Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BASZOW

Następne hasło: [BASZTKA] »

BASZTA (69) sb f

baszta (66), basta (3); baszta Leop, BibRadz (8), BielKron (10), Mącz (5), SarnUzn, RejZwierc (3), BudBib(6), Strum (12), CzechRozm, KochPs, StryjKron (5), CzechEp, KochJez, ReszList, ReszPrz (2), KochPieś, Calep (2), OrzJan, SarnStat, KlonFlis; basta Murm, Mymer¹; baszta: basta BartBydg (2 : 1).

ba- (54), bå- (9); bå- CzechEp, OrzJan; ba- : bå- BibRadz (6 : 2), BielKron (8 : 2), Strum (9 : 3).

Fleksja

	sg	pl
N	baszta	baszty
G	baszty	baszt
A	basztę	baszty
I	basztą	basztami, baszty
L	baszcie	basztåch

sg N baszta (16). ◊ G baszty (6). ◊ A basztę (8). ◊ I basztą (3). ◊ L baszcie (4). ◊ pl N baszty (5). ◊ G baszt (5). ◊ A baszty (16). ◊ I basztami (1) BudBib, baszty (1) OrzJan. ◊ L basztåch (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Szeroka wieża obronna albo obserwacyjna, stojąca oddzielnie lub włączona w obwód murów, miejsce obronne, umocnienie, obwarowanie, fortyfikacja (53)
2. Baszta stawowa: krata, skrzynia, przegroda z drewnianymi szczeblami przy dopływie wody do stawu (upustu), broniąca także wstępu rybom drapieżnym (12)
3. Drewniana wieża ruchoma używana przy oblężeniu lub drewniane ruchome podwyższenie dla celów widowiskowych (3)
4. Dziedziniec, podwórze (1)

1. Szeroka wieża obronna albo obserwacyjna, stojąca oddzielnie lub włączona w obwód murów, miejsce obronne, umocnienie, obwarowanie, fortyfikacja; propugnaculum Murm, Mymer¹, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; pugnaculum Calep, Cn; antemurale BartBydg; munimen, munimentum, specula Mącz (53): Murm 28; Mymer¹ 6v; BartBydg 11, 125; [Pan] obálił wſzyſtki mury iego/ rozmiotał Báſzty [munitiones] iego Leop Ier 2/5; SThánę ia ná ſtraży mey/ á będę ſtał ná báſzćie/ y będę ſzpiegował ábych obacżył co mi powiedzą BibRadz Hab 2/1, Ps 89/41, Mich 5/11, 2.Mach 8/30, 12/18, 19; Licżą w thym mieśćie [...] dwá mury około miáſthá/ ná ktorych wież 183. okrom baſzt y innych mieyſkich obron. BielKron 289, 315v, 316 [2 r.], 316v [2r.], 399v, 430; Propugnaculum, Báſztá/ Wieżá/ wał y ynſza obroná. Mącz 330c, 237a, 407a, [2 r.]; [Kamieniec] Iáko tá dziwna báſztá Krześćijáńſtwá wſzego/ Mogłáby być ták mocna bez koſztu wielkiego RejZwierc 248, 185v; BudBib 1.Mach 5/27, 9/50, 14/42, 15/7, 2.Mach 12/18, 12/19; KochPs 118; StryjKron 410; Propugnaculum ‒ Zamek, baſzta. Calep 863a, 874a; Tu [Ceres] żytá rodźi niezlicżone łáſzty/ Brogi iák báſzty. KlonFlis Cv.

Szeregi: »baszty z błanki«: przes te dni mur zbity záprawiáli/ báſzty z błánki mocnili StryjKron 572.

»baszty, (i) mury; mury i (albo) baszty« (2 : 2): BielKron 316; Tymiby [złodziejmi] budowáli y przekopy bráli/ Báſzty/ mury/ y inſze rzecży ſpráwowáli. RejZwierc 248; StryjKron 120; SarnStat 964.

»wieże i baszty«: pátrzay z téyże ſtrony [...] Y ſtráſzliwych łyſkáwic/ y grómu cięſzkiégo/ Którému twé Cyklopſkié mury niewytrwáią/ Wieże y wielkie báſzty v nog vpadáią, KochJez A3v.

W połączeniach szeregowych (4): BielKron 284v; Nie pomogły kule częſte/ zręby mocné/ báſzty gęſté KochPieś 46; CzechEp 271; gdźieby mu [cesarzowi tureckiemu] woyná z mury/ z przekopy y z baſzty niemnieyſza iáko z ludźmi przyſzłá. ReszList 182 OrzJan 81.

W przen (6): SarnUzn G3; [wierni] mocą y zbroią nie ćieleſną ále zbroią y mocą duchowną wſzytkie báſzty y mieyſcá obronne przećiwniká ſwego Szátána [...] podwrocą. CzechRozm 255; [Kiejstut] murem Litewſkim nieprzebitym/ y báſztą mocną przećiw naiázdom Niemieckim będąc [...] vdawion ieſt ná Krewſkim zamku StryjKron 467, 657; Traditio mocna Baſzta w kośćiele. ReszPrz 22 marg, 22.

2. Baszta stawowa: krata, skrzynia, przegroda z drewnianymi szczeblami przy dopływie wody do stawu (upustu), broniąca także wstępu rybom drapieżnym (12): Vczyń opodal od łowiſká Báſztę/ włożyſz w nię tylé żłobów iákoćby óná Rzéká mogłá tymi żłoby odchodźić. Strum F4v; ſą dobré Báſzty ſzczeblowané/ z Gruntu drzewem dobrze obwárowáné Strum G3v, G3, G4v, Lv, M3, Q3v (11).

Szereg: »kosz abo baszta«: Iákie Inſstrumentá álbo Puſty Wody máią być w tych Koſzoch/ ábo Báſztach. Strum G4.

3. Drewniana wieża ruchoma używana przy oblężeniu lub drewniane ruchome podwyższenie dla celów widowiskowych; lignea turris, phala BartBydg; machina, (oppugnatoria, scansoria, acrobatica, circumforanea), machinatio, phala, turris (ambulatoria, ambulatilis, sublicia, subrotata, mobilis), pegma Cn (3): phala, lignea turris, basshta BartBydg 113; Oblężeſz ie/ á wybuduieſz báſzty y vſypieſz przećiw iemu wáły/ á obtoczyſz obozem BibRadz Ez 4/2, 21/22.

4. Dziedziniec, podwórze; atrium Mącz (1): Atrium, quasi aterrium quod a terra oriatur, Plác/ Báſztá. álbo Podworze. Mącz 19a.

Synonimy: 1. wieża, zamek; 2. kosz; 4. podworze, przygrodek, sień.