[zaloguj się]
[pdf]

1. ROZPROSZENIE (39) sb n

Oba o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

roſ- (30), roz- (9); -enie (39), [-ęnie].

Fleksja
sg pl
N rozproszenié
G rozproszeniå
D rozproszeniu
A rozproszeni rozproszeniå
I rozproszenim
L rozproszeniu

sg N rozproszenié (12); -é (3), -(e) (9). ◊ G rozproszeniå (5); -å (4), -(a) (1). ◊ D rozproszeniu (2). ◊ A rozproszeni(e) (9). ◊ I rozproszenim (3). ◊ L rozproszeniu (7). ◊ pl A rozproszeniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde w objaśnieniu s.v. rozprószka.

I. Rzeczownik od „rozproszyć” (13):
1. Od znacz. ‘nie pozostawić w jednym miejscu’: rozpędzenie zbiorowości; przen (3): á w onym roſproſzeniu były [owce moje] [dispersae sunt] podáne wſzytkim beſtyám polnym ku pożárćiu. BibRadz Ez 34/5; Iż ſámiż paſterze ſtárli á podeptáli winniczę moię/ [...] á położyli ią práwie ná roſproſzenie. RejPos 60v.

rozproszenie czego (1): áby [...] [stadko Boga] nie obłądziło ſie dáleko od niego/ áby nie miał pociechy z niego on ſrogi wilk/ ktory ſie náſádził ná roſproſzenie iego RejPos 318v.

2. Od znacz. ‘nie pozostawić całym’ (10):
a. Podział wewnętrzny, rozłam (2): żeſmy [...] po onym dziwnym zámieſzániu po trwogách/ y roſproſzeniu/ pocżtu wiáry y wyznánia náſzego nie ſpiſali CzechRozm Av; WujNT 443.

[rozproszenie czego: GDym miał piſáć o ſpráwách [...] Belgow/ po roſproſzeniu kośćiołá ich w Angliiey BazHist 351.]

b. Zniszczenie, zburzenie; spowodowanie zniszczenia; disturbatio Mącz (3): Disturbatio, Rozproſzenie/ rozchwiánie/ rosmietánie. Mącz 469c.

W przeciwstawieniu: »zachowanie ... rozproszenie« (1): Lepyeyći the [tj. ludzi uczonych] opátrzyć dla záchowánya rzecży poſpolitey/ niż inſſe dla káżenya á roſproſſenya GliczKsiąż L2.

Szereg: »każenie a rozproszenie« (1): GliczKsiąż L2 cf W przeciwstawieniu.
α. Zlikwidowanie, usunięcie [czego] (1): Ráczyſz tedy vmocnić ſpráwy náſſe ku roſproſſeniu ſprzećiwnoſći náſſych RejPs 88v.
c. Roztrwonienie, zmarnotrawienie; dilapidatio, disperditio, prodigalitas Mącz; dissipatio Cn (5): Prodigalitas. Roſproſzenie márnotrawność. Mącz 6b, 92d, 184b.
Wyrażenie: »rozproszenie imion, majętności« (1:1): Gdy iey powinowáći o roſproſzenie máiętnośći przyimawiáli [!]/ odpowiádáła: iſz [...] SkarŻyw 139; SkarKazSej 691b.
II. Rzeczownik od „rozproszyć się” ‘udać się w różne strony’: przebywanie w różnych stronach po opuszczeniu poprzedniego miejsca, zwłaszcza rodzinnego kraju; dispersio PolAnt, Vulg, Cn (17): Wſpomni ony ſłowá coś rzekł ſłudze ſwemu/ Moiżeſzowi [...]/ Ze miedzy narody dam was w roſproſzenie LubPs hh3; BudNT Iac 1/1; IAkub/ Boży y Páná náſzego Ieſu Chriſtá ſługá/ dwiemánaśćie pokoleniom ktore ſą w roſproſzeniu zdrowia. WujNT Iac 1/1, Ioann 16 arg, s. 516.

rozproszenie kogo, czyje (11): OpecŻyw 107; OpecŻywSandR nlb 4; Leop Ez 11 arg; RejAp 118v; Gdźie Prorok [...] ſkáżenie miáſtá/ kośćiołá/ ludu roſproſzenie [...] opowieda. CzechRozm 169v; Pierwſza cżąſtká [różańca] záwieráć w ſobie może ſmutek przy wiecżerzy oſtátecżney [...] ćięſzki [...] opowiedzeniem roſproſzenia Apoſtolſkiego LatHar 315.Cf »rozproszenie żydowskie«.

W przeciwstawieniach: »rozproszenie ... zebranie, zgromadzenie« (2): o roſproſſeniu ludu/ y záś zebrániu iego. Leop Ez 11 arg; y ſam Iezus [...] miáſto tego zgromádzenia [Żydów] roſproſzenie opowiedział/ ktorego y dziś doznawamy CzechRozm 117.

Wyrażenia: »rozproszenie po wszytkiej ziemi« (1): gdyż wſzędy piſmo rozlaniem wod zowie roſproſzenie rozlicżnych narodow po wſzytkiey zyemi. RejAp 118v.

»rozproszenie żydowskie, Żydow« [szyk 3:2] (4:1): PatKaz III 101v; (nagł) O Zydowskim roſproſzeniu. (–) NApierwſze było/ gdy Teglátphálázár Zydy do Cirenem wygnał BielKron 266, 266; OrzQuin Y3; wiecżnego roſproſzenia żydow/ ſam [Bóg] przycżynę dał PowodPr 30.

III. _ (4):
1. Ludzie przebywający na wygnaniu w obcych stronach; dispersio PolAnt, Vulg (3):

[rozproszenie kogo [= wśród kogo]: Gdziéſz tento má iść/ że mygo to nienáidziemy? Aboć miedzy roſproſzęnie Gréków má iść MurzNT Ioann 7/35.]

rozproszenie czyje [w tym: pron poss (2), ai (1)] (3): Buduiąc Pan Ieruzálem: rozproſſenia Iſráelſkie będzie zgromadzał. Leop Ps 146/2; Zgromadź rozproſzenie náſze/ á wyſwobodź ty ktorzy ſą niewolniki miedzy pogány BibRadz 2.Mach 1/27; BudBib 2.Mach 1/27.

2. Zamieszanie, nieporządek (1): W domu ſpráwiedliwego ieſth ſkarb wielki/ ále w dochodźiech złoſnikowych ieſt roſproſzenie [in fructu impii conturbatur; w owocách bezbożnego zámieſſánie Leop]. BibRadz Prov 15/6.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5): Mymer1 34v; Dissipabilis, Latwi ku roſproſzeniu. Mącz 396a, 396a, 404b; Dispersus – Rozproſzenię. Calep 331b.

Cf ROZPROSZYĆ, ROZPROSZYĆ SIĘ

KW