa2; [(nagł) Na pſie włoſi. (–) Wezmi łayno cżłowiecże ſwieże/ a vcżyń ⟨pla⟩ſtr na chuſczie y obwijay. SprLek C4v; A co ieśli brzegi [rany] nie równé, á iákoby włosámi (pśie nászy zowią) zárosłé OczkoPrzymiot 377].

2. Zestawienia w funkcji nazw zoologicznych (zwykle ze względu na pasożytowanie na psach i innych zwierzętach domowych) (14):
»psia mucha« = prawdopodobnie: Fannia canicularis L. a. Musca cadaverina L.; mucha pokojowa, czyli zgniłówka pokojowa, muchówka z rodziny muchowatych (Muscidae) podobna do muchy domowej; cynomia Murm, Mymer1, BartBydg, Cn [szyk 6:2] (8): Cynomia, Musca canina. eyn hunds flige. Pſya muchá. Murm 99; Mymer1 27v; BartBydg 28; LubPs S; Cynomia, Pſia muchá. Mącz 76c; Potym pśie muchy z oſtrymi żądły przepuśćił Pan Bog/ ktore ludzie y bydło morzyły. SkarŻyw 480, 480 marg; Calep 284a; [Rozmáitą muchę (Ps 77/45).] κυνóμυιαν właſnie pśié muchy znáczy. Lecz ſłowo Zydowſkié Harob, wſzelakié muchy známionuie WujBib 608b].

»psia mucha« = prawdopodobnie: Ixodes ricinus L. (Rost); kleszcz pospolity, pajęczak z rzędu roztoczy (Acarina); groźny pasożyt zewnętrzny zwierząt i człowieka (1): Ricinus item, Pśia muchá/ álbo kleſzcz. Dicitur et Redinius. Mącz 355d.

»psia ryba« = Acanthias vulgaris Risso (Rost); ryba z rodziny raszplowatych (Squatinidae), z rzędu rekinokształtnych (Squaliformes); squatina Murm, Mymer1, BartBydg (3): Squatina (ut ait Albertus) piscis est marinus, quem germani catulam maris vocant, eyn hundtfiſch. Pſya rybá. Murm 93; Mymer1 37v; BartBydg 149.

»psia wesz« = Haematopinus piliferus Burm. vel Trichodectes canis Deg. (Rost); owad pasożyt z rodziny Haematopinidae; ricinus (vermis) Murm, BartBydg (2): Murm 99; Ricinus, est vermis caninus qui inheret auribus canum, psya veszh BartBydg 132b; [ArtNom E4].

3. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (ze względu na podobieństwo do części ciała psa lub dla odróżnienia rośliny podobnej do niej lub gorszej, nieużytecznej) (53):
»psie gwoździki« = prawdopodobnie: Aristolochia clematitis L. (Rost); kokornak powojnikowy, roślina z rodziny kokornakowatych (Aristolochiaceae) (1): Pśié gwoźdźiki/ l. 257 [cf Kokornak włoſki. Ariſtolochia rotunda] SienLek Xxx3v.

»psi język (a. języczek), psie języczki« = Anchusa officinalis L. (Rost) a. Cynoglossum officinale (L); farbownik lekarski, ostrzeń pospolity, rośliny z rodziny szorstkolistnych (Boraginaceae); cynoglos(s)a Murm, Mymer1, Mącz; cynoglos(s)os Mącz, Calep; cynoglossus Cn (26:3): Murm 113; Mymer1 17v; PSi ięzyk ieſt zielie podobne zielu babcze/ iedno iż pſi ięzyk ma na wierzchu liſcia ſwego nieiakie żyłki iakoby koſztecżki FalZioł I 25a; FIſtula paſtoris ieſt podobna pſiemu ięzikowi FalZioł I 55a; Wezmi ſoku tarnkowego/ ſoku z ziela pſiego ięzyka/ miodu/ mąki ięcżmienney/ zmieſzay to ſpołem, A tak będzie maſć. FalZioł V 98; potym wezmi ſoku ſzałwijowego ſoku z ruty/ [...] y też ſoku z ziela ktore zową Pſie iezycżki, Thy wſzytki rzecży zmieſzay ſpołem/ áktorą [!] kolwiek ranę thym pomażeſz: nie trzeba na nię plaſtru żadnego kłaſć FalZioł V 116, I 2b, 25 żp, a, b [4 r.], c [2 r.] (21); Mącz 76c; Albo nátłucz pśich ięzyczkow/ dryakwie polnéy/ á tego z ſolą ná bolączkę przywiń SienLek 125v, 125v, 153v, 162; Calep 284a.

»psi język« = Plantago lanceolota L. (Rost); babka lancetowata z rodziny babkowatych (Plantaginaceae) (1): Arnoglossum – Pſzy iezyk, ięziczki. Calep 97a; [CANISLINGVA CYnogloſſon Pśi Ięzyk. [...] ma liſtki podobné Babce/ po źiemi ſie roſkłádáiącé/ mnieyſzé niż v Babki/ koſmáté oſtré/ dla któréy oſtrośći á koſmátośći/ zową Pśim Ięzykiem UrzędowHerb 68b-69a (Linde).]

[»psie koślaski« = jakaś roślina z rodziny storczykowatych (Orchidaceae) (Rost: koźlaszki, koziełki): ORCHIS CYNOSORCHIS Teſticulus Canis, Pśie koślaſki. UrzędowHerb 225a.]

»psi mlecz« = Euphorbia esula L.; wilczomlecz lancetowaty, bylina z rodziny wilczomleczowatych (Euphorbiaceae) (1): Rzeczy poſpolite: ktore [...] mocznie cżyſcią. [...] anabula/ to ieſt pſi mlecz, ſoſnka mnieyſza y więtſza/ coloquintida FalZioł V 106v.

»psi ogorek« = Ecballium elaterium A. Rich (Rost); tryskawiec leczniczy, roślina z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae) (1): Cucumis anguinus – Ptáſzy ogorek albo, pſſi ogorek. Calep 275a.

»psia roża« = prawdopodobnie dzika róża; krzew z rodziny różowatych (Rosaceae) (1): Cysthus, Drzéwko nieyákie. Vulgo rosa canina, Pſia roża. Mącz 76d; [CISTON, CISTARON, Rosa Canina. Pśia róża. IEſt Pśia róża [...]/ Chróśćik iákoby źiele niewielkié UrzędowHerb 98a-b (Linde)].

»psi rumien, rumienek« = Anthemis cofula L. (Rost); rumian psi, roślina z rodziny złożonych (Compositae); camemellum BartBydg; cotyledum Calep; cynanthemis Cn [szyk 6:2] (7:1): BartBydg 21b; TO ziele pſi rumienek ma kocżłanie miękkie aliſcie [!] podobne Maratro FalZioł I 39a, I 39a [2 r.], c; Albo weźmi bábki/ wierzbowych rożdżek/ dębowey ſkory/ śrzedniey ſkory bzowey/ rumnu polnego y pśiego/ warz tho w wodźie/ á tym nogi vmyway. SienLek 120; Calep [266]a; Bliſko domu łbem kiwa [koń]/ á ledwo nie w progu: Bielunem y piołynem tucżył ſię zá gumnem/ Podrożnikiem/ kobylim ſzcżawiem y pśim rumnem. KlonWor 19; [SzymŁowEnch nlb 4v].

»psia rzeżucha« = Lepidum ruderale L. (Rost) a. Nasturium silvestre R. Br. (Rost) a. Barbarea vulgaris R. Br. (Rost), pieprzyca gruzowa a. rzepicha leśna, a. gorczycznik pospolity; rośliny z rodziny krzyżowych (Cruciferae); seriphium Calep; lepidion, gingidion Cn (1): Seriphium – Pſia rzezucha. Calep 972a; [SienHerb L2#b].

[»psia weszka« = Lepidium ruderale L. a. Nasturium silvestre R. Br. et Barbarea vulgaris R. Br.; pieprzyca gruzowa a. rzepicha leśna, rośliny z rodziny krzyżowych (Cruciferae) [szyk zmienny]: Pśia weſzká/ Pśia Rzeżuchá/ Iberis lepidium minus. Wilder kreſſen wegkreſſen Beſemkraut. SienHerb L2#b, E3#e.]

»psie wiśnie« = Physalis Alkekengi L. (Rost); miechunka rozdęta, bylina z rodziny psiankowatych (Solanaceae), jej szkarłatnych jagód wielkości wiśni używano jako przyprawy; halicacabus(-um), solanum, vesicaria Calep, Cn; manicon, neuris, perisson Calep (8): Pśie wiśnie/ álbo Miechunki/ Solanum, Halicacabum SienLek 207, Xxx3v; Perisson – Pſinki, pſyewiſnie. Calep 783a; Solanum – Pſinki, pſye wisnie. Moſzenki, Simon de Louicz vocat herbario, michonki. Calep 988b, 471a, 635b, [697]a, 1117a; [SzymŁowEnch nlb 4v; PSie wiśnie álbo miechunki/ ieſt źiele podobne nieiáko Pſinkam w włoſnośći SienHerb 9a (Linde)].

»psie zęby« = Erythronium dens canis L. (Rost Sł); psi ząb, bylina z rodziny liliowatych (Liliaceae) (1): Cynodontes, Dentes canini, Pſie zęby. Mącz 76c.

»psie ziele« = prawdopodobnie: Scilla maritima L. (Rost); bylina z rodzaju cebulica (Scilla) wykorzystywana jako lek nasercowy (1): Bulbus agrestis, Pſie ziele. Mącz 27d.

4. Zestawienia w funkcji n-loc (7):
»Psia Gasa« = ulica w Kościerzynie (2): yſz przedal ten vczywy Soltis wyſzy opyſzany y smalſzonką swoya dorotą trzi wyertlyę na pſzy Gaſzyę na ktorych Ieſt chalubka budowana ZapKościer 1588/83v, 1580/6v.

»Psie Pole (Pola)« = pole zwycięskiej bitwy z Niemcami pod Wrocławiem w 1109 r. (2): Tu drógá znákomita przez śniéżné Báłchány: Tu pśié polá/ á ſám brzég Pruſki zwoiowány. KochCz A3v; Wſzák Henryk Céſárz poznał/ Polſki Miecz y Stałość/ Poráżón ná Pśim polu BiałKat d4v.

»Psia ulica« (2): Item zaglowek vkradli schilka wmyelczuchu na pſſyey vliczi then przedali goſpodarzewy za 5 groſſi LibMal 1553/172v, 1553/173v.

a. Miejscowość lub nazwa góry (nieistniejące) (1):
iron. »Psia Gora« (1): Idźże ieno do Krákowá/ vſłyſzyſz niewchodząc weń á ono Płatek drugi nieprzijaćiel Bożi ná pśiey gorze pod ſzopą woła mowiąc: tuć prawdźiwy Kryſtus. LeovPrzep Gv.
5. Zestawienie w funkcji n-pr (5):
astron. »Psia Gwiazda« = gwiazda Syriusz; też najgorętszy okres w roku, gdy ta gwiazda wschodzi i zachodzi razem ze Słońcem; canicula Murm, BartBydg, Mącz, Cn; Sirius Mącz, Calep, Cn; anticanis, canis, procyon Mącz, Cn (5): Canicula. der hundſtern. pſſya gwiazdá Perſius. Murm 4; BartBydg 22; Mącz 33c, 324c; SIRIVS – Pſia gwiazda. Calep 984b; [Wnet pśia gwiazdá/ y płonné role wyſuſzáłá [tum steriles exurere Sirius agros III 141]/ Schłá trawá/ á żywnośći źiemiá nie dawáłá. VergKoch 69].

Cf PIESKI, PIESKOW, PSILNOWY, PSIOGŁOWIEC, [PSIOŻERTY]

SBu