[zaloguj się]

PUDŁO (27) sb n

o jasne.

Fleksja
sg pl du
N pudło pudła pudle
G pudła pudeł
A pudło pudła
I pudłami
L pudle

sg N pudło (7).G pudła (2).A pudło (7).L pudle (8).pl N pudła (1).[G pudeł.]A pudła (2)[I pudłami.du N (cum nm) pudle.]

stp, Cn notuje, Linde XVIIXIX w.

Pojemnik z lekkiego materiału, o twardych ścianach, służący do gromadzenia, przechowywania i przewożenia różnych rzeczy, skrzynka, puszka; także jego zawartość; pulla BartBydg; capsa, cista Cn (27): Myſz wiele lat w pudle byłá/ Gdzież śię byłá vrodziłá BierEz Ov; A chłop śie w ten cżás ocućił/ Bo go był w nos orzech łucżył: Drugie ná źiemi pozbierał/ Wźiąwſzy pudło precż ſie wezbrał. BierEz Q3v, Ov, O2, Q3v; Pulla, pudlo BartBydg 126b; Stawiali też przy onych ogniſkach pudła abo kobiele łycżane [ex subere facta sedilia] w ktorych kładli karmie z ciaſtem tworzone iakoby ſiry MiechGlab 90; Bo z iábłuſzká możeſz ſobie kilká potrawek vcżynić/ dobre wárzone/ dobre ſmáżone/ dobre piecżone/ [...] dobrze ie vſuſzyć y w pudle ná cáły rok chowáć RejZwierc 107v; Nie zaźrzy ſkocżek nic chromemu ſzcżudłá/ Ani bogáty vbogiemu pudłá. Nie zaźrzy ſtroyny żebrakowi płátow RejZwierc 224, 31, 31v; WerKaz 300; [czarna płachta na łoże, sztuka świece woskowy, dwie pudła drzewiane InwMieszcz 1565 nr 119].

pudło czego (2): BierEz Q3; Abowiem záwżdy kiedy iedno przyiechał/ pudło śliw iáko korzec Krákowſki/ [...] grochu w ſtrącżkách cżtery mágierki/ ná káżdy dźień ná cżco to záwżdy ziadał. WerGośc 242; [InwMieszcz 1568, 1569 nr 143, 1580 nr 230; Józef Namiath Żyd z Wenecji zapłacił dług wierzony od towaru, [...] to jest od skrzynki szmelcu złotniczego, półdwanaście sztuki muchajeru prostego [...], tuzin rękawic włoskich, dwie pudle stoczków białych HandelŻyd 67].

[pudło ad aliquid: Item pro 28 suberibus alias pudeł ad fructus [...] mrc. 1 gr. 12 RachBonera 1558 75.]

pudło z czym (1): Iáko [Elizeusz] oney niewieſcie Sáreptáńſkiey ktora mu plácek vpiekłá/ będąc w wielkim głodzie/ [...] nie máiącz iedno iednę garſtkę mąki á drugą oleiu/ iáko był ono pudło z mąką y onę bánię oleiu vbogáćił/ że go nie mogłá przebráć przez wſzytek cżás głodu onego. RejZwierc 125.

[I pl w funkcji okolicznika miary: »pudłami [czego]« = dużo, w dużej ilości: Że y między brácią rodzoną rzadka ieſt zgodá/ między rodzicem á ſynem [...]/ máło pokoiá/ máło zgody/ pełno ſwarow/ pełno woyny/ pełno nienawiśći/ nieſpráwiedliwośći/ pudłámi pozwow/ potwornych zápiſow/ pełno Tyráńſtwá GilPos 28.]

W połączeniu szeregowym (1): Dla bab, ſłużbiſtych, zásię kolebki, kárety, Lokáie do dziecięciá, dla ſkrzyń ſkárbne wozy, A pod ſkrzynki, ſkrzyneczki, pudłá, pudełeczká, Biednym chłopom rozbiorą konie ná podwody CiekPotr 30.

W porównaniach (10): A przedſię weſelſzy bywáią nam goście/ Niżli tám w onym huku kiedy wrzeſzcżą wſzyſcy/ A drudzy márnie wyią iáko w leſie wilcy. A koźi rog zá vchem iáko świniá wrzeſzcży/ W bęben tłuką by w pudło áż więc we łbie trzeſzcży. RejWiz 67, 93, 153v; Bo nos/ gębá/ brzuch/ goleni/ wſzytko ſie to nádmie iáko pudłá/ á pothym ſie puka ná Wioſnę iáko młoda wirzbiná. RejZwierc 62; Bo ieſt mowá przyrodzona tám tego narodu [tj. Niemcom]/ Iákby głośne pudło ſpuśćił z wyſokiego wſchodu. KlonŻal D3v. Cf Zwrot, Wyrażenie.

Przysłowie: Grzechy go prześláduią/ ſumnienie go trwoży: Przed ocżymá mu ſtoi ſtráſzliwy ſąd Boży. Zywie iák myſz ná pudle KlonWor 37.
Zwrot: »nadąć gębę by pudło« (1): Koronę má ná głowie iáſno roſpaloną/ Nádął gębę by pudło/ ná piądź rozſzyrzoną. RejWiz 166.
Wyrażenie: »brzuch jako pudło« (4): RejWiz 15; Ocżyć/ nogi zápuchły/ á brzuch iáko pudło RejZwierz 122v [idem WerGośc]; RejZwierc 59v; WerGośc 243.

Synonimy: skrzynia, szkatuła.